Læknablaðið - 15.05.1980, Page 10

106
LÆKNABLADID
legum niðurstöðum, sem benda til þess að hátt
hlutfall á LDL/HDL stuðli að æðakölkun (14,
22), en þetta hlutfall er einmitt mjög hátt í
þessari arfgengu hyperkólesterolemiu (F. H.).
Ekkert hefur komið fram til þessa, sem
bendir til þess, að myndun æðakölkunar sé
með öðrum hætti meðal einstaklinga með
arfgenga hyperkólesterolemiu (F. H.) heldur
en annarra. Þess vegna hefur verið bent á að
þessi hópur einstaklinga sé besta lifandi dæm-
ið um tengsl hækkaðs LDL-kólesterols í blóði
og æðakölkunar, en þess ber þó að gæta að
þessir einstaklingar hafa haft hátt kólesterol í
blóði alla sína ævi.
GREINING
Klinisk greining á arfhreinni F. H. í börnum er
augljós af kliniskri mynd, miklum fituútfelling-
um í húð og kólesterolgildi meir en 600 mg./dl.
(17). Arfblendna F. H. getur hins vegar verið
erfiðara að greina. Xanthomata tendinosum
ásamt greinilega hækkuðu LDL-kólesteroli er
sem áður segir einkennandi fyrir þennan
sjúkdóm. Hins vegar koma xanthomata á sinar
sjaldnast fyrr en á þrítugs- eða fertugsaldri og
þó ekki nándar nærri alltaf (líklega í um 50 %
tilfella). Þar sem F. H. er aðeins ein af mörgum
ástæðum fyrir hækkuðu kólesteroli (eins og
nánar verður rætt hér á eftir) getur verið erfitt
að greina F. H. án mælinga á kólesteroli í
fjölskyldu. Hafi að jafnaði annar hver fjöl-
skylduþegn hækkað kólesterol (sem í flestum
tilvikum stafar af hækkuðu LDL-kólesteroIi,
enda þótt hækkun á VLDL og HDL geti stöku
sinnum valdið hækkun á kólesteroli) jafnframt
því, sem einhver þeirra hefur xanthomata á
sinum er greiningin nokkuð örugg. Hækkað
kólesterol greinist þó ekki alltaf fyrr en eftir
eins árs aldur. Sem áður segir er unnt að
greina líffræðilega gallann í þessu syndromi í
frumuræktun, en slík rannsókn er bæði kostn-
aðarsöm og tímafrek og því ekki unnt á þessu
stigi að nota það til greiningar í einstökum
tilfellum uns auðveldari óbein erfðamörk (»ge-
netic marker«) hafa fundist.
F.H. er aðeins ein af a.m.k. þremur arfbundn-
um tegundum af hækkuðu LDL-kólesteroli
(hyperbetalipoproteinemia, type II hyperlipo-
proteinemia) (12, 13). Sú algengasta þeirra
hefur verið kölluð »Familial combined hyperli-
poproteinemia« eða »multiple lipoproteintype
hyperlipidemia«. í þessum fjölskyldum skiptist
á hækkað kólesterol (LDL), hækkaðir þrígly-
ceriðar (VLDL) eða hækkun á báðum. Erfða-
mátinn hér virðist einnig autosomal ríkjandi
og bundinn einu geni, þannig kemur hækkun á
lipidum fram í að jafnaði öðrum hverjum
einstaklingi í þessum fjölskyldum. Hins vegar
kemur hækkunin á lipidum ekki fram fyrr en á
fullorðinsaldri og talið er líklegt, að umhverf-
isþættir, svosem líkamsþyngd og fleira gegni
veigamiklu hlutverki í sýnd gensins (hækkað
kólesterol eða þríglyceriðar eða bæði). Meðal
fullorðinna virðist þessi tegund a.m.k. þrisvar
sinnum algengari en F. H. (12). Þessir einstak-
lingar fá sjaldnast xanthomata á sinar og
kólesterolgildi þeirra er sjaldnast meira en
400, en þessum hópi einstaklinga virðist einnig
hættara við kransæðasjúkdómi en öðrum. Hér
eru það því helst mælingar á fjölskyldu, sem
hjálpar til við aðgreiningu á þessari tegund frá
F. H. Frumurannsóknir hafa sýnt að þessir
einstaklingar hafa eðlilega LDL-viðtaka, en
undirliggjandi truflun á lipidaflutningi er enn
óþekkt.
Þriðja tegundin af arfbundinni hyperkóle-
sterolemiu er svokölluð »polygenic hyperchol-
esterolemia«, þar sem erfðirnar virðast bundn-
ar mörgum genum (12, 13). Meðalgildi kóle-
sterols í þessum fjölskyldum er hærra en í
eðlilegum, samanburðarhópi, en fæstir þeirra
hafa mjög há gildi, þ.e. sjaldnast ofan við 350
mg./dl.
Sjaldgæf arfbundin hækkun á kólesteroli
(og meir þó af þríglyceriðum) er svokölluð
dysbetalipoproteinemia (Type III), en ekki
verður nánar farið út í það hér (13).
Auk þessara arfbundu tegunda af hyperkó-
lesterolemiu er jafnan hópur einstaklinga með
hækkað kólesterol án þess að aðrir fjölskyldu-
þegnar hafi jafnframt hækkað kólesterol, svo-
kölluð »sporadisk« tilfelli. Væntanlega spilar
mataræði verulegt hlutverk meðal þessara
einstaklinga, en gerir það jafnframt einnig í
öðrum með arfbundna hyperkólesterolemiu
(þó minnst í F. H.) þar sem samspil af erfðum
og mataræði og fleiri þáttum virðist ráða
endanlegu kólesterolgildi í blóði þeirra.
Sé hækkað kólesterol (hyperkólesterol-
emia) skilgreint sem ofan 95 % markanna (95
percentil, sem er nálægt því að vera miðgildi
+ 2 S. D.) eins og oft er gert, þá felur það í sér,
að 5 % hafa hyperkólesterolemiu. Vert er að
hafa í huga að þessi viðmiðunarmörk eru
verulega háð aldri einstaklinganna og kyni,
þannig hækka þessi mörk meðal íslenskra
karla úr 243 mg./dl. á aldrinum 20-24 ára
(óbirtar niðurstöður Hjartaverndar) í 333