Fréttatíminn - 03.12.2010, Blaðsíða 54

54 viðhorf Helgin 3.-5. desember 2010
„Hæ,hæ og hó,hó, Gilitrutt heiti ég, hó, hó.“ Þetta
söng ég með mínu nefi í bílnum fyrir þrjú eldri
barnabörn okkar hjóna. Við vorum á leið í Borgarnes
að sjá brúðuleikhús, Gilitrutt, í meðförum Bernds
Ogrodnik í Brúðuheimum, fallegu húsunum í Eng-
lendingavík. Ég beitti öllum leikhæfileikum mínum í
túlkun á gassaskap tröllskessunnar ógurlegu, jafnvel
svo að fór um börnin í aftursætinu.
„Afi, ekki hrópa svona hátt,“ sagði yngsta barnið
í hópnum, fjögurra ára stúlka, „ég verð hrædd.“ Sex
ára frænka hennar bar sig betur en stóð þó ekki
alveg á sama. Tæplega átta ára piltur lét afa gamla
ekki koma sér úr jafnvægi.
„Svona, góði minn, haltu þig á mottunni og reyndu
að einbeita þér að akstrinum. Mundu að við erum
með dýrmætan farm í bílnum,“ sagði amman og dró
aðeins niður í hinum meinta leikara undir stýri.
„Vitið þið, krakkar, að afi lék í Gilttrutt sem
strákur,“ sagði ég og dró ekki af í lýsingum á helsta
leikafreki mínu er ég túlkaði smaladreng í Gilitrutt,
tólf ára gamall í Stundinni okkar í Ríkissjónvarp-
inu 1968, það fræga byltingarár. „1968,“ át sex ára
stúlkan upp eftir afa sínum, „var það áður en Jesús
fæddist?“
Ég tók eftir því að amma glotti þar sem hún sat við
hlið hins fornsögulega, enda nokkrum mánuðum
yngri. Ég lét spurningu barnsins ekki slá mig út af
laginu. „Þetta var stórkostleg sýning hjá okkur,“
hélt ég áfram og rakti í stuttu máli söguþráðinn, um
bóndann og lötu konuna hans sem fékk tröllskess-
una til að vinna ull til vaðmáls gegn því einu að hús-
freyja segði nafn hennar í þriðju gátu.
„Varst þú tröllskessan, afi?“ spurði yngsta barnið í
hópnum sem hafði greinilega ekki tekið eftir upplýs-
ingunum um þýðingarmikið hlutverk smaladrengs-
ins en setti samasemmerki milli tröllskessunnar og
látanna í afa litlu fyrr. „Nei, nei, elskan mín, ég lék fallegan smaladreng á
sauðskinnsskóm,“ sagði afinn og var allur orðinn rólegri. „Smaladrengur-
inn sótti kindur á fjall svo að fólkið í gamla daga gæti notað ullina í hlý föt.“
Á þessu stigi málsins taldi ég ekki rétt að fara út í það að fólkið hefði líka
borðað fallegu lömbin. Nóg var víst komið af hrollvekjandi frásögnum fyrir
lítil hjörtu.
Sýningin í Borgarnesi stóð undir væntingum. Börnin tóku þátt í leiknum
af lífi og sál í hópi fjölda annarra. Brúðurnar öðluðust líf í höndum snill-
ingsins Bernds, bóndinn, húsfreyjan og tröllkerlingin ógurlega. Meyjunum
varð enda ekki um sel þegar glitti í Gilitrutt en pilturinn bar sig karlmann-
lega. Börnin í áhorfendahópnum voru nýtt sem smalar og jörmuðu í kór
þegar trégert fjársafnið var rekið heim.
„Afi,“ sagði drengurinn þegar við vorum sest í bílinn að sýningu lokinni,
„þetta var öðruvísi Gilitrutt en þú sagðir okkur frá áðan. Það var enginn
smaladrengur í þessu leikriti.“
„Kannski hefur leikhúsmaðurinn ekki haft tíma til að skera út smala-
drenginn, allur tíminn hefur farið í hinar brúðurnar, hjónin og Gilitrutt sem
var svona ógurleg,“ sagði ég.
„Amma,“ hélt drengurinn áfram, „manst þú eftir afa í leikritinu sem
hann lék í þarna í fornöld?“ „Nei, elskan mín,“ sagði amma, „ég man ekkert
eftir honum. Samt horfði ég alltaf á Stundina okkar. Það var engin önnur
sjónvarpsstöð þegar við vorum lítil þannig að þetta var eini barnatíminn –
en ég þekkti afa heldur ekki þá.“
Drengurinn var ekki af baki dottinn og hélt áfram að velta fyrir sér mis-
munandi uppfærslum á Gilitrutt. „Afi,“ heyrðist því enn á ný úr aftursæt-
inu, „hvað sagðir þú í leikritinu þegar þú varst smaladrengur?“
„Ja, það er nú svo langt síðan,“ sagði ég og reyndi að eyða málinu.
„Segðu barninu frá hlutverkinu,“ sagði amma, „þú hlýtur að muna þetta í
stórum dráttum.“
„Sælt veri fólkið,“ tautaði ég.
„Hvað er þetta maður, ertu að heilsa okkur hérna á bakaleiðinni, svona
upp úr þurru,“ sagði amma barnanna.
„Ég var ekkert að heilsa ykkur,“ sagði ég, „þetta var það sem smala-
drengurinn í leikritinu sagði.“
„En þetta eru bara þrjú orð, afi,“ sagði drengurinn, „telst það með?“
„Afi lék ekki aðalhlutverkið, elskan,“ svaraði amman barninu og reyndi
að rétta hlut hins gleymda leikara en sneri sér síðan að bónda sínum, sem
sat stilltur og hljóður undir
stýri, og sagði í lægri tón-
tegund svo börnin
heyrðu síður: „Það
er varla von að ég
muni eftir leiksigr-
inum. Hvað varstu
lengi að læra rull-
una?“
Gilitrutt þá og nú
GJAFAKORT | landsbankinn.is | 410 4000NB
I
h
f.
(
L
a
n
d
s
b
a
n
k
in
n
),
k
t
.
4
7
1
0
0
8
-
0
2
8
0
.
Ein gjöf sem hentar öllum
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
4
4
18
8
Gjafakort Landsbankans er greiðslukort sem býður upp á að gefandinn ákveði upphæðina
og viðtakandinn velji gjöfina. Gjafakortið er viðskiptavinum að kostnaðarlausu til áramóta.
Þú færð gjafakortið í næsta útibúi Landsbankans.
P ISA 2006 er viðamikil alþjóðleg rannsókn á hæfni nemenda í 57 löndum, en OECD stendur
fyrir rannsókninni. Verkefni í lestri,
stærðfræði og náttúrufræði eru lögð
fyrir 15 ára unglinga, sem í flestum
löndunum eru þá að ljúka grunnskóla.
Fyrr á þessu ári kom út skýrsla um
PISA-rannsóknina 2006 sem Náms-
matsstofnun tók saman. Sannast
sagna eru niðurstöðurnar í daprara
lagi fyrir börnin okkar. Lesskilningi
hrakaði frá fyrri könnunum og hann
er undir meðallagi. Stærðfræðikunn-
átta er yfir meðallagi en börnin gátu
minna 2006 en í eldri könnunum. Læsi
og skilningur í náttúrufræði er undir
meðallagi og hefur verið það frá upp-
hafi mælinga. Þeim löndum fjölgar
þar sem nemendur spjara sig betur en
okkar fólk – á sama tíma og kostnaður
við skólakerfið okkar hefur snar-
hækkað. Þessar niðurstöður gefa vís-
bendingar um það sem í vændum er,
en í janúar 2011 er væntanleg skýrsla
um PISA 2009. Ég óttast að hún verði
býsna svört.
Læsi er lykilþáttur í menntun og er
ofarlega á blaði í aðalnámskrá fyrir
grunnskóla. Lesskilningur er skil-
greindur í PISA-skýrslunni: „Lesskiln-
ingur er hæfileiki manns til að skilja,
nota og meta ritað mál til að ná mark-
miðum sínum, til að þróa þekkingu
sína og framtíðarmöguleika og til að
geta tekið virkan þátt í samfélaginu.“
Það er því áfall að lesskilningur skuli
ekki vera betri hjá okkur en raun ber
vitni. Lönd eins og Kórea, Pólland,
Mexíkó, Grikkland, Ástralía, Frakk-
land, Ítalía og Noregur eru þar skör
ofar en við. Börnin okkar eru undir
OECD-meðaltali. Það er engin rauna-
bót að almennt hrakar lesskilningi í
öðrum löndum, skaðinn er jafnmikill
þrátt fyrir það. Áberandi er hvarvetna
að stúlkur hafa forskot á drengina en
lesskilningi þeirra hefur einnig farið
aftur frá 2000. Allt gerist þetta þótt
menntun foreldra sé almennt meiri hér
en í öðrum aðildarríkjum OECD. Jafn-
framt er það metið svo að aðstæður
nemenda til heimanáms séu mun betri
hérlendis en víðast hvar annars staðar.
Nú er þess að gæta að skólar víða
um heim eru afar misjafnir, en meðal
OECD-landa er talið að mestur jöfn-
uður sé milli skóla á Íslandi og í Finn-
landi; önnur Norðurlönd fylgja þar fast
á eftir. Það á því ekki að skipta máli í
hvaða skóla börnin ganga hérlendis,
en í Bretlandi, Hollandi, Póllandi og
víðar er breytileiki miklu meiri milli
t.d. ríkisrekins almenningsskóla og
einkarekins sérskóla. Það læðist að
mér sá grunur að skólar í stóru lönd-
unum séu að nokkru leyti valdir til
þátttöku í PISA með hliðsjón af því,
en hér er sem næst allur árgangurinn
prófaður. Eða eins og segir í skýrsl-
unni: „Grunnskólar á Íslandi eru afar
líkir á margan hátt. Rekstrarformið
er líkt, 95% þeirra eru ríkisreknir, það
eru engir kynbundnir skólar og kenn-
arar koma flestir úr sömu háskóla-
deildinni.“ Ef það er svo að útlendir
nemendur séu valdir úr svokölluðum
elítuskólum er það einungis til bóta
fyrir samanburðarfræðina. En af
hverju erum við á niðurleið á sama
tíma og skólinn kostar skattþegnana
meira? Það er efni í næsta pistil.
Skóli og þjóðfélag PISA 2006
Erum á niðurleið
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
Sölvi Sveinsson
skólastjóri Landakotsskóla
... í janúar
2011 er
væntanleg
skýrsla um
PISA 2009.
Ég óttast að
hún verði
býsna svört.
H
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL