Læknablaðið - 15.03.1983, Side 10

68
LÆKNABLADIÐ
Kerfin geta tekiö til persóna, tækja, atburða,
og eiginda og geta jafnvel falið í sér hugtök,
svo sem heilbrigði/sjúkdómur.
Það, sem gerir þessi upplýsingakerfi sérlega
flókin, er, að einstakir pættir peirra eru annars
vegar oft heil upplýsingakerfi með sínum
eigindum, eða a.m.k. skilgreiningarlega, hlutar
úr öðrum kerfum (3, 9, 31, 33). Það er þannig
mjög táknrænt fyrir upplýsingakerfi heilbrigð-
isþjónustunnar, að það er byggt úr mörgum
upplýsingakerfum, þar sem kerfishlutarnir
(data elements), eru oft sameiginlegir í öllum
kerfunum. Þetta kemur fram Ijóslega í síðari
köflum, um upplýsingaberana, sem notaðir
hafa verið í þessari rannsókn.
3.4. Sérhvert upplýsingakerfi, sem tekur mið
af mannlegum samskiptum, er aðlagandi (adap-
tive). Hegðun kerfisins í heild er algjörlega
háð upplýsingaflæði og/eða fréttaflutningi
(feedback) milli þátta þess.
Ávallt er tilhneiging til þess að viðhalda
ákveðnum gildum eða jafnvægi innan kerfisins
(homeostasis). Þetta er eitt grundvallarverk-
efni vistkerfanna; t.d. hitastilling eða súrefnis-
mettun innan ákveðinna marka (3, 33). Sam-
svarandi hneigðar verður vart innan mann-
félagslegra kerfa, þegar þau eru notuð við
kerfisgreiningu til lausnar á ákveðnum verk-
efnum (2, 3, 9).
í sumum tilvikum, t.d. við forspárgerðir á
grundvelli upplýsingakerfa eða kerfisgreining-
ar, getur slík hneigð til jafnvægis tafið eðlilega
áætlanagerð. Er þar einkum átt við rannsóknir
á kerfum, sem eru hlutar úr stærra upplýsinga-
kerfi. Sem dæmi um þetta má nefna forspár
um röntgenrannsóknir innan ákveðins svæðis:
Árið 1972 birti ég niðurstöðu rannsóknar á
þróun röntgengreiningar á íslandi 1967-1972,
ásamt forspám um hneigð þeirrar þróunar á
næsta áratug (17). Rannsóknin og forspárnar
byggðu að verulegu leyti á gagnasafni Rönt-
gendeildar Borgarspítalans, ásamt gagnasöfn-
un frá öllum öðrum röntgendeildum í landinu.
Enn fremur var tekið mið af sams konar
upplýsingum og forspám frá nágrannalöndum.
Með stuðningi þessara gagna og athugun á
gagnkvæmum áhrifum var svo gerð forspá um
aukningu röntgenrannsókna hérlendis fram til
1980 og 1985.
Þar er gert ráð fyrir, að tala rannsókna
rúmlega tvöfaldist á áratugnum 1974—1984,
og gerð grein fyrir hvaða afleiðingar slík
aukning hefur fyrir mannöflun og rýmisþörf.
Slíka rannsókn á kerfishluta, sem hér var lýst,
verður að tengja við samsvarandi greiningar á
öðrum hlutum heilbrigðiskerfisins, til þess að
hún nái marki og fái raungildi sem þáttur í
heildarforspá.
3.5. Markmið og aðferðir kerfisgreiningar eru
margvíslegar, og verða þeim ekki gerð nein
skil hér (9, 12, 31). Almennt má skilja kerfis-
greininguna (systems analysis) sem hverja þá
athöfn, er notfærir sér upplýsingar kerfisins til
þess að taka ákvörðun, oftast í tengslum við
innihald og niðurstöður annars eða annarra
þekktra upplýsingakerfa. í vistfræðikerfum er
kerfisgreiningin »innbyggður« þáttur, sem
ákvarðar þróun vistkerfisins, en í stjórnunar-
legum kerfum byggist ákvörðun á niðurstöðum
kerfisgreiningar og, undir flestum kringum-
stæðum, jafnframt aðlögun (adaptation), sem
miðar að jafnvægi kerfisins. Dæmi um slíkt er
nefnt í 3. 4., og má einnig finna í umræðum um
markmið, aðferðir og niðurstöður í köflum hér
á eftir.
3.6. Ákvörðun eftir kerfisgreiningu getur
snert nánast alla þætti kerfisins, sem verið er
að skoða: Hún getur snúið að stjórnun,
læknisfræðilegu mati, áætlanagerð, áhrifum á
önnur undirkerfi o.s.frv.
í skiþulagi heilbrigðisþjónustu og allra þátta
hennar er ógerlegt að taka ákvarðanir um
áætlanagerð, rekstur og skipulag án aðgengi-
legra upplýsinga. Þessum upplýsingum þarf að
safna og tengja í upplýsingakerfi, sem eru
aðgengileg kerfisgreiningu og raða má á
margþættan hátt með tilliti til verkefna og
valkosta hverju sinni (2, 3, 8, 13, 16).