Læknablaðið - 15.03.1983, Síða 15

LÆKNABLADID
71
4.4. í röntgengreiningu hefur þessum hlutlægn-
iserfiðleikun verið gefinn talsverður gaumur,
sem leitt hefur til tilrauna til meiri hlutlægni í
hinu endanlega mati á rannsóknarnið-
urstöðum (1, 11, 29). í því skyni hafa verið
rannsökuð og mótuð mörg greiningarkerfi, er
nota sér valkosta- og útilokunaraðferðir. Úr
þeim hafa síðan verið gerð meira eða minna
flókin tölvustýrð sjúkdómsgreiningarkerfi
(Radiate, Orvid, Medela, o.fl.) (10, 21, 23, 24).
Þrátt fyrir marga kosti og mjög mikla hug-
kvæmni höfundanna hefur engu þessara kerfa
enn þá tekizt að koma í veg fyrir villur eða
skekkjur, af því tagi, sem dreþið var á 4.2. og
4.3.
Af þeim sökum eru nú umfangsmiklar rann-
sóknir gerðar á leiðum til tölvustýrðrar skoðun-
ar á frumgögnunum, röntgenmyndinni, auk
annarra leiða til þess að reyna að auka upp-
lýsingainnihald myndarinnar (30, 40).
Það er utan sviðs þessa rits að gera þeim
rannsóknum frekari skil eða fjölyrða um gerð
hinna tölvustýrðu greiningarkerfa, enda gert
af tilvitnuðum höfundum. Við undirbúnings-
vinnu og áframhaldandi eftirlit með skrán-
ingarkerfum Röntgendeildar Borgarspítalans
hefur hins vegar verið reynt að beita sams
konar kerfisgreiningaraðferðum á röntgen-
greiningarkerfið í heild.
4.5. í skipuriti 4.5.1. er sýndur kerfisferill
röntgengreiningar. Þennan feril verður að
skoða vandlega, þegar ákvarða skal innihald
og gerð greiningarskrár (diagnostic code).
Hann lýsir tengslum hinna mismunandi þátta
þess upplýsingakerfis, sem nær frá ákvörðun
um, að röntgenrannsókn skuli gerð, þar til
endanlegu áliti um hana: myndlýsingu/sjúk-
dómsgreiningu, er skilað.
í ferlinum hafa fjögur »stig«, verið merkt a-
d. Við athugun hvers þessara stiga sést greini-
lega, að það er í raun sérstakt »kerfi«:
a) »Myndataka« (Exposure): Táknar sjálfa
myndatökuna: Röntgentæki er notað til
þess að geisla hluta sjúklings, og sú geislun,
sem fer í gegnum hann, er inntak (input) á
næsta stig kerfisins. Fjölmörg atriði á
myndatökustiginu ráða upplýsingainnihaldi
inntaksins á næsta stigi: gildleiki og annað
ásigkomulag sjúklings, tegund rannsóknar,
gerð, kraftur og ástand röntgentækis og
röntgenlampa.
b) »Myndgerð« (Recording): Hér er unnið úr
upplýsingamerkjum (signal) fyrsta stigs ein-
hver sýnileg mynd, getur verið venjuleg
röntgenmynd á filmu, ljósmögnuð skyggni-
mynd, sem skilar sér á sjónvarpsmyndavél
og þaðan á sjónvarpsskerm, ómögnuð
skyggnimynd á skyggniskermi, segulbands-
upptaka um ljósmögnunar- og sjónvarps-
kerfi o.s.frv. (35, 55).
Augljóst er, að á þessu stigi eru margir
þættir, og það eitt getur verið ferill ýmis-
lega tengdra upplýsingakerfa, lengri eða
skemmri. Úttak þessa stigs (systems out-
þut), eða afurð, er þannig röntgenmyndin í
víðasta skilningi (radiogram).
c) »Skynjun« (Detection): Hér hefst í raun
skoðunarferill röntgenmyndarinnar: í
ákveðnu myndgreiningarkerfi (ljósaskápur
með venjulegri röntgenfilmu, sjónvarps-
skermur, tölvugreint mynstur), kemur
myndin til vitundar skoðandans.
d) »Greining« (Recognition): Á þessu stigi fer
hin eiginlega greining fram: Innihald mynd-
arinnar nær vitund greinandans. Hann
velur síðan úr upplýsingainnihaldi mynd-
arinnar vitandi eða óafvitandi þannig, að
endanlegt úttak (output) verður mynd-
lýsing og sjúkdómsgreining (11, 29, 42, 45,-
50,51,52).
4.6. Þegar skipuritið 4.5.1. er skoðað, kemur í
ljós, að í tveim þáttum þess, a)-b), eru ílag/frá-
tak (input/output) mælanleg fyrirbæri. í
einstökum tilvikum er e.t.v. einnig hægt að
mæla yfirfærslueigind c). Samkvæmt skilgrein-
ingum á »statistical information theory« (56),
um eiginleika (transfer characteristics) yfir-
færsluþátta (transducers), er hver slíkur þáttur
þeim mun nákvæmari tæknilega, sem hann
skilar frá sér inntaks-upplýsingu minna meng-
aðri.
Lassonen birti 1968 yfiriit yfir rannsóknir á
upplýsingaflæði og yfirfærslueigindum tækni-
þátta röntgengreiningarkerfisins (40), út frá
aðferðum og kenningum »statistical informa-
tion theory«. Hann greinir þannig frá grund-
vallarforsendum hennar:
»Shannon is the creator of the »statistical
information theory« (the name was presented
for the first time in the name of a symposium
in London 1950 — Mackay 1950). He created
a consistent theory for the quantitation of
information transmission capacity of electro-
nic communication devices in two publications
(Shannon 1948). He based his theory on the
findings of earlier investigators of the same