Læknablaðið - 15.02.1988, Page 5

LÆKNABLAÐIÐ 1988; 74: 35-40
35
Kristján Sigurðsson, Stefán Aðalsteinsson
Leghálskrabbameinsleit á íslandi 1964-86:
ÁRANGUR SEM ERFIÐI?
ÚTDRÁTTUR
Nýgengi leghálskrabbameins og dánartíðni af
völdum þess var hækkandi fyrir upphaf leitar
1964, en lækkaði síðan marktækt milli
timabilanna 1966-70 og 1976-80. Æ fleiri
krabbamein fundust á byrjunarstigi og fimm ára
lifun (survival rate) þeirra er greindust með
sjúkdóminn tvöfaldaðist. Dánartíðni meðal
þeirra er ekki mættu til leitar hélst há þrátt fyrir
fallandi heildardánartíðni. Frá 1980 varð á ný
hækkun á nýgengi en síðustu tvö árin hefur það
lækkað aftur. Dánartíðni hefur lækkað
marktækt með árunum frá 1964 til 1986. Meira en
þriðjungur kvenna hefur ekki mætt reglulega til
leitar þriðja hvert ár og í þeim hópi eru um tveir
þriðju hlutar þess leghálskrabbameins sem greinst
hefur frá 1980. Á seinni árum hefur hlutfall yngri
kvenna með leghálskrabbamein aukist. Á sama
tíma hefur orðið veruleg aukning
forstigsbreytinga allt til ársins 1985 og mest meðal
kvenna á aldrinum 20-44 ára. Eftir athugun á
leitarsögu, stiga- og vefjaskiptingu hjá þeim
konum er greinst hafa með leghálskrabbamein á
síðari árum virðist leitin ennþá bera þann árangur
að koma í veg fyrir flest flöguþekjukrabbamein
(squamous cell carcinoma) í leghálsi sem eru á
hærra stigi en stig I A. Leitin hefur hins vegar litil
áhrif á greiningu kirtilkrabbameina
(adenocarcinoma) og blandæxla (adenosquamous
carcinoma). Hækkun á nýgengi
leghálskrabbameins og fjölgun forstiga fyrst eftir
1980 má að hluta skýra sem áhrif betri mætingar.
Skýrar vinnureglur, tölvutekið eftirlit og
miðstýring leitar eru frumskilyrði góðs árangurs
við leit að forstigum leghálskrabbameins.
INNGANGUR
Lengi hefur verið talið að greining illkynja
sjúkdóms áður en hann gefur einkenni, leiði til
betri möguleika á lækningu. Krabbameinsleit er
ætlað að finna sjúkdóminn með ódýrri og
einfaldri rannsóknaraðferð meðal afmarkaðs
hóps einkennalausra einstaklinga.
Frá leitarstöð og tölvuvinnustofu Krabbameinsfélags íslands.
Barst 25/07/1987. Samþykkt til birtingar 17/08/1987.
Takmark leitarstarfsins er að
1) lækka nýgengi (incidence) sjúkdómsins með
því að greina hann á forstigi, þ.e. áður en
eiginlegt krabbamein hefur myndast, svo sem
með leghálskrabbameinsleit með leghálsstroki;
2) auka lifun (survival rate) þeirra er greinast
með sjúkdóminn með því að greina hann á
byrjunarstigi áður en hann hefur náð að dreifa
sér, (dæmi brjóstakrabbameinsleit með
röntgenmyndun).
í þessari grein er gefið yfirlit yfir afrakstur
leghálskrabbameinsleitar hér á landi og metið
hvort árangur sé í samræmi við takmark
leitarstarfsins.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Skipuleg leghálskrabbameinsleit hófst hér á landi
í júní 1964 og takmarkaðist fyrstu fimm árin við
konur á aldrinum 25-59 ára sem búsettar voru á
höfuðborgarsvæðinu. Árið 1964 var fjöldi
kvenna á öllu landinu á þessu aldursskeiði 34.705.
Frá 1969 náði leitin um Iand allt og til kvenna á
aldrinum 25-69 ára en í árslok 1986 var fjöldi
kvenna í þessum aldurshópi 60.014. Markmiðið
hefur verið að skoða konur á þessum aldri og taka
frumustrok frá þeim á tveggja til þriggja ára
fresti.
Yfirumsjón leitarstarfsins hefur frá upphafi verið
í höndum Leitarstöðvar Krabbameinsfélags
íslands í Reykjavík, en þar hafa jafnframt farið
fram flestar skoðanir á höfuðborgarsvæðinu.
Stefnt hefur verið að góðri samvinnu við
heilsugæslulækna og kvensjúkdómalækna á
þessu svæði með það að markmiði, að ná til sem
flestra kvenna, er ekki mæta til hefðbundinnar
hópskoðunar á Leitarstöðinni. Utan Reykjavíkur
fara skoðanir nú fram á 45 heilsugæslustöðvum
og hefur skoðun farið fram á tveggja ára fresti á
27 stöðum, árlega á 13 stöðum og vikulega til
mánaðarlega á fimm stöðum. Frumusýni og
upplýsingar um skoðun og heilsufarssögu voru
sendar Leitarstöðinni í Reykjavík og öll
frumusýni skoðuð á frumurannsóknastofu
Krabbameinsfélagins. Frá ársbyrjun 1986 voru