Læknablaðið - 15.02.1988, Síða 15

LÆKNABLAÐIÐ
41
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavikur
LlR
74. ÁRG. - FEBRÚAR 1988
LEIT AÐ
LEGHÁLSKRABBAMEINI:
SKIPULAG ER NAUÐSYN
Til að kembirannsókn sé hagkvæm og beri
árangur við að koma í veg fyrir sjúkdóm, þarf
rannsóknaraðferðin að vera auðveld og ódýr í
framkvæmd, ná til mikils fjölda einstaklinga og
leiða til þess að tiltölulega algengur sjúkdómur
finnist á frumstigi meðan hægt er að koma við
lækningu, sem líklegt er að leiði til fulls bata (1).
Leghálskrabbamein er sennilega þekktasta dæmið
um sjúkdóm þar sem kembirannsókn ætti að gefa
verulegan árangur. Skipulögð leit að
leghálskrabbameini hófst hér á landi árið 1964 á
vegum Krabbameinsfélags íslands og er sennilega
það heilbrigðisframtak íslenskt, sem best er þekkt
erlendis (2, 3). Sú ætlun að skoða nærri 35
þúsund konur á tveggja ára fresti hlaut að verða
mikið verk fámennri þjóð og litlu
áhugamannafélagi. Árangurinn hér á landi og á
nokkrum öðrum svæðum í Norður-Evrópu og
Kanada vestanverðu er talinn sýna að slík leit geti
leitt til raunverulegrar fækkunar dauðsfalla af
sjúkdómi, sem í æ ríkari mæli leggst á konur á
besta aldri (2). Margir hafa lagt hönd á plóginn
við þetta árangursríka verk. Meðal þeirra skal hér
sérstaklega minnst starfa yfirlækna
Leitarstöðvarinnar, Ölmu Þórarinsson og síðar
Guðmundar Jóhannessonar.
Krabbameinsleit á íslandi
í þessu tölublaði birtist yfirlit yfir leitina að
leghálskrabbameini í nær aldarfjórðung (5).
Nokkur atriði vekja mesta athygli.
Dánartíðni hefur lækkað marktækt með árunum
og er nú aðeins um til 'A þess sem hún var við
upphaf leitarinnar. Óveruleg uppsveifla
kúrfunnar á árunum um og upp úr 1980 er nú
aftur á niðurleið. Markmiðið að fyrirbyggja
dauða af leghálskrabbameini er því enn í augsýn.
Þær konur, sem fá ífarandi krabbamein í legháls
eða deyja úr sjúkdómnum, eru fyrst og fremst
þær, sem ekki hafa mætt reglulega til leitar. Það
sýnir betur en annað að kembirannsóknin, eins og
hún hefur verið framkvæmd, er virk vörn gegn
flöguþekjukrabbameini í leghálsi.
Ekki er hægt að búast við að leitin skili
fullkomnum árangri við greiningu meinsins og er
þar bæði um að kenna sýnitökunni, meingerð
æxlanna og mannlegum skekkjum. Úr sumum
þessara atriða má bæta, meðal annars með
aukinni leghálsspeglun og vefjasýnitöku þar sem
væg afbrigði í frumustroki sjást. Konur, sem ekki
mæta reglulega til leitar, hafa hins vegar verið of
margar eða rúmlega ein af hverjum þrem, þótt
það hlutfall fari nú einnig batnandi.
Fleiri konur mæta nú til leitar en fyrir fimm til sex
árum og frá 90% kvenna á aldrinum 25-69 ára
hefur frumusýni verið athugað að minnsta kosti
einu sinni. Meinin finnast oftar en áður á fyrri og
auðlæknanlegri stigum. Flins vegar er
áhyggjuefni að forstigsbreytingar
flöguþekjukrabbameins hafa aukist verulega og
aldur kvenna með forstigsbreytingar eða
krabbameinið sjálft fer einnig lækkandi. Þetta er
samhljóða reynslu manna erlendis (2, 6, 7).
Aukinn fjöldi tilfella meðal yngri kvenna
endurspeglar að nokkru skipulega leit, en einnig
leikur ekki vafi á því að um raunverulega
tíðniaukningu er að ræða (5). Á sama tíma hefur
orðið mikil aukning á kynfæravörtum,
condyloma acuminata (8). Vörturnar eru
kynsjúkdómur. Ásamt sumum öðrum
kynsjúkdómum, mörgum rekkjunautum og
reykingum (9) tengjast kynfæravörtur aukinni
hættu á leghálskrabbameini.
Lækkandi dánartölur í lok síðasta áratugar (4)
gáfu von um að jafnvel yrði hægt að koma að
mestu leyti í veg fyrir dauða af völdum
leghálskrabbameins meðal íslenskra kvenna fyrir
aldamótin.
Veirusýkingar og krabbamein
Sýkingunni veldur vörtuveiran (human papilloma
virus, HPV). Fyrir utan að finnast í vörtunum og
frumstigum þeirra utan á og inni í sköpum
kvenna og á kynfærum karla hafa fjölmargar