Læknablaðið - 15.02.1988, Qupperneq 16

42
LÆKNABLAÐIÐ
rannsóknir sýnt að fjórar gerðir veirunnar,
HPV-6, -11, -16 og -18, finnast í
flöguþekjukrabbameinum og forstigsbreytingum
þeirra (8). HPV-sýking er líklegur hvati á
frumubreytingar (10). Veiruna er ekki hægt að
rækta og það beið því nýrrar tækni í
sameindalíffrædi, DNA-fjölföldunar (DNA
hybridization techniques), að sýna fram á tilvist
hennar í þessum sjúkdómum. HPV-6 og HPV-11
finnast í 90% af kynfæravörtum, en HPV-16
finnst í 66% forstigsbreytinga, sérstaklega þeim
alvarlegri, og 90% leghálskrabbameina (8).
Athygli beinist nú einnig að HPV-18 og
mismunandi tengslum þessara veira við æxlisstig
(11), svo og því hvort sumar veirusýkingar leiði til
skjótari framvindu æxlismyndunar fremur en
aðrar (8). Ástæðan fyrir því að þessi
flöguþekjusækna DNA-veira veldur krabbameini
á einum stað en ekki öðrum, kann að byggjast á
mismunandi næmi frumanna sem sýkjast.
Forstigsbreytingar á leghálsinum verða á mótum
flögu- og stuðlaþekjunnar, sem er svæði þar sem
mikil frumunýmyndun á sér stað, sérstaklega á
frjósemisskeiði konunnar. Á þessu aldursskeiði
koma tímabil, þar sem þekjan verður fyrir
aukinni hvatningu östrógena, svo sem á
unglingsárum, í þungun og við töku
getnaðarvarnapillunnar. Þetta er jafnframt sá
aldur þar sem kynlif fólks er virkast og smithætta
af sýkli með »heimabyggð« í kynfærum mest.
Karlmenn bera því að líkindum sinn fulla hluta
ábyrgðar á leghálskrabbameini hjá konum, sem
þeir samrekkja. Lýst hefur verið tilvikum af
reðurkrabba (cancer penis), þar sem
leghálskrabbamein fannst hjá konunni og er
áhætta eiginkvenna þessara manna talin þrefalt til
áttfalt meiri en hjá viðmiðunarhópnum (12).
HPV-16 finnst í kynfæravörtum hjá 2A karla og í
helmingi krabbameina á getnaðarlimnum.
Veirugenómið er staðsett inni i kjarnasýru
hýsilfrumunnar (8). Hjá konunum sjást ekki allar
vörturnar með berum augum, en sérstakar
frumubreytingar í leghálsstroki (koilocytosis)
gefa til kynna tilvist HPV-veira. í þeim tilvikum
þarf að framkvæma leghálsspeglun með
ediksýrulitun og stundum sýnitöku til
vefjagreiningar, til nánari athugunar á því hvort
leghálskrabbamein geti verið til staðar.
Nauðsynlegt er að meðhöndla bæði karlmanninn
og konuna þegar kynfæravörtur finnast og hvetja
til þess að konan komi reglulega til leitar að
leghálskrabbameini.
i ljósi aukningar á forstigsbreytingum hjá yngri
konum og viðvarandi tilvikum af
leghálskrabbameini hjá þeim konum, sem ekki
mæta vel til skoðunar, vaknar spurningin um
hvernig eigi að bregðast við:
Hvernig á að koma betur í veg fyrir dauðsföll
vegna leghálskrabbameins?
ísland er kjörið svæði til rannsókna á gildi
forvarnaraðgerða af þessu tagi (4). Fyrir tveim
árum birtist ritstjórnargrein í Lancet um það
hvers vegna mikill fjöldi frumusýna í Englandi og
Wales hefði ekki borið tilætlaðan árangur í
lækkun dánartölu af leghálskrabbameini. Greinin
nefndist »Cancer of the Cervix: Death by
incompetence« (2). Skipulagsleysi og dreifing
eftirlits þar í landi voru gagnrýnd og meðal
annars bent á þann árangur, sem náðst hefur á
Islandi með svipaðri tíðni skoðana og tilkostnaði
sem dæmi um hvernig betur mætti standa að
verki. Bent var á, að til að leitin nái árangri, þurfi
hún að vera skipulögð sem samfélagsleg
forvarnaraðgerð (public health cancer-control
programme), sem hefur það að markmiði að
minnka dánartíðni. Frumuskoðunin verður því
meira en einungis þjónusta rannsóknarstofu við
tilvísandi lækni. Leitin þarf að byggjast á notkun
þjóðskrár, vera tölvuvædd, beinast að
aldurshópum sem eru í mestri áhættu og reyna
þarf að ná til kvenna, sem ekki hafa komið til
skoðunar, með endurteknum tilraunum. Þá þarf
einhver einn aðili að bera læknisfræðilega ábyrgð
á leitinni.
Þessi orð hins virta breska tímarits eru rétt. Öll
þessi ofangreindu atriði hafa til þessa verið
einkenni krabbameinsleitarinnar á íslandi og eru
meðal þess sem vakið hefur athygli erlendis.
Heilbrigðisyfirvöld áréttuðu fyrri stuðning sinn á
síðastliðnu vori í verki með því að fela
Krabbameinsfélaginu að sjá áfram um leitina sem
eins konar verktaka heilbrigðisþjónustunnar.
Leitin verður að vera skipuleg og miðstýrð ef hún
á að bera árangur (13). íslenskir læknar verða að
sameinast um að halda því svo. Framtak
einstakra lækna, bæði sérfræðinga og
heilsugæslulækna við sýnatökur frá leghálsi er
jákvæður hluti leitarinnar, ef unnið er í samvinnu
og samræmi við vinnureglur og ráðleggingar
lækna Krabbameinsfélagsins um tíðni sýnitöku
og aðrar stuðningsaðgerðir, svo sem
leghálsspeglun. Upplýsingar um sýnin verða
einnig að berast á einn stað. Að öðrum kosti er
hætt við að eftirlit riðlist og vísindaleg úrvinnsla,
sem hér má gera betur en annars staðar, fer þá
hugsanlega sömu leið. Bæði læknar, en þó