Læknablaðið - 15.02.1988, Síða 45

LÆKNABLAÐIÐ 1988; 74: 67-71
67
Jón Þorgeir Hallgrímsson, Gunnlaugur Snædal
KEISARASKURÐIR Á ÍSLANDI 1865 TIL 1919
Sögulegt yfirlit - I. grein
INNGANGUR
Keisaraskurðir' eru nú orðnir algengir í
fæðingarhjálp. Þykir því ástæða til þess að rifja
upp sögu þessara aðgerða hér á íslandi, hvar og
hvenær fyrstu aðgerðirnar fóru fram og af
hverjum. Þá munum við skýra frá
keisaraskurðum, sem heilbrigðisskýrslur geta um.
í upphafi töldum við að slíkra aðgerða myndu
læknar geta í skýrslum sínum til landlæknis, en sú
varð ekki raunin. í ljós hafa komið nokkrir
keisarskurðir, sem ekki er getið í
heilbrigðisskýrslum. Sætir það nokkurri furðu,
að svo mikilla aðgerða skuli ekki getið á þeim
árum þegar þær voru mjög fátíðar, en hafa
jafnframt hlotið að teljast meiri háttar afrek. Við
munum í upphafi endurskoða þá vitneskju, sem
fyrir hendi er um fyrstu keisaraskurðina á íslandi,
en síðar reyna að gera grein fyrir þessum
aðgerðum á hinum ýmsu sjúkrahúsum landsins
og áhrifum þeirra á fæðingarhjálpina almennt.
Með þetta í huga var farið yfir allar útkomnar
heilbrigðisskýrslur og aðgerðaskrár
Landakotsspítala en þær ná aftur til ársins 1907. í
þessari fyrstu grein Iítum við á tímabilið frá 1865
til 1919 að báðum árum meðtöldum.
FYRSTU KEISARSKURÐIRNIR
Fyrsta keisaraskurðinum, sem gerður var á
íslandi árið 1865 af Jóni Hjaltalín og Gísla
Hjálmarssyni, með hjálp tveggja franskra lækna
af herskipinu Pandora, þeirra Chastang og
Texier, er lýst ítarlega af Vilmundi Jónssyni
landlækni í ritgerðasafni hans »Lækningar og
saga«. Þar er að finna greinargerð Jóns Hjaltalíns
um þennan atburð og er hún tekin úr skýrslu fyrir
umrætt ár og dagsett 19. mars 1866, þ.e. tæpu ári
eftir að aðgerðin fór fram. Vilmundur getur þess
einnig, að í skilmerkilegri fréttagrein, sem birtist i
blaðinu Þjóðólfi skömmu síðar eða hinn 4. júlí
1865, sé nokkru fyllri frásögn um þennan atburð,
bæði aðgerðina sjálfa og tildrög hennar og sé ekki
Frá kvennadeild Landspítalans. Barst ritstjórn 18/04/1986.
Samþykkt 22/04/1986.
öðrum til að dreifa sem höfundum en læknunum
sem aðgerðina frömdu, Jóni Hjaltalín eða Gísla
Hjálmarssyni, öðrum eða báðum eða svo nánum
heimildarmönnum að jafngildir beinum
höfundskap. Fer greinin hér á eftir óstytt:
»SECTIO CÆSAREA eðr keisaraskurðrinn er
hið síðasta og ítrasta úrræði, er læknisfræði
allara landa ráðgjörir enn í dag, og hefir ráðgjört
um hinar seinni aldir, í barnsburðarneyð, þegar
fæðingin er álitin ómöguleg, en fóstrið þó
alllifandi í móðurlífi, til þess sjálfsagt að bjarga
fóstrinu lifandi og ósködduðu, og einnig lífi
móðurinnar, ef svo vel gæti tekizt. En það er
hvorttveggja, að næsta sjaldan hefir að borið að
grípa þyrfti til þess neyðarúrræðis
læknisfræðinnar, enda hefir og jafnan þókt hið
mesta vandhæfi á að við hafa keisaraskurðinn, en
hann er í því fólginn, að skera upp líf hinnar
lifandi móður til þess að ná fóstrinu lifandi. Svo
segir í nýustu og beztu ritum læknisfræðinnar um
þetta mál, að eptir dæmum þeim, er menn hafi,
víðsvegar um Norðurálfuna, einkum frá byrjun
þessarar aldar, þá muni að eins 6. hver móðir
hafa lifað eptir keisaraskurð, en optar lifi barnið
ef fóstrið er vel skapað og með fullu Iífi, þegar
skurðurinn er gjörðr.
Það mun áreiðanlegt, að engi viti eða þekki dæmi
til þess fyr né síðar, að keisaraskurðinum hafi
verið beitt nokkuru sinni hér á lndi, fyren nú hér
í Reykjavík, 24. f. mán. ógiptr kvenmaðr Margrét
Arnljótsdóttir að nafni á 31. ári, dvergr að öllum
skapnaði, um 18(?) þuml. á hæð, varð
barnshafndi og kendi sín eðr lagðist á sæng 23. f.
mán.: yfirsetukonan kvaddi þegar landlæknirinn
Dr. Hjaltalín til að skoða sængrkonuna, en hann
sendi þegar eptir Gísla kanselíráði Hjálmarssyni
og kvaddi einnig með sér til ráðaneytis báða
læknana af herskipinu Pandora, Chastang
yfirlækni yfir allri Fiskimannaútgjörð Frakka, og
Dexier herskipslækni, og voru þaraðauki
viðstaddir 4 þeirra 5 stúdenta er nú lesa hér
læknisfræði hjá landlækninum. Engi þeirra 4
læknanna hafði sjálfr verið viðstaddr