Læknablaðið - 15.02.1988, Page 48

70
LÆKNABLAÐIÐ
Síðan hefir mig oft langað áð fá góða ástæðu til
keisaraskurðar, en ekki verið svo heppinn.«
Ekki verður skilist við þetta efni, að ekki verði
minnst á »týnda keisaraskurðinn«. Vilmundur
Jónsson ritar í »Lækningar og saga«, fyrra bindi
frá 1969, ítarlega um þetta efni en svo vill til að
skýrt var frá keisaraskurði Steingríms
Matthíassonar árið 1911 í blaðinu
»Norðurlandi«, hinn 29. júlí 1911, og þar segir
svo: »Keisaraskurður hefur ekki verið gerður hér
á landi nema þrem sinnum áður«, m.ö.o.
keisaraskurður Steingríms á að vera sá fjórði hér
á landi, en ekki hinn þriðji. Þessi vitnisburður
ætti því að vera markverðari sem það er ekki
venjulegur blaðamaður sem svo ritar, heldur
jafnframt læknir, þ.e. Sigurður Hjörleifsson, sem
þá var ritstjóri »Norðurlands«.
Vilmundur Jónsson getur þess að allmikið hafi
verið til þess reynt að hafa upp á þessum
keisaraskurði, er virtist vanta í tölu hinna allra
fyrstu keisaraskurða hér á landi. En sú
eftirgrennslan hefur til þessa ekki borið
tilætlaðan árangur, segir hann. í framhaldi af
þessum upplýsingum ræðir Vilmundur Jónsson
almennt um skýrslugerð lækna og telur fráleitt,
að eftir aldamót þurfi að leita hins »týnda
keisaraskurðar« utan Akureyrar og Reykjavikur.
Hann telur, að Akureyri sé með öllu óhætt að
fella hér undan, því að skýrslur þaðan í tíð
Guðmundar Hannesonar og Steingríms
Matthíassonar hafi jafnan verið í besta lagi.
Vilmundur kveðst reyndar minnast ummæla
Guðmundar, seint á ævi hans, er staðfestu, að
keisaraskurð hafi hann engan gert. Lét hann þess
getið með nokkrum söknuði, »að hnífur sinn
hefði aldrei komist í svo feitt«. Þá telur
Vilmundur eðlilegt að í sambandi við
bollaleggingar um keisaraskurði í Reykjavík á
fyrsta áratug þessarar aldar, komi mönnum fyrst
til hugar Guðmundur prófessor Magnússon: »En
það ætla ég mig muna fyrir víst frá námsárum
mínum, að þá hafi hann engan keisaraskurð gert,
ef hann gerði þá slíkan skurð nokkru sinni«.
Vilmundur telur, að þá sé engum öðrum til að
dreifa en Matthíasi Einarssyni, er hóf læknisstörf
í Reykjavík árið 1905.
Dr. Halldór Hansen leitaði vandlega fyrir
Vilmund Jónsson að keisaraskurði í dagbókum
St. Jósefsspítala, allt frá því að spítalinn hóf
starfsemi sína 1902 og fram yfir 1911. Þessi leit
var nú endurtekin og það staðfest, að þar finnst
enginn keisaraskurður skráður, nema fyrrnefndur
keisaraskurður Matthíasar Einarssonar árið 1910,
en þar er einnig ein færsla frá árinu 1907, þar sem
getið er um 30 ára gamla konu, búsetta í
Reykjavik með sjúkdómsgreininguna »eclampsia
gravidarum« og hafi konan verið innlögð á St.
Jósefsspítala hinn 10. febrúar 1907 og látist þann
12. s.m. Læknir var Einarsson og síðan er undir
athugasemdum: Operatio.
Vilmundur getur þess, að af samanburði við
manntal, megi sjá, að rétt nafn sjúklings sé
Ragnhildur og að hún hafi verið aðkomustúlka
(námsmey) í Reykjavík, en heimilisföst í Saurbæ í
Ásahreppi í Húnavatnssýslu. Ennfremur að
samkvæmt kirkjubók hafi hún alið tvíbura
(meybörn) 10. febr. 1907 og lést á St.
Jósefsspítala 12. s.m. Börnin finnast ekki skírð og
munu þau hafa fæðst andvana eða dáið mjög
fljótlega eftir fæðingu, enda eins líklega
ótímaburðir: Ekki er dauða barnanna heldur
getið í kirkjubók, hafa þau verið lögð nafnlaus í
kistu móður sinnar og farist fyrir að skrá þau dáin
og grafin.
Þess ber að geta, að á þeim árum virðast læknar
oft hafa aðeins skráð »operatio«, þegar um
meiriháttar aðgerðir var að ræða, þannig að þessi
færsla afsannar á engan hátt að hér hafi
raunverulega verið um að ræða keisaraskurð.
Þrátt fyrir all ítarlega eftirgrennslan kemst
Vilmundur þó að þeirri niðurstöðu að svo hafi
ekki verið. Erfitt er að setja sig í spor Matthíasar
Einarssonar árið 1907, en sú spurning vaknar
óhjákvæmilega: Hvers kyns »operatio«, var hér
um að ræða? Við teljum allt eins mögulegt að hér
geti hafa verið um keisaraskurð að ræða, þá
gerðan í skyndi til þess að bjarga burðinum, e.t.v.
frá deyjandi móður.
Vilmundur segir að árið 1907 muni ekki hafa
verið tilkomið að telja fæðingarkrampa eðlilegt
tilefni keisaraskurðar og að umrædd operatio pro
eclampsia gravidarum hafi aðeins verið
»himnustunga eða aðrir tilburðir til að flýta
fæðingu«. Hann telur því, nema annað komi
óvænt í ljós, að við það verði að sitja, að enginn
keisaraskurður hafi glatast úr tölu hinna allra
fyrstu keisaraskurða hér á landi og sé um missögn
eina að ræða í fyrrnefndum ummælum blaðsins
»Norðurland«.
Samkvæmt þessu voru þannig á íslandi gerðir þrír
keisaraskurðir á árunum 1865-1919, sá fyrsti í