Læknablaðið - 15.01.1989, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ
21
skólamála, heilbrigðiseftirlits og læknisskoðunar
í skólum frá fyrri tíð og til þess tíma, þ.e.
1940-1945. En þar er m.a. að finna merkilega
félagslega rannsókn þar sem kvillar skólabarna
eru bornir saman við heimilisástand, tekjur
heimila, atvinnustétt foreldra, húsnæði, t.d. í
kjallara, í risi, þrengsli, þægindi o.s.frv. Hæðar-
og þyngdartölur eru bornar saman um árabil.
Berklapróf á börnum er rakið um árabil, skrá um
lús og nit í börnum og annan óþrifnað svo og sjón
og heyrn. Málgallar eru athugaðir og gert yfirlit
um þá.
Ef til vill voru þessar merku skýrslur dr. Björns
Björnssonar hagfræðings Reykjavíkurbæjar
hvatinn að hinum mörgu Iagasetningum fimmta
og sjötta áratugarins til þess að tryggja sem best
lagalegan og fjárhagslegan grundvöll
skólaeftirlits og læknisþjónustu við skólaæskuna.
Ég hef áður minnst á lögin nr. 25 frá 1940 og
reglugerð nr. 50 frá 1944. Síðan voru sett lög um
fræðslu barna nr. 34/1946 en í þeim var í fyrsta
sinn gert ráð fyrir sérstökum skólayfirlækni sem
hafi yfirumsjón með heilbrigðiseftirliti og
íþróttastarfsemi í skólum, en jafnframt gert ráð
fyrir að heilsuverndarstöðvar taki að sér
skóleftirlit og læknisþjónustu við skólaæskuna
svo fremi að þær starfi í þeim héruðum sem um er
að ræða. Það dróst að kaflinn um skólayfirlækni
og skólaeftirlit, þ.e. XI. kafli þessara laga yrði
látinn koma til framkvæmda. Málið var þá tekið
upp á aðalfundi Læknafélags íslands árið 1951 en
þar flutti Baldur Johnsen erindi um
skólalækningar, þar sem mjög var hvatt til og
fyrir því færð margvísleg rök að XI. kafli laganna
yrði látinn koma til framkvæmda sem allra fyrst.
(Læknablaðið 1951, bls. 16-25).
Enn Iiðu fimm ár þar til skólayfirlæknir var
ráðinn, en það var 1. september 1956. Benedikt
Tómasson læknir, skólastjóri Flensborgarskóla í
Hafnarfirði, gegndi fyrstur þessu embætti. Ári
áður höfðu verið sett ný lög nr. 44/1955 um
heilsuverndarstöðvar en þar eru ákvæði um að
heilsuverndarstöðvar skuli taka að sér allt
skólaeftirlit. Árið 1957 voru enn sett lög nr. 61
um heilsuvernd í skólum sem telja mátti endurbót
XI. kafla fyrrnefndra laga nr. 34/1946 sem um
leið var numinn úr gildi. Reglugerð fylgdi um
framkvæmd þessara laga nr. 214/1958. Þar með
má segja, að laga- og reglugerðarákvæði nái nú til
all flestra þátta skólaeftirlits svo sem um
starfssvið og skyldur skólayfirlæknis,
skólalækna, skólahjúkrunarkonu,
skólatannlækna, heilsuverndarstöðva, um
framkvæmd skólaskoðana og heilbrigðisfræðslu,
íþróttaiðkanir, fjarvistir nemenda og loks um þátt
skólastjóra og kennara í skólaeftirliti o.s.frv.
Hér með mátti segja að lokið væri þeirri
»lagasetningarhrotu« fimmta og sjötta
áratugarins, sem byggð var á reynslu fyrri ára, allt
frá fyrstu skrefum Guðmundar Hannessonar sem
hér hafa verið rakin samkvæmt
fundagerðabókum skólanefnda í Reykjavík.
Skólayfirlæknir birti nú nýjar leiðbeiningar um
skólaskoðanir sem byggja á fyrrgreindum lögum
og reglugerðum og komu þær leiðbeiningar út
sem fylgirit með heilbrigðisskýrslum frá árinu
1954. - Reykjavík 1957 - Fjörutíu árum fyrr birti
Guðmundur Hannesson prófessor leiðbeiningar
um skólaeftirlit í Læknablaðinu 1917 og byggði
þá á Stjórnarráðsbréfi og auglýsingu landlæknis
sem út kom 7. september það ár.
Guðmundur Hannesson lauk leiðbeiningum
sínum um skóleftirlit með spurningunni: »Qui
Bono?« þ.e. að hvaða gagni kemur þetta allt?
Það var löngum þá og síðar erfitt að fá framgengt
læknishjálp og áframhaldandi eftirliti með
börnum sem reyndust veik við skólaskoðun. Áður
hafði verið drepið á aðgerðir fyrri skólalækna til
þess að koma á varanlegu eftirliti með slíkum
börnum en i hinum nýju leiðbeiningum um
skólaeftirlit, sem skólayfirlæknir gaf út, er þeim
málum komið á fastari grundvöll en áður með
nýyrðinu »gæslunemendur«, sem minna menn
rækilega á, að ekki sé nóg að skoða og finna
kvilla heldur þurfi að fylgja eftir þeirri skoðun
með læknisaðgerðum eftir því sem við á hverju
sinni. Hliðstæð hugsun lá að baki heimavistar
fyrir veikluð börn við Laugarnesskólann löngu
fyrr. Það átti að verða auðveldara en áður að
fylgjast með þessum gæslunemendum eftir að
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur hafði tekið við
allri skólaskoðun en Heilsuverndarstöðin starfaði
að sjálfsögðu allt árið. Hún var tilbúin að taka
við hlutverki sínu að fullu árið 1958, en þá voru
hér átta barnaskólar, sem sendu þangað
nemendur i skólaskoðun, og sjö gagnfræðaskólar
svo og fjórir aðrir framhaldsskólar. Hver þessara
skóla hélt þó áfram sínum sérstaka skólalækni og
hjúkrunarkonu. Heilsuverndarstöðin gaf einnig
möguleika á betri samræmingu aðgerða en áður,
betri tækjum og betri aðstöðu og oft á meiri
starfskröftum svo sem hjúkrunarfólki og
riturum. Þannig mátti segja, að hin persónulega
hlið heilsuverndarinnar hefði að fullu náð tilgangi
sínum sem framhald af heilsuverndarstarfsemi
allt frá eftirliti með barnshafandi konum,