Læknablaðið - 15.07.1995, Síða 54

564
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Óskar Reykdalsson
Ortópedísk medisín
Meinafræði
Frumur líkamans breytast
með aldrinum. Við 20-25 ára
aldur fara vöðvafrumur líkam-
ans að verða viðkvæmari. M er
einstaklingum hættara við
vandamálum frá stoðkerfinu
vegna minni hreyfigetu, eymsla
og krampa (1). Hrörnun er
vandamál í stoðkerfi þar sem oft
verða skemmdir sem ekki lækn-
ast eins og best verður á kosið.
Við það skerðast gæði vefsins
og annar heilbrigður vefur tek-
ur yfir starf hins sjúka. Á þann
hátt skapast auðveldlega mis-
ræmi sem veldur auknu álagi á
heilbrigðan vef. Þetta er að
sjálfsögðu mikilvægt að vita til
að skapa ekki meiri skemmdir
með rangri meðferð. Rann-
sóknir hafa sýnt að aukin
spenna í vöðvum veldur efna-
breytingum sem leiða til verkja.
Það leiðir síðan til vefrænna
breytinga í vöðvanum (2).
Reynslan sýnir að langvarandi
spenna í vöðva (í lengri tíma en
sex vikur) getur valdið varan-
legum verkjum, sem mjög erfitt
getur verið að lækna.
Sjúklegar breytingar í liðum,
slitgigt, bólgur eða slys gefa
skilaboð til miðtaugakerfisins.
Höfundur er sérfræðingur í heimilslækn-
ingum, starfar við heilsugæslustöð í Falun
í Svíþjóð og er í hlutastarfi við Hálsoin-
vest í Sandviken (ort med institut).
Á sama hátt koma skilaboð frá
sinum og Iiðböndum þegar
hreyfigeta hinna ýmsu liða í
baki er aukin eða skert. Þessi
skilaboð fara til miðtaugakerfis-
ins sem minnkar hreyfingar í
viðkomandi liðum. Þetta veldur
oft eymslablettum, verkjum og
andlegri vanlíðan, sem geta síð-
an aukið vandamálið frá stoð-
kerfinu (vítahringur).
Dæmi um sjúklegt ástand
í hendi, sem unnt er að
lækna með ortópedískri
medisín
Hreyfigeta handarinnargetur
verið skert vegna læsingar eða
liðhlaups og getur þá minnihátt-
ar liðkun (mobilisering) réttra
beina gefið góðan árangur. Við
slys eins og úlnliðsbrot grær
upprunanlega brotið á nokkr-
um vikum. Þrátt fyrir það getur
starfsemi handarinnar verið
skert, til dæmis minnkuð hreyfi-
geta eða verkir. Ef staðfest er
minnkuð hreyfigeta í sjálfum
liðnum, getur liðkun hjálpað
verulega. Til eru sjúklingar með
langvarandi verkjaástand í
hendi þar sem ekkert sjúklegt
sést við geislagreiningu og allar
blóðprufur eru eðlilegar. Þeir
geta jafnvel verið svo þjáðir að
þeir hafa ekki getað skrifað í
mörg ár. Þessum sjúklingum
getur verið hægt að hjálpa veru-
lega með vöðvateygjum, liðkun
og losun (manipulering) á rétt-
um liðum. Verulegur bati kem-
ur oft eftir fyrstu meðferðina.
Gnípubólga (epicondylitis) er
sjúklegt ástand í hendi, þar sem
ortópedísk medisín getur oft
hjálpað. Venjulega er um að
ræða sinarbólgu (tendinitis) í
vöðvum sem festast á handar-
bein, svo sem ext. carpi radialis,
ext. carpi ulnaris og ext. dig.
communis. Fyrsta meðferð get-
ur verið hvíld og lyf. Dugi það
ekki má hefja sprautumeðferð.
Ef einkenni koma aftur og aftur
eða fyrri aðferðir duga ekki,
geta vöðvateygjur og þvernudd
gefið góðan árangur. Þeim sem
hafa aðrar orsakir fyrir oln-
bogaverkjum, eins og spennu í
m. ext. indicis, pronator syndr-
ome og svo framvegis, hjálpar
sprauta í gnípuna að sjálfsögðu
ekki. Verkir vegna skertra
hreyfinga í handarbeinum geta
líkst gnípubólgu og þá er með-
ferðin að liðka rétt handarbein
og teygja að minnsta kosti þá
vöðva sem festast á það handar-
bein.
Hvað er
ortópedísk medisín
Vöðvabólgur og bakverkir
hrjá marga. Á undanförnum ár-
um hafa þróast nýjar aðferðir til
að hjálpa þessum stóra hópi
sjúklinga. Ein af þessum að-
ferðum er ortópedísk medisín. I
henni felst nákvæm líffæra-
fræðileg og starfræn sjúkdóms-