Alþýðuhelgin - 12.11.1949, Blaðsíða 2

30G
ALÞÝÐUHELGIN
maðurinn gat að henni lokinni horf-
ið til fyrri starfa. Var það cinnig til
hagsmuna fyrir þjóðfélagið, einkum
cf hann hafði fyrir öðrum að sjá.
Aftur á móti þótti hýðing alltaf
mjög niðrandi refsing fyrir þann,
sem fyrir varð, og átti hýddur mað-
ur sér naumast viðreisnarvon í al-
menningsálitinu. Af þessum sökum
snerust æ fleiri hugsandi menn önd-
verið gegn hýðingum, en þó voru
þær eigi afundar fyrr en árið 1870.
„SVARTIIOLID“.
Árið 1820, eftir að tukthúsið á
Arnarhólstúni hafði vérið gert að
stiftamtmannssetri, keypti stjórnin
hús það neðan við lækinn, sem stift-
amtmenn liöfðu áður búið í, og lét
innrétta þar vistarverur handa lands-
yfirrétti og bæjarþingi. í húsi þessu
átti og heima annar lögregluþjónu
bæjarins, því hann var jafnframt
landsýfirréttarþjónn. Árið 1828 var
hið svoncfnda „Svarthol“ útbúið í
þessu sama húsi, í tveimur klefum
uppi á lofti. Var stungið þar inn
drukknum mönnum og hávaðaseggj-
um. Árið 1323 var gerð sú bréyting
á hegningarlöggjöfinni, að dæma
mátti menn til fangelsisvistar „upp
á vatn og brauð“. Var þá eitthvað
Jappað upp á svartholið og klefar
þcss notaðir í því skyni. Klefar þess-
ir voru þó mjög lélegir og ofnlausir,
þar snjóaði inn og lak, svo að hætta
var búin þeim föngum, sem urðu að
liýrast þar lengi. Loks fengust
nokkrar endurbætur gcrðar á klef-
unum, eftir að rnaður einn, er sat
þar í gæzluvarðhaldi, varð fárveik-
ur af kulda og illum aðbúnaði.
NÝ LÖGGJÖF.
Árið 1866 var nefnd skipuð til að
endurskoöa gildandi hegningarlög
og' bera fram breytingartillögur við
þau. Komst nefndin að þeirri niður-
stöðu, að hýðing sé ótilhlýðileg
refsiaðferð, Jrins vegar verði óhjá-
kvæmilegt að laka upp hegningar-
vist í betrunarhúsum, og þurfi því
að byggja" fangelsi í a. m. Jr. þrern
Jtaupstöðum landsins, Keykjavík,
Stykkishólmi og Akureyri, og auk
þcss sérstakt hegningarhús í Reykja-
vík. Þó taldi nefndin lieppilcgast, að
þetta hegningarhús væri byggt. áfast
við amtsfangclsi suðuramtsins.
Stjóniin túk vcl tillöguni uefndar-
innar. Lagði hún fyrir þingið 1869
frumvai'p um byggingu hegningar-
húss og fangelsa á íslandi. Réði þing-
ið tiJ, að fangelsi vrðu byggð á sjö
stöðum í stað þriggja: í Styklris-
Jiólmi, á ísafii'ði, Akureyri, Húsa-
vík, Eskifirði, Vestmannaeyjum, og
hið sjöunda í sambandi við hegning-
arhúsið í Reykjavík. 1 samræmi við
þetta var síðan gefin út tilskipun 4.
marz 1871 um byggingu hegningar-
húss og fangelsa á íslandi.
BYGGING IIAFIN VID
SKÓLAVÖBÐUSTÍG.
Vorið 1872 var hafizt handa um
liegningarliússbygginguna í Reykja-
vík. Vai' byrjað að nota hlut.a af luis-
inu sumarið 1873, en hegningar-
vinna hófst þar ckld fyrr en í árs-
byrjun 1874.
AJlmikil óánægja varð meðal ým-
issa Reylrvíkinga vegna sumra á-
kvarðana í sambandi \nð tugthús-
byggingu þessa. Kemur það glöggt
fram í langri grein í ,,Þjóðólfi“ 24.
maí 1872, skömmu eftir að verkið
var liafið. Greinin hefst á þessum
orðunx:
„Tugthúsbyggingin, sem nú er af-
ráðið að reisa í Reykjavík, og þeg-
ar er bypjað á undirstöðunni, á að
setja (svo) norðvestantil í Arnar-
lrólsholtinu, meðfram aðalveginum
eður „Skólavörðuveginum", að norð-
anverðu, fyrir ofan og norðaustur af
byggðinni, sem enn er kornin þar
vestan í lroltinu. Þctta hið mikla Jxús
á að verða 62 álnir á lengd og 181 í>
álna breitt, allt úr múruðum grá-
steini þvcrt og cndilangt; 24-—26
ciga að vera lierbergi alls og fanga-
kompur, milligangur eður ranghali
eftir miðju húsinu endiíöngu. Eru
kompur þessar og herbergi ætluð
til fangahaldsins, öll nema þrjú, er
ætluð eru Jianda fangaverði og heim-
ilisfólki hans. Þett.a er allt á gólfi og
undir loftinu. En svo á að koma yf-
irbygging þar á ofan, yfir mitt
húsið yfrum þvert, 28 álnir á lengd;
þar er ætlað til að séu þrír miklir
salir auk uppgöngu-forsals; skal
einn vera dómsalur Landsyfirréttar-
ins, og hliðarherbergi fyrir skjala-
safnið o. fl., annar bæjarþingsalur
og' að Jíkindum þingsalur Seltjarn-
arneshrepps, en borgarafundarsalur
og staðarráðsins hinn þriðji“.
Þessu næst kemur í Þjóðúlíi liarð-
orð ádeila á hendur stjórnarvalda
fyrir það, að ráðinn hafði verið
danskur bvggingameistari, KJciu að
nafni, til að haía yfirumsjón með
tugthússmíðinni. Telur blaðið óþarfa,
eítir danskri liugsun, dönsku sniði
um, trésmiðum og steinsmiðúm, sem
surnir liverjir séu fuJlt svo vel til
stai'fsins færir sem hinn danski
maður. Segir blaðið, að sú sé jafn-
an skoðun stjórnarinnar, ,,að hér
verði ekki fvrir neinu séð nema með
dönskum augum, ekkert hugsað,
niðui'lagt né afráðið nema það sé
cftir danskri liugsun, dönsku smiði
og dönskum tillögum“. Spyr blaðið
síðan, livort liér eigi að ríkja sama
danska fyrirliyggjan og við stækk-
un dómkirlcjunnar, þar sem ófært
þótti að nota íslenzkan grástein,
eins og var fyrir í kirkjunni, en sá
múr reyndist svo traustur, að naum-
lega varð unninn með beztu verk-
fæi'um, — „lieldur var afráðið, að
flytja hingað frá Danmörku með
feyki-kostnaði danskan múrstein,
og meira að segja danskan sand
með; en skífuþakið svo Sviksamlega
Jagt af þessum dönsku og útJendu
verkamönnum, að það hélt hvorki
regni né foksnjó og varð svo innan
skamms að rífa það burt og ónýta
með öllu“. Síðan er þess getið, að
veggirnir hafi revnzt liinar mestu
ómyndir og sífellt sé verið að lappa
við þá. „Fer svo jafnan, þegar með
engu rnóti má byggja nema „a
sandi“; það kemur fyrir ekki þ°
liann sé danskur“.
„ALLT Á NÚ AD FAHA í TUGT-
IIÚSID!“
Síðan heldur Þjóöólfur áfram að
ræða um tugthúsbygginguna og
finnur margt að. Meðal annars gagn-
rýnir hann staðarvalið. „Tugthúsið
nýja á að byggja úr eintómum gi'a'
steini eður lioltagrjóti innan sem
utan, en af því cr nægða nóg í Arn-
arhólsholti. Og víst er um það, að
heföu menn hér látið staðar nema
við og verið höfð í áforrni tugthus-
bygging eingöngu, og eigi mikil-
fenglegri en svona við vort hæfþ Þa
yrði ekki ncitt með rökum fundið
að tugtliússtæðinu sjálfu þarna 1
grjótholtinu fyrir ofan aJla kaup-
staðarbyggðina, en sjálfsagður liagn-
aður að því hvað grjótaðflutningur'
inn í bygginguna verður þar údvr-