Alþýðuhelgin - 12.11.1949, Blaðsíða 10

314
ALÞÝÐUHELGIN
inni að fæða og forsorga. hver marg-
myndazt og tímgvast hafa af villtu
óeðli villudýranna og samblandi teg-
undanna, bæði amphibia og supp-
osititia, er aðgreinast breyti-
lega með mislík horn og hnífla,
hófa, hramma, klær og klaufir, ull
og hár, loðin og snögg, egg og unga,
lit og líking, art og eðli, æt og óæt.
„Seinustu 11 kapítularnir eru ein-
tómt samsull af allskonar létmeti og
sérvizku. Þar er ýmislegt heim-
spekisrugl óskiljanlegt, um vald-
stjóraina, um „mahometiskan höfuð-
Tyrkja“ og um Tyrkjasoldána, um
upphaf og myndun bókrúna, um
„engillega íbúð stjarna“, um höf-
und skúrgoða og römmu rúna, um
ýmsa galdra og töfralist, hebreskt
stafrof, vigt og mál, um faðirvor og
margt fleira. Höfundinum þykir'
auðsjáanlega gaman að því, að fvlla
allt með myrkum talsháttum, til-
gerð og sérvizku, en slíkt þótti í þá
daga bera vott um lærdóm og djúp-
sæi, enda þótti „Gandreið" í þá daga
mjög merkileg bók, og framan við
hana eru latnesk og íslenzk loí-
kvæði um höfundinn og ritið, eftir
ýmsa íslenzka fræðimenn.
Minnismerki yfir danska stjórn-
málamanninn Christmas Möller.
Gamalt œttj
Bjarna Gissurarson okti.
Skáld 17. og 18. aldar ortu ekki
margt ættjarðarljóða. Á þeim tímum
var algengara að skáldin settu sam-
,^n „Heimsósóma11 sína og „Aldar-
hætti“, þar sem þau hörmuðu aum-
legt ástand þjóðarinnar, lýstu með á-
takanlegum orðum hrörnun landsins
og landgæöa allra og báru saman
við það, sem fyrr hafði verið. Var
það eðlilegt mjög, eins og högum öll-
um var háttaö á þessum eymdartim-
um. Það var eigi fyrr en Eggert
Ólafsson kom fram á sjónarsviðið,
sem verulega kvað við annan tón. Þó
finnast undantekningar, og eru þær
því eftirtektarverðari, sem þær eru
færri. Ein hin merkasta þeirra er
kvæði séra Bjarna Gissurarsonar í
Þingmúla, „um góða landsins kosti“.
Er þar litið mjög öðrum augum á
landgæði öU en algengt var meðal
samtíöarmanna höfundar. Kostar
BjaJ-ni kapps um að draga fram það,
sem landinu má til gæða telja, sam-
anborið við önnur lönd. Er fróðlegt
að bera saman viðhorf það, sem
fram kemur í þessu kvæði og hina
dapurlegu landlýsingu séra Jóns
Daðasonar í „Gandreið“ hans, sem
nokkuð er frá sagt á öðrum stað hér
í blaðinu.
Séra Bjarni Gissurarson var af
hinu mikla austfirzka skáldakyni,
sem komið var af séra Einari Sig-
urðssyni í Eydölum. Var séra Einar
afi hans. Er í því sambandi vert að
minnast þess, að séra Einar í Ey-
dölum orti og á sínum tíma athyglis-
vert kvæði um „Gæði íslands", þar
sem hann að vísu talar nokkuð um
hörku landsins og „óáran í mann-
fólkinu“, en kveðst þó heldur vilja
draga hitt fram, sem vel sé um land-
ið, því eins og hann kemst að orði:
„ . . oftlega hefur mig angrað hitt,
að ísland margir hæða,
en móðurjörð er mér svo kær,
að mig hefur langað, guð minn
skær,
að geta þess allra gæða.
Liggur hér að baki svipuð hugsun
og hjá dóttursyni hans, séra Bjarna;
báðum blöskrar það, hve margir
níða landið og finna því margt til

ar öarkvœði.
foráttu, og vilja því cinkum bregða
hinu, sem betra er.
Séra Bjarni Gissurarson var son-
ur séra Gissurar Gíslasonar í Þing
múla og Guðrúnar Einarsdóttur
prests að Eydölum. Séra Gissur var
skáldmæltur og átti Bjarni því
skammt að sækja skáldskapargáf-
una, þar eð séra Stefán í Vallanesi
var náfrækndi hans og Einar Ey-
dalaklerkur afi hans. Mun og eigi
ofmælt, þótt séra Bjarni sé talinn í
röð beztu skálda sinnar kynslóðar.
Fremri honum eru eigi aðrir en höf-
uðskáldin tvö, Hallgrímur Pétursson
og Stefán Ólafsson.
Bjarni Gissurarson er fæddur
um 1621, lærði í Skálholtsskóla og
mun haía útskrifazt þaðan árið 1643.
Eftir það gekk hann í þjónustu Bryn-
jólfs biskups Sveinssonar og var hjá
honura til 1647. Þá gerðist hann
prestur í Þingmúla og þjónaði því
brauöi í meira en hálfa öld. Sagði
hann af sér prestskap 1702, en
gegndi þó preststörfum 1702—1703
á Hajlormsstað. Iiann andaðist á
Hallorsstað, hjá séra Eiríki syni sín-
um, árið 1712, 91 árs að aldrei. Séra
Bjarni hefur verið maður vel gefinn,
ágætlega skáldmæltur og gaman-
samur í kveðskap, eigi óáþekkur séra
Stefáni frænda sínum. Eru til heilar
lrvæðabækur eftir hann í handritum,
en fjöldi kvæða víðs vegar um hand-
ritasöfn. Bera þær afskriftir vott um
miklar vinsældir kvæða hans. Einna
mestri hylli náði kvæðið „Hrakfalla-
bálkur“, enda lipurt og skemmtilegt.
Hefur það til skamms tíma verið al-
kunnugt meðal alþýðu manna. Var
það fyrst prentað í kveri, sem nefnd-
ist „Nokkur gamankvæði“, og út
kom í Kaupmannahöfn 1832. Af öðr-
um kvæðum hans má nefna hið
fallega „Kvæði um samlíking sól-
arinnar“, þar sem þetta er viðlag:
Hvað er betra en sólar sýn,
þá sveimar hún yfir stjörnu rann?
Hún vermir, hún skín
og hýrt gleður mann.
Þá kvað hann einmg fallega „Um
Mjóafjarðar kosti“, og bærast þar
hinir sömu strengir og í ættjarðar-
kvæði því, sem prentað verður hér