Fréttatíminn - 30.05.2014, Blaðsíða 24

S íðustu borgarstjórnarkosningar í Reykjavík voru einstakar. Þær komu í kjölfar efnahagshruns. Nýr flokkur sem
varð til í janúar á kosningaárinu blés allt í einu
út og vann stórsigur, fékk meira en þriðjung
atkvæða. Margir ráðlögðu Jóni Gnarr að láta
sér ekki detta í hug að verða borgarstjóri, það
væri nóg að hafa framið þennan óvenjulega
pólitíska gjörning – að leiða grínframboð til
sigurs. Nú skyldi Jón fá sér til fulltingis fag­
mann til að stjórna borginni.
En Gnarr lét sér ekki segjast. Gjörningnum
var fjarri því lokið. Hann settist sjálfur í borg­
arstjórastólinn – og hefur verið vinsælasti
borgarstjóri Reykjavíkur í manna minnum.
Það er engin leið að segja að Jón hafi staðið
sig verr en aðrir borgarstjórar – á mörgum
sviðum hefur hann raunar staðið sig miklu
betur. Á tíma hans hefur verið stöðugleiki í
stjórn borgarinnar eftir tímabil þar sem skipt
var ótt og títt með tilheyrandi hjaðningavíg­
um – og svo hefur framganga hans verið með
þeim hætti að atvinnustjórnmálamenn virka
kjánalegir við hlið hans – hjárænulegir og
falskir.
Atvinnupólitíkusarnir hafa ekki átt neitt
svar við Jóni – í samanburði við borgarstjór­
ann sem var sagður vera trúður virka þeir
eins og algjörir trúðar.
Kórónan á performans Jóns er auðvitað
þegar hann hættir, býður sig ekki fram í ann­
að sinn þótt hann gæti unnið auðveldan sigur.
Það myndi engum hefðbundnum stjórnmála­
manni detta í hug. Jón Gnarr er örugglega
ekki að plotta neitt í líkingu við það, en hann
gæti vísast boðið sig fram til forseta eftir tvö
ár og sigrað, hatursmönnum sínum – eins og
til dæmis á Morgunblaðinu – til ómældrar
hrellingar. Jón gaf þeim langt nef og getur
farið hróðugur burt.
Björt framtíð sigrar á landsvísu
Rykið eftir hrunið er að setjast. Besti flokkur
Jóns Gnarrs hefur runnið saman við Bjarta
framtíð sem er að festa sig í sessi sem hefð­
bundinn stjórnmálaflokkur. Björt framtíð er
fyrst og fremst stofnuð í kringum pólitískan
metnað tveggja Samfylkingarþingmanna,
Guðmundar Steingrímssonar og Róberts
Marshall. Hvorugur þeirra getur talist stjórn­
málamaður með sérlega hrífandi eða ferska
sýn. Flokkurinn náði hins vegar að hirða stór­
an hluta af fylgi Samfylkingarinnar í síðustu
þingkosningum og virðist ætla að halda því
áfram í kosningunum á laugardag á stöðum
eins og Akureyri, Kópavogi og Hafnarfirði.
Björt framtíð verður semsagt sigurvegari
kosninganna á landsvísu. Ein stórtíðindin
verða þau að Björt framtíð nær fótfestu í
bæjarstjórnum víða um land. Það er mikil­
vægt ef flokkurinn á ekki að lognast út af eftir
fáar kosningar. Um leið heftir það vaxtar­
möguleika Samfylkingarinnar verulega – hún
verður einn af stóru töpurum kosninganna ef
fer sem horfir og getur ekki vonast til að fara
upp í hámarksfylgi sitt á landsvísu, sirka 30
prósent, meðan Björt framtíð gengur þokka­
lega vel.
Dagur er eftirmaður Jóns Gnarr
En í Reykjavík horfir þetta öðruvísi við.
Höfuðborgin er eini staðurinn á landinu
þar sem stefnir í sigur Samfylkingarinnar.
Móralskt séð er það mikilvægt fyrir flokk­
inn, þótt í því felist auðvitað ekki nein stuðn­
ingsyfirlýsing við formann hans, Árna Pál
Árnason. Hann getur varla orðið mjög upp­
litsdjarfur á kosningavökunni í sjónvarpinu.
Sigur Samfylkingar í borginni mun felast í
tvennu, persónulegum vinsældum Dags B.
Eggertssonar – sem er lang leiðtogalegastur
af oddvitunum í borginni – og hins vegar því
að í framboðslista Samfylkingarinnar felast
fyrirheit um áframhald Gnarrs­stjórnarinnar
í Reykjavík. Dagur er í raun hinn útvaldi eftir­
maður Gnarrs.
Dagur hefur líka lært sína lexíu eftir mis­
heppnaða tilraun til að blanda sér í landsmálin
sem varaformaður Samfylkingarinnar. Hann
er ekki jafn stríður, hefur náð að hafa hemil
á sjálfvirkum málflaumi sem oft stóð upp úr
honum – nálægðin við Jón Gnarr virðist hafa
valdið því að Dagur er ekki jafn atvinnupóli­
tíkusalegur og áður. Það er mikill kostur í
augum kjósenda.
Ef Dagur vinnur stóran sigur í borginni og
verður borgarstjóri mun ábyggilega koma upp
umræða um að nauðsynlegt sé að hann taki
við sem formaður Samfylkingarinnar. Það
verður hins vegar að teljast ólíklegt að hann
falli í þá freistingu. Það er talsverður munur
á því að vera vinsæll borgarstjóri í borg sem
er í uppgangi og er mjög umtöluð erlendis en
að reyna að hífa upp fylgi stjórnarandstöðu­
flokks sem er óvinsæll út um land, hefur ekki
náð að endurnýja sig og er í sárum eftir þátt­
töku í ríkisstjórn sem endaði fremur illa. Degi
eru í raun allir vegir færir án Samfylkingar­
innar.
Leitað sökudólga innan Sjálfstæðisflokks
Sjálfstæðismenn eins og Styrmir Gunnarsson
eru mjög áhyggjufullir vegna stöðu Sjálfstæð­
isflokksins í Reykjavík. Styrmir hefur spurt
hvort höfuðborgin sé orðin „rauð“ – og hann
kallar á uppgjör innan Sjálfstæðisflokksins
ef útkoman í borginni verður eins og skoð­
anakannanir benda til. Gamli Morgunblaðs­
ritstjórinn talar beinlínis um að leitað verði
„sökudólga“.
Ein skýringin á slæmu gengi gæti náttúr­
lega verið sú að allir sjálfstæðismennirnir séu
fluttir burt, í Garðabæ eða út á Seltjarnarnes
– í „Bláa öryggisbeltið“ kringum borgina eins
og harðir flokksmenn kalla það. Sagt er að
þar geti flokkurinn boðið fram fuglahræðu og
samt unnið sigur.
Sú skýring er þó ekki sérlega trúverðug. Í
borgarstjórnarkosningunum 2010 náði Sjálf­
stæðisflokkurinn 34 prósenta fylgi. Sögulega
var það ekki mikið, en þetta var eftir hrun
sem flokknum var kennt um og eftir að Jón
Gnarr kom og setti allt á hvolf borgarpólitík­
inni. Kannski var þetta ekki svo slæmt? Þá
hafði flokkurinn vinsæla forystukonu, Hönnu
Birnu Kristjánsdóttur. Hún gat á þeim tíma
náð til frjálslynds fólks í borginni, ungs fólks,
menntafólks – en það virðist flokknum vera
fyrirmunað nú þegar stefnir í sögulegt af­
hroð.
Morgunblaðið kvartar stanslaust undan því
í leiðurum að stjórnarandstaða Sjálfstæðis­
flokksins í borginni sé ekki nógu hörð – „fari
ekki í öll mál“ eins og það hét á tíma Davíðs
Oddssonar. En nú eru aðrir tímar. Fólk hefur
minni þolinmæði fyrir pólitískum látalátum
og morfístöktum – það var einlægni Jóns
Gnarrs sem hreif borgarbúa og sú staðreynd
að hann þóttist ekki vita allt. Gísli Marteinn
Baldursson og Þorbjörg Helga Vigfúsdóttir
voru hrakin burt. Það duldist samt ekki
að þau vildu heill borgarinnar og veg sem
mestan og þau geta tengt við nútímann – Gísli
í skipulagsmálum, Þorbjörg í menntamálum.
Kannski var þetta skammsýni?
Nær ekki að tengja við kjósendur
Í staðinn var fenginn gamall sveitarstjórnar­
maður vestan af Fjörðum, formaður Sam­
bands íslenskra sveitarfélaga. Halldór Hall­
dórsson nýtur virðingar fyrir störf sín, en
hann var algjörlega óþekktur í borginni þegar
hann steig fram á sjónarsviðið. Það voru sér­
legir hollvinir flugvallarins í Vatnsmýri sem
tryggðu sigur hans í prófkjöri – eins og ekki
væri hægt að skilja það mál eftir í höndum
fólks sem hefur átt lögheimili í Reykjavík
aðeins lengur. En Halldór hefur ekki náð
að tengjast kjósendum. Í raun er hann enn
mjög lítt þekktur. Flugvallarmálið virðist
ekki brenna sérstaklega á kjósendum og í
skipulagsmálunum er flokkurinn klofinn,
því borgarfulltrúarnir Hildur Sverrisdóttir
og Áslaug Friðriksdóttir, sem báðar sækjast
eftir endurkjöri, studdu hið nýja Aðalskipulag
Reykjavíkur. Flokksmenn hafa verið á hött­
unum eftir málum sem hægt er hægt að keyra
á rétt fyrir kosningarnar, en það háir þeim
nokkuð að Halldór er enginn lýðskrumari –
þetta er heiðarlegur maður sem á ekki gott
með að tala sér þvert um geð.
Hnignun Sjálfstæðisflokksins í borginni
byrjaði fyrir sex árum, segir í leiðara Morgun­
blaðsins þar sem frambjóðendurnir í Reykja­
vík fá yfirhalningu. Fyrir sex árum? Jú, það
var þá að gamli góði Villi hvarf úr pólitíkinni.
Halldór er persona non grata á Morgun­
blaðinu einfaldlega vegna þess að hann ljær
máls á aðild að Evrópusambandinu. Ein­
kennileg uppákoma varð í síðustu viku þegar
spurðist að á hádegisfundi í Verði yrði þrýst
á Halldór að draga sig í hlé. Ekki varð neitt
úr því, en þetta mun hafa verið að undirlagi
Júlíusar Vífils Ingvarssonar sem skipar annað
sætið á listanum og hefði þar með færst upp
í fyrsta sætið. Fæstir telja þó að listanum
myndi ganga betur með Júlíus í efsta sætinu.
Þarna var mundaður rýtingur sem átti að fara
í bakið á oddvitanum.
Gamla djásnið í kórónunni
Hér er áhugavert að staldra við og skoða for­
söguna. Reykjavík var djásnið í kórónu Sjálf­
stæðisflokksins. Borgarstjórarnir komu úr
röðum hans og urðu síðar forsætisráðherrar:
Bjarni Benediktsson, Gunnar Thoroddsen,
Geir Hallgrímsson, Gunnar Thoroddsen,
Davíð Oddsson. Sögulegar persónur. Flokk­
urinn réð lögum og lofum í borginni, útdeildi
lóðum og leyfum og öðrum gæðum. Þá fluttu
vinstri menn í Kópavog og byggðu sér bæ,
því þeir fengu ekki lóðir eða fyrirgreiðslu
í borginni. Þar voru kommar og kratar og
framsóknarmenn. Kópavogur var hluti af
Seltjarnarnesi en varð sjálfstætt bæjarfélag
þegar horfur voru á að vinstri menn yrðu í
meirihluta á Nesinu. Nú hefur þetta snúist
við, Kópavogur er blár – en Reykjavík rauð,
eða eigum við að segja fölbleik?
Vinstri mönnum reyndist ómögulegt að
fella meirihluta Sjálfstæðisflokksins í borg­
inni. Flokkurinn hafði líka rosalega kosn­
ingamaskínu, fylgdist grannt með því hverjir
komu á kjörstað og var með bílaflota til að aka
kjósendum þangað. Vinstrið hafði ekki roð
við þessu. Það var ekki fyrr en 68 kynslóðin
var komin með kosningarétt að meirihluti
Sjálfstæðisflokksins féll í fyrsta sinn. Það
þóttu feikileg tíðindi og var skrifað um þetta
í heimspressuna. „Maí 78 undir heimskauta­
sól“, mátti lesa í Le Monde.
Konurnar sem felldu Sjálfstæðisflokkinn
Það sem munaði mest um var stórsigur
Alþýðubandalagsins sem fékk næstum 30
prósent – Sjálfstæðisflokkurinn var enn
með 47,4 prósent, þannig að þetta var
naumt. Sigur Alþýðubandalagsins var
að miklu leyti Guðrúnu Helgadóttur
að þakka, hún var beitt, fyndin og
skemmtileg, smellpassaði inn í
tíðarandann með fas sitt og sínar
vinsælu bækur – þarna var kom­
inn foringi sem gat skákað Sjálf­
stæðismönnum. Annars höfðu
borgarpólitíkusar vinstrisins
yfirleitt verið frekar litlaust
fólk.
Vinstri meirihlutinn 1978
til 1982 var í tómum vand­
ræðum. Mikið ósamlyndi
var innan hópsins og hann
réð illa við valdakerfið sem
Sjálfstæðisflokkurinn hafði
komið sér upp í borginni.
Eftir hann rann upp tími
hins sterka leiðtoga, Dav­
íðs Oddssonar, sem þarna
gat sér orð fyrir að vera
háðskur og snjall, foringi
sem umbar ekki neitt röfl.
Hann sigraði í þrennum
kosningum í borginni,
fékk rúmlega 52 prósenta
fylgi í fyrri tvö skiptin, en
1990 varð algjör sprenging
í fylginu, það var 60 pró­
sent. Vinstra fólkið nennti
ekki einu sinni að mæta á
kjörstað.
Stuttu síðar hvarf Davíð
af vettvangi og varð formaður
Sjálfstæðisflokksins og forsætis­
ráðherra. Markús Örn Antonsson var
gerður að borgarstjóra, en þegar leit út
fyrir að hann myndi ekki fiska í kosn­
ingum var Árni Sigfússon settur í embættið –
hann ríkti í 88 daga.
Þá var kominn fram R­listinn, sameigin­
legt framboð Alþýðubandalags, Kvennalista,
Framsóknarflokks og Alþýðuflokks, með
Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur í forsvari.
Ingibjörg Sólrún og R­listinn sigruðu í
þrennum næstu kosningum. Þetta voru mjög
harðir kosningaslagir – allsendis ólíkir því
sem gerist nú. Þarna tókust á tvær fylkingar
sem spöruðu ekkert til, þær höfðu nægt fé til
að auglýsa, fótgöngulið til að fara út á meðal
borgarbúa – umfjöllun var komin á fullt í fjöl­
miðlum löngu fyrir kosningarnar, jafnvel ári
fyrr. Kjörsóknin var líka mjög góð, 88 prósent
árið 1994.
Til samanburðar má nefna að
kjörsóknin 2010 var 73 prósent og
margir telja að hún fari undir
70 prósent um helgina.
Staða stjórnar-
flokka
Á þessum tíma
hnignar fylgi Sjálf­
stæðisflokksins í
borginni jafnt og
þétt. Það dugði ekki
að tefla fram Birni
Bjarnasyni 2002, hann
var talinn sá eini sem
gæti haft roð við Ingi­
björgu Sólrúnu, en svo
fór að hann gekk mjög
laskaður frá borði. Það
mátti vera að tíminn
þegar Sjálfstæðisflokk­
urinn gat gert sér vonir
um hreinan meirihluta í
borginni væri liðinn og kæmi
ekki aftur. Sá sem hreppir
efsta sætið í Reykjavík á
ekki von á að verða forsætis­
ráðherra lengur eða söguleg
persóna, hin forðum öflugu
hverfafélög eru ekki
nema svipur hjá sjón,
flokkurinn logar
í innbyrðis
átök­
Furðuleg kosningabarátta
– spennandi kosninganótt
Egill Helgason rýnir í kosningarnar á laugardag, en þó aðallega í baráttuna um borgina.
Framhald á næstu opnu
Sigur Samfylkingar í
borginni mun felast
í tvennu, persónu-
legum vinsældum
Dags B. Eggerts-
sonar – sem er lang
leiðtogalegastur af
oddvitunum í borginni
– og hins vegar því að
í framboðslista Sam-
fylkingarinnar felast
fyrirheit um áframhald
Gnarrs-stjórnarinnar
í Reykjavík. Dagur er í
raun hinn útvaldi eftir-
maður Gnarrs.
Egill
Helgason
ritstjorn@frettatiminn.is
24 fréttaskýring Helgin 30. maí-1. júní 2014