Sveitarstjórnarmál - 01.09.1945, Blaðsíða 42

88
SVEITARSTJ ÓRNARMÁJ..
skólahverfanna, — ekkert millistig á
milli. Vegamálin eru mest í höndum vega-
málastjóra og svo sveitanna — hreppa-
vegirnir. Sýsluvegirnir heyra aðeins að
nafninu til undir sýslurnar, raunverulega
falla mestallar framkvæmdir við þá undir
ríkið eða vegamálastjóra. Hafnarmálefn-
in hafa skipazt þannig, að vitamálastjórn
og stjórn hafnarmálefna er í höndum
vitamálastjóra og sveitarfélaganna. Þar
er heldur ekkert millistig. Svona er þró-
unin. Þetta þýðir það, að á fáeinum ára-
tugum lendir allt raunverulegt vald hér á
landi í höndum ríkisins, hverfur raun-
verulega úr höndum sveitarfélaganna.
í gærkvöld var uppi tiLlaga um það, að
ríkið tæki að sér alla löggæzlu. Það er eitt
af því, sem ég persónulega er samþvkkur,
að rikið hafi algerlega, en sveitarfélögin
alls ekki. Ég vil, að aðeins sé til ríkis-
lögregla, en ekki nein bæjarlögregla. Ég
vil, að ríkið haldi upp lögum og rétti í
öllu landinu.
Á síðari árum hefur komið fram ákveð-
in tilhneiging hjá sveitarfélögum um að
ýta af sér ýmsu yl’ir á ríkið, — og það
eins hjá kaupstöðunum, þótt i þeim sveit-
arfélögum búi mestur þróttur. Á að
stefna í þessa átt áfram eða á að breyta
til? Á að veita sveitarfélögunum meira
vald og fjármagn en verið hefur eða láta
þau ýta smátt og smátt öllu saman af sér
yfir á ríkið? Ég gæti gert miklu gleggri
grein fyrir þessu og mun kannske gera
það annars staðar. En hér ætla ég að láta
þetta nægja: Mér er ljóst, að livor þessi
skipan hefur sína kosti og lika sína á-
kveðnu galla. Við þá fyrri er helzti kost-
urinn „centralisationin", samræmingin á
öllu valdinu undir eina sterka stjórn hjá
ríkisstjórn og Alþingi, samdráttur alls
valds á einn stað. En það þýðir minnk-
andi áhrif héraðanna á sína eigin stjórn.
Það er Iíka kostur, að með þessu verður
mikil aðgreining hinna ýmsu málefna-
flokka hvers frá öðrum, og si'i sérgrein-
ing nær yfir allt landið. Meginkostur
siðari leiðarinnar er „decentralisation“,
dreifing valdsins. Henni fylgir aukið vald
og áhrif héraðanna á stjórn eigin málefna
og minni bein afskipti rikisvaldsins af
sveitarfélögunum. Það er kostur. Því að
allir, sem eiga að vera sjálfstæðir, þurfa
að kunna að lifa án of mikillar íhlutunar
æðri stjórnarvalda.
Annar kostur þess að dreifa valdinu er
sameining hinna ýmsu málefna heima i
héraði, sem geta haft betra sameiginlegt
eftirlit með málum sínum. Vegamál,
skólamál, heilbrigðismál, fátækramál í
héraðinu í heild heyra þá undir sameig-
inlegt þing og stjórn heima í héraðinu,
en ekki hver þessara flokka undir sér-
staka stjórnarráðsdeild i Reykjavík. Höf-
uðókostur þessa skipulags, er ég fyrr
nefndi, er sá, að héruðin (kaupstaðir og
hreppar) glata með því sjálfstæði sínu að
fullu og öllu, eins og sýslurnar eru nú
búnar að gera. En ókostur síðari skipun-
arinnar er aðallega sá, að sú mikla sam-
ræming, sein fvlgir því að draga allt vald-
ið á einn stað, hverfur.
Margt verður sterkara við samdrátt
valdsins á einn stað, en einstaklingarnir,
sem ríkið er byggt upp af, glata við það
sjállstæði sinu. Út frá þessu verður að
meta, hvort fyrirkomulagið sé heppilegra.
Ég dreg enga dul á það, að persónulega
hallast ég að fylkjaskipuninni eða fjórð-
ungsskipun og vil leggja niður sýslu-
nefndir. Við getum talað um ömt, fylki
eða fjórðunga. Ég hallast að orðinu fylki,
sem er ágætt norrænt orð. Fjórðungur
finnst mér bera með sér, að landinu verði
ekki skipt nema í fjóra hluta, en það gæti
orðið of stórt og að ýmsu óheppilegt.
Þess vegna vildi ég kalla svæðin fylki eða
ömt.
í höfuðatriðum yrði skipulagið þetta:
Landinu yrði skipt í stór svæði, svo sem
allir Austfirðir saman, allt Norðurland
saman. Vestfirðingafjórðungurinn gamli
er landfræðilega óheppileg heild, og mætti
því skipta honum í tvennt. Þá er Sunn-
lendingafjórðungur allt lil Suðvestur-
lands ein heild. Hvar skiptamörkin yrðu,
er mér ekkert höfuðatriði, heldur hitt, að
fundin verði skipting, sem sé bæði land-