SunnudagsMogginn - 11.12.2011, Síða 21

11. desember 2011 21
Vert er að halda á lofti minningumerkishjóna. Í dag, 9. desem-ber, eru liðin hundrað ár fráfæðingu Þorvaldar Guðmunds-
sonar sem gjarnan var kenndur við Síld og
fisk en Ingibjörg Guðmundsdóttir var
fædd 11. apríl 1908. Saga þeirra er hluti
sögu þjóðarinnar en ótrúlega fljótt fennir í
sporin. Lífshlaup þeirra er eftirtektarvert
og þau gildi sem einkenndu störf þeirra
standa í þversögn við nýliðna tíð og eiga
því brýnt erindi við samtíðina.
Þorvaldur
Móðir hans ól hann upp ein og óstudd en
með dugnaði og fyrirhyggju varð hann
einn af mestu athafnamönnum landsins
og hæsti skattgreiðandi um áratuga skeið.
Þorvaldur var frumkvöðull í nýjum at-
vinnugreinum og lagði áherslu á gæði
þjónustunnar og góðan rekstur. Spor hans
sem frumkvöðuls má víða sjá, hann var
brautryðjandi í lagmetisiðnaði, kjöt-
vinnslu og hótel- og veitingarekstri. Þor-
valdur skynjaði breytingarnar sem fram-
undan voru og mat aðstæður rétt. Hann
var í fararbroddi nýrra tíma í atvinnusög-
unni þar sem verslun og þjónusta skipta
sífellt meira máli í verðmætasköpun.
Hann efnaðist af framsæknum og traust-
um rekstri en ekki skammvinnum fjár-
festingum.
Ævisaga Þorvaldar Guðmundssonar var
rituð af Gylfa Gröndal og kom bókin út ár-
ið 1998.
Þorvaldur stundaði nám í Versl-
unarskóla Íslands og nam niðursuðufræði
og skyldar greinar í Þýskalandi og Dan-
mörku. Heim til Íslands bar hann með sér
nýja strauma í matargerð og verslun.
Hann vann við verslunarstörf hjá Slát-
urfélagi Suðurlands og setti að námi loknu
m.a. upp niðursuðuverksmiðjur á Ísafirði,
Reykjavík, Bíldudal, Akranesi og í Vest-
mannaeyjum. Þorvaldur stofnaði fyr-
irtækið Síld og fisk 1944 og á tímabili rak
hann fjórar verslanir í Reykjavík. Svínabú
reisti hann á Minni-Vatnsleysu árið 1954
og rak þessi tvö fyrirtæki til dauðadags, þá
86 ára að aldri. Þorvaldur var um-
svifamikill í veitinga- og hótelrekstri.
Hann rak m.a. veitingahúsið Lídó og sá
um veitingarekstur í Þjóðleikhúskjall-
aranum um áratugaskeið og voru þá bestu
veitingastaðir bæjarins. Hann var fyrsti
hótelstjórinn á Hótel Sögu og Hótel Loft-
leiðum og reisti ásamt Ingibjörgu Hótel
Holt sem ætíð síðan hefur borið þeim
hjónum fagurt vitni með úrvals þjónustu í
listrænni umgjörð.
Þorvaldur var einn af stofnendum
Verslunarsparisjóðsins árið 1956 og síðan
Verslunarbanka Íslands hf. árið 1961 og sat
í stjórn þeirra alla tíð og gegndi for-
mennsku í ellefu ár. Höskuldur Ólafsson,
formaður bankastjórnar og náinn vinur
Þorvaldar, lýsti því í minningargrein um
hann hversu mikill styrkur það var fyrir
bankann að Þorvaldur lagði honum lið all-
an starfstíma hans. Þorvaldur hafði mikla
víðsýni til að bera og hann hafði jafnan í
huga hvernig samhæfa mætti hag við-
skiptamanna, hluthafa og starfsmanna
bankans. Þessu kynntist ég af eigin raun
þegar ég starfaði sem bankastjóri síðustu
tvö starfsár Verslunarbankans 1988-1989.
Aðdáunarvert var hversu vel Þorvaldur
gerði sér grein fyrir kalli nýrra tíma þegar
hafist var handa við að sameina fjóra
banka í Íslandsbanka. Hann stóð sem
klettur á bak við það framtak og fylgdi
málinu eftir með starfi sínu í bankaráði Ís-
landsbanka fyrstu tvö árin og í stjórn
eignleigufyrirtækis bankans þar til ári fyr-
ir andlátið.
Ingibjörg
Ingibjörg átti lengri skólagöngu að baki og
var lyfjafræðingur að mennt. Fyrst tók
hún exam. pharm.-próf hér heima og síð-
an cand. pharm.-próf í Kaupmannahöfn
árið 1937. Á þeim tíma þurfti meira áræði
til að sækja sér framhaldsmenntun en nú
er, sérstaklega fyrir ungar konur. Ingi-
björg vann um tíma við Rannsóknarstofu
Háskólans og í Reykjavíkurapóteki. Hún
var skörp, vel menntuð, félagslynd og
kom því í verk sem hún taldi til framfara. Í
því efni var ekkert hálfkák; hún vakti
áhuga og miðlaði stöðugt fróðleik.
Þau Þorvaldur gengu í hjónaband árið
1938 og frá fyrstu tíð tók hún virkan þátt í
atvinnurekstri með manni sínum. Um-
fram annað má nefna rekstur Hótels Holts
og áður Hótels Sögu. Þau studdu hvort
annað og með orðfæri nútímans má segja
að þau hafi myndað öflugt tveggja manna
teymi.
Ingibjörg var formaður Félags háskóla-
kvenna og Kvenstúdentafélags Íslands í
sautján ár. Það segir sína sögu um fé-
lagslegan áhuga hennar og framtak. Hún
tók virkan þátt í að styðja konur til náms
og sjálfsbjargar. Ingibjörg beitti sér fyrir
stofnun Inner Wheel-klúbbs Reykjavíkur
árið 1973 og varð fyrsti forseti hans. Inner
Wheel er alþjóðahreyfing sem er upp-
runnin í Bretlandi og tengist Rótarý.
Klúbbarnir eru nú sjö talsins með tæplega
þrjú hundruð félagskonur. Þorvaldur
gerðist félagi í Rótarýklúbbi Reykjavíkur
árið 1955 og starfaði af miklum áhuga í
Rótarýhreyfingunni.
Þau hjónin voru einkar samhent og var
gaman að sjá hversu mikil ástúð og hlýja
ríkti þeirra á milli. Þeim var annt um fjöl-
skyldu sína og voru höfðingjar heim að
sækja. Ingibjörg dó árið 2004, þá 96 ára að
aldri.
Saman í störfum og list
Ingibjörg og Þorvaldur voru unnendur
fagurra lista. Þorvaldur hafði sem ungur
maður leikið í áhugamannaleikhúsi og
sungið dægurlög og þau hjónin létu ekki
margar leiksýningar fram hjá sér fara. Þau
áttu stærsta safn málverka í einkaeigu á
Íslandi og er það nú að mestu í vörslu
Gerðarsafns. Þar er m.a. Lífshlaupið, sem
eru veggirnir í vinnustofu Kjarvals úr
Austurstræti 12 sem hann málaði á. Þor-
valdur var afgreiðslumaður í Sláturfélag-
inu í Hafnarstræti þegar hann kynntist Jó-
hannesi Kjarval og færði honum mat á
vinnustofuna. Þannig kynntist hann hon-
um, keypti fyrstu mynd sína og hafði
Kjarval í hávegum eftir það. Í safni þeirra
hjóna eru verk eftir alla helstu málara
landsins frá fyrri hluta síðustu aldar, auk
þess ýmsa erlenda listamenn. Það er
ómetanlegt fyrir komandi kynslóðir að
Þorvaldur og Ingibjörg studdu listamenn
með söfnun sinni, varðveittu listaverkin
og sáu til þess að sem flestir gætu notið
þeirra um ókomin ár.
Skilaboð til samtímans
Margt er til fyrirmyndar í tilurð og rekstri
þeirra fyrirtækja sem Þorvaldur og Ingi-
björg byggðu upp. Sumt tengist þeim
mannkostum sem þau voru búin og tíð-
arandanum en annað eru sígild sannindi
um heilbrigðan rekstur sem því miður
þóttu ekki nógu spennandi hérlendis þeg-
ar um þverbak keyrði á útrásarárunum.
Öll sýndarmennska var þeim hjónum
fjarri huga því einlægni og hófsemi voru
þeirra einkenni.
Enn og aftur hefur sannast að í við-
skiptum er best að hafa langtímasjón-
armið í huga og byggja upp traust. Þor-
valdur er fyrirmynd frumkvöðuls sem
byggir upp nýja þjónustu á þekkingu,
vöruvöndun og fyrirhyggju. Hann fylgdist
stöðugt með þróuninni og nýtti sér það,
sem honum fannst gagnlegast. Markviss
uppbygging rekstrar var aðalatriðið í hans
huga. Hann var ákveðinn en um leið ljúf-
menni sem gott var að eiga samskipti við.
Þorvaldur var mannþekkjari og valdi
samstarfsfólk sitt af kostgæfni. Hann gekk
í öll störf með þeim og hafði því góða inn-
sýn í reksturinn.
Í veitingarekstrinum var og er lyk-
ilatriði að brydda uppá nýjungum og hrífa
viðskiptavini með tilheyrandi glæsileika
án þess að fé sé sólundað. Þorvaldur var
hygginn í meðferð fjármuna. Hann átti
handbært fé fyrir þeim fjárfestingum sem
hann réðst í hverju sinni og til und-
antekninga heyrði að hann tæki lán. Í við-
tali við Frjálsa verslun 1991 sagði Þorvald-
ur m.a.: „Það hefur orðið mörgum
manninum ólán að eiga aðgang að láns-
fjármagni og margir farið flatt á því. Síg-
andi lukka er best í öllum viðskiptum og
það á við um allan rekstur. Hins vegar
hefur það því miður orðið svo að alls kyns
ævintýramenn spretta upp á við-
skiptasviðinu og reisa stórveldi á skömm-
um tíma sem svo reynast byggð á tómum
pappírum. Með nútímatækni virðast
menn geta haldið sér á floti ótrúlega lengi
því áður fyrr fóru slíkir menn fljótlega á
hausinn.“
Sem bankaráðsmaður gætti Þorvaldur
hagsmuna bankans og allra eigenda hans.
Hann skuldaði ekki bankanum heldur átti
verulegar innstæður sem elfdu bankann. Í
áratug samdi ég fyrir hönd bankans við
Þorvald um vaxtakjör þessara innlána og
get borið vitni um að hann misnotaði ekki
aðstöðu sína. Hann var vel upplýstur og
fastur fyrir í samningum en aldrei ósann-
gjarn. Hjá Þorvaldi giltu töluð orð. Það er
eitthvað annað en í dag þegar jafnvel
skriflegir samningar halda illa og fáir vilja
játa sök þó hún liggi í augum uppi.
Fram á níræðisaldur mætti Þorvaldur
daglega til vinnu. Hann skapaði jákvætt og
hvetjandi umhverfi alls staðar sem hann
kom að verki. Þorvaldur hafði sérstakt lag
á að sætta menn og fá fram gagnlegar nið-
urstöður. Hann var ráðagóður og sagði álit
sitt umbúðalaust án þess að særa. Starf
þeirra hjóna fékk miklu áorkað þrátt fyrir
þjóðfélagsaðstæður sem voru á svo marg-
an hátt erfiðari en nú.
Fjölmargt má læra af ævistarfi heið-
urshjónanna Þorvaldar og Ingibjargar.
Bæði öfluðu sér þekkingar og létu verkin
tala. Þau stuðluðu að framförum meðan
þau lifðu með eigin atvinnurekstri og
margvíslegum félagsstörfum sem voru um
leið áhugamál þeirra. Eftir þau stendur
uppbygging í nýjum atvinnugreinum og
listaverk sem komandi kynslóðir fá notið.
Til eftirbreytni eru þau gildi sem þau lögðu
áherslu á í lífi sínu og starfi.
Þorvaldur og Ingibjörg
– aldarminning sem á erindi við samtímann
Þorvaldur Guðmunds-
son í Síld og fisk hefði
orðið hundrað ára í
gær. Hér stiklað á stóru
í lífshlaupi hans og eig-
inkonunnar Ingibjarg-
ar Guðmundsdóttur.
Tryggvi Pálsson
Þorvaldur Guðmundsson ásamt eiginkonu sinni, Ingibjörgu Guðmundsdóttur.
Höfundur er hagfræðingur