Helgafell - 01.05.1945, Blaðsíða 19

JONAS HALLGRIMSSON
15
far Jónasar og skáldskap. Hún tengdi hann við landið. Hann varð að
hugsa um það, heyra það og sjá. Hann varð að lifa ferðir sínar aftur, njóta
þeirra á ný, með meinbugi skyldu og erfiðis á aðra hönd. En þegar stakk-
ur stílsins þrengdi að hugsun hans, klæddist hún öðrum búningi, fágæt-
ari og fegurri. Þannig hygg ég, að ýmis hinna dýrlegustu kvæða Jónasar
nafi orðið til.
Fyrst er óskin til alls. Hinn annarlegi mjöður Oðins seytlar um sál
skáldsins, í fyrstu sem óljóst hugboð, er leitar sér Ijóðstafa. Ætla má, að
fyrstu kveikjur kvæðanna hafi horfið Jónasi í hug á ferðum hans hér heima,
en síðan legið fólgnar í vitund hans. Síðar, þegar hann vann að íslands-
lýsingunni og hugsaði löngum heim, lifnuðu þessar glæður og yljuðu út frá
sér. Vafalaust hafa margar þeirra skipt um stund og stað, en sumar hlutu
lífsloft og gæddust ,,guðsloga“ listarinnar.
VII.
Sórey liggur út á Sjálandi miðju, lítill bær við vatn og skóg. Þann tíma,
sem Jónas dvaldist þar, naut hann þess öryggis og samræmis, sem hugur
hans þráði. Steenstrup, vinur hans, var tryggðatröll, traustur eins og bjarg
og eljumaður hinn mesti. Lét hann sér annt um Jónas og vildi hafa hann hjá
sér sem lengst, enda unnu þeir saman að rannsóknum á náttúru íslands.
Þarna hafði Jónas hóflega vinnu, umgekkst ýmsa helztu andans menn með-
al Dana, ók um skóginn eða réri á vatninu að vild sinni. Þrátt fyrir allt var
hann þó gestur og framandi í hinum skuggsælu skógum. Langt í burtu
lá ættjörðin: bláir tindar yfir djúpum dölum og hvít jökulhvel, sem lýstu
langt inni í hugskoti hans, líkt og í draumi.
Ég hygg, að í Sórey hafi Jónas ort einna mest. Hann skrifaði þar
fjölda mörg bréf, sem bera þess vott, að honum leið vel, en eins og áður
segir, varð honum örðugt um kveðskapinn, þegar illa lá á honum. I hinu
milda skini milli starfs og kvíða, kæti og saknaðar, var harpa hans tiltæk-
ust og hljómaði bezt. Og þarna úti, þar sem enginn skildi móðurmál hans,
lék það honum ljúfast á vörum.
Síðustu árin, sem Jónas lifði, samdi hann nokkur drög til Islandslýsing-
arinnar. Heillegustu kaflarnir eru tveir: annar um ár, en hinn um eyjar og
sker, enda hlaut hann að lýsa stróndum landsins í fyrra lagi. Um sama
leyti, líklega í Sórey, orti hann kvæðaflokkinn Annes og eyjar. Fæ ég
ekki varizt þeirri hugsun, að þetta tvennt, lýsingin og ljóðin, séu greinar,
runnar af sömu rót. Hin þurru fræði fullnægja ekki skáldlegum skilningi
Jónasar á landi og þjóð. Þar verður margt, sem máli skiptir, að lúta í lægra
haldi, en stíllinn örðugur viðfangs og lágreistur. Þá flýr hann með hið út-
læga efni og gæðir það lífsanda listar sinnar.
Hinn 8. ágúst 1841 fór Jónas frá Hólum á Snæfellsnesi inn til Ölafs-
víkur. A hallandi degi reið hann fyrir Ólafsvíkurenni, hinn tæpa forvaða
iast við bergið. Ef til vill hefur honum þá horfið í hug hætta hins grænbláa