Morgunblaðið - 10.01.2013, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 2013
Ævintýri Vera má að álft þessi sé að spyrja spegilinn rétt eins og í ævintýrinu hver sé fegurst í heimi hér. En þó er líklegra að hún sé að fá sér að drekka af því vatni sem flýtur ofan á ísnum.
Ómar
Mikið hefur verið
fjallað um myglu-
sveppi sem hafa tekið
sér bólfestu í híbýlum
landsmanna og fór
umræðan sérstaklega
af stað þegar ljóst var
að fjöldi nýrra húsa á
Austurlandi er sýktur
af myglusveppum.
Sveppir af þessari
tegund hafa fylgt hí-
býlum manna alla tíð.
Til dæmis er fjallað um þá í Biblí-
unni, 3. Mósesbók. „Hús sem búið
er í eiga að vera heilbrigð, án raka,
sveppa og annarra óhreininda sem
geta haft áhrif á heilsu fólks.“
Myglusveppurinn er hluti af
hringrás lífsins, hlutverk hans í
hringrásinni er að brjóta niður líf-
ræn efni þannig að til verði jarð-
vegur sem lífverur geta vaxið í.
Sveppir senda frá sér örsmá gró.
Hlutverk gróa er að festa rætur og
mynda sveppi sem hefja niðurbrot.
Forsendur þess að niðurbrot geti
hafist eru að vatn, næring og hiti
séu til staðar.
Gróin svífa með vindinum og til-
viljun ein ræður hvar þau lenda
inni eða úti. Þau berast þannig inn
í vistarverur okkar um glugga,
hurðir, með loftræstikerfum og
með loftun í veggjum og þökum.
Gró sem berast inn í hús blandast
við rykið sem er í húsinu og berast
þannig um húsið og setjast ofan á
hillur, undir rúm og inn í bækur;
sem sagt alls staðar þar sem ryk
sest.
Í húsum sem eru laus við raka
ná gróin ekki að spíra og eru fjar-
lægð með öðru ryki þegar þurrkað
er af og eða ryksugað.
Gró sem berast inn í hús þar
sem raki er vandamál spíra og
hefja það verkefni sem þeim er
ætlað að vinna að mynda sveppi
sem brjóta niður lífræn efni svo
sem pappa, pappír, lím, málningu,
tré og öll lífræn efni sem finnast í
ryki.
Raki verður vandamál þegar
hann kemst inn í lokuð rými. Til
dæmis þegar rakasperra (rakavörn
í veggjum) er óþétt og rakt inni-
loftið kemst inn í veggi eða þök
þar sem það mætir
köldum flötum og
rakinn þéttist úr loft-
inu og sest fyrir (eins
og droparnir sem
myndast utan á glasi
af köldu vatni).
Sömuleiðis er raki
oft mikill í byggingum
á byggingartíma og
þess ekki alltaf gætt
að rakinn sé farinn
þegar gengið er frá
einangrun og veggj-
um og þökum lokað,
en þá myndast einnig
kjöraðstæður fyrir gróin. Hús eru
mjög þétt í dag og því helst raka
loftið sem fylgir okkur inni í hús-
inu ef við loftum ekki út. En raki
myndast þegar við eldum mat, för-
um í bað og eða bara öndum.
Algeng orsök sveppa er vatns-
leki og oft verðum við ekki vör við
þennan leka fyrr en eftir langan
tíma og þá hafa myndast kjör-
aðstæður fyrir gróin að spíra. Þeg-
ar vart verður við lekann þarf að
uppræta hann og sjá til þess að
raka svæðið verði þurrkað vel og
sýkt svæði hreinsað áður en geng-
ið er endalega frá.
Fyrst þurfum við að hafa það í
huga að gróin spíra í húsum okkar
þegar raki og hiti er nægur. Því til
viðbótar þurfa að koma til lífræn
efni sem er nóg af í húsum. Dag-
lega þurfum við að umgangast
vistarverur okkar þannig að ekki
geti myndast kjöraðstæður fyrir
gróin til að spíra og það gerum við
með því að lofta út.
Þegar hús eru hönnuð þarf að
gæta þess að loftunin sé rétt
hönnuð. Hér er átt við alla loftun í
húsum, klæðningu og þök að utan
og innan. Frágangur á einangrun
og rakavarnarlagi þarf einnig að
vera rétt hannaður og hönnun á
lögnum þarf að vera þannig að
ekki sé hætta á smiti vegna kaldra
röra.
Óvönduð vinnubrögð við bygg-
ingu húsa eiga stóran þátt í því að
raki er í húsum. Þaksperrur geta
hafa verið keyptar af timbursölum
sem geyma efnið úti og þar af leið-
andi safnast í sperrurnar raki sem
hleypir af stað sýkingu. Einnig
gerist það oft að verktakar koma
með sperruefnið snemma á bygg-
ingarstaðinn og skilja það eftir
óvarið fyrir veðri og vindi. Einnig
er það algengt að sperrur eru
reistar og þakið klætt en stendur
síðan óvarið í lengri tíma. Ef bygg-
ingu er lokað áður en búið er að
þurrka hana myndast kjör-
aðstæður fyrir gróin að spíra.
Byggingunum getur verið lokað í
miklum raka, jafnvel með ofan-
greindan raka byrgðan inni og
þess ekki gætt að það lofti nægi-
lega um byggingarnar. Þegar svo
sólin skín og hiti hækkar inni
vakna gróin til lífs og geta þessar
byggingar þá orðið grámyglaðar
að innan. Oft er gengið frá ein-
angrun, klæðningu á veggjum og
loftum og jafnvel innveggir reistir
þegar þetta rakaástand er í bygg-
ingunni og lokast þá af rými með
kjöraðstæður fyrir gróin. Algengt
er að veggir séu yfirborðs-
meðhöndlaðir eftir að sýking hefur
komist í fletina og við réttar að-
stæður er hætta á að sveppirnir
nái sér á strik.
Í dag er mikið rætt um vistvæn-
ar byggingar, en þessar byggingar
eru gjarnan enn þéttari en aðrar
og kalla á enn meiri aðgát við
hönnun og að farið sé eftir öllum
reglum hvað varðar framkvæmdir.
Að auki þarf að lofta út í þessum
byggingum eins og öðrum.
Sveppir spyrja ekki að því hvaða
lífræna efni þeir eru sestir á og ef
raki og hiti er til staðar þá lifna
þeir við. Því þarf að hafa í huga
hvaða aðstæður auka líkur á
sveppamyndun, hvort sem litið er
til þess þegar hús eru byggð (t.d.
varðandi rakastig á efni eða að-
ferðir við byggingu) eða í þeim er
búið (t.d. þegar vart er við leka
eða hugað er að daglegri loftun).
Eftir Eirík
Þorsteinsson »Hvað þarf að hafa í
huga varðandi að-
stæður sem auka líkur á
sveppamyndun í húsum
og hvernig á að bregð-
ast við?
Eiríkur
Þorsteinsson
Höfundur er sérfræðingur í timbri
hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands og
Trétækniráðgjöf slf.
Hvað eru myglusveppir í húsum?
Í Morgunblaðsgrein
varaþingmanns Sjálf-
stæðisflokksins, Óla
Björns Kárasonar, er
forsætisráðherra ásak-
aður um að segja ósatt
um skuldastöðu heimila
og fyrirtækja í ára-
mótaávarpi sínu. Sann-
leikanum verður hver
sárreiðastur. Varaþing-
maðurinn spyr hvaðan
upplýsingarnar koma
um lækkandi skulda-
stöðu heimila og fyr-
irtækja og af sinni eigin
visku kemst hann að
allt annarri niðurstöðu
en þar voru lagðar
fram.
Því er skemmst frá
því að segja að tölur um
skuldir fyrirtækja og
heimila eru fengnar frá
Seðlabanka Íslands
sem kynnir þessar töl-
ur reglulega og skil-
merkilega.
Í síðustu útgáfu Pen-
ingamála Seðlabankans kemur fram
svart á hvítu að skuldastaða heimila
og fyrirtækja hefur lækkað um tvö-
falda landsframleiðslu á einungis
þremur árum eins og fullyrt var í
áramótaávarpinu. Auðvitað eru af-
skriftir erlendra kröfuhafa vegna
falls íslensku bankanna ekki teknar
með enda hefði lækkun skuldastöð-
unnar verið miklu meiri hefði það
verið gert.
Skuldir heimila lækka
um 300 milljarða
Samkvæmt tölum Seðlabankans
voru skuldir heimila og fyrirtækja
278% af landsframleiðslu 1. sept-
ember síðastliðinn. Sé farið um þrjú
ár aftur í tímann, að miðju ári 2009,
voru skuldir heimila og fyrirtækja
484% af landsframleiðslu. Hæst fór
skuldastaða heimila og fyrirtækja
upp í 510% af landsframleiðslu og
hafa þær því lækkað um tæpan helm-
ing frá haustinu 2008. Skuldastaða
fyrirtækja og heimila nú er svipuð og
hún var í lok árs 2005 og ekki er víst
að allir átti sig á þeirri staðreynd.
Þetta kemur allt skýrt fram í töflum
Seðlabankans sem ég
hvet varaþingmanninn
til að kynna sér áður en
hann ryðst fram á rit-
völlinn. Það er sérlega
ánægjulegt að sjá að
skuldir heimilanna hafa
lækkað um tæp 23%
prósentustig af lands-
framleiðslu á þremur
árum. Það er meira en
300 milljarða króna
lækkun á skuldum
heimilanna en ekki 200
milljarða króna lækkun
eins og varaþingmað-
urinn fullyrðir.
Meiri hagvöxtur en
annars staðar
Auðvelt er að svara
öðrum aðfinnslum vara-
þingmannsins. Það er
staðreynd að halli rík-
issjóðs var 216 millj-
arðar króna þegar
Sjálfstæðisflokkurinn
fór frá völdum. Og það
er sömuleiðis staðreynd
að tekist hefur nú að
eyða nánast halla rík-
issjóðs á fjórum árum.
Þessi umskipti í ríkisfjármálunum
hafa vakið mikla athygli erlendis þótt
þau hafi farið framhjá varaþing-
manninum. Það er einnig staðreynd
að óstjórn Sjálfstæðisflokksins í
Seðlabankanum kostaði ríkið um 270
milljarða króna en sú staðreynd sést í
skýrslu Ríkisendurskoðunar. Það er
sömuleiðis staðreynd að hagvöxtur
hefur verið meiri hér á landi und-
anfarin tvö ár en í nánast öllum okkar
samanburðarlöndum. Og hagvaxt-
arhorfurnar eru bjartari hér en víð-
ast hvar annars staðar. Þótt margt sé
óunnið og fórnir almennings í kjölfar
bankahrunsins hafi verið miklar er
hins vegar ekki sanngjarnt að villa
fyrir almenningi með þeim hætti sem
varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins
gerði í grein sinni. Hér hefur náðst
ýmis árangur sem rétt er að halda á
lofti og við erum farin að sjá til lands.
Opinberar hagtölur staðfesta það
burtséð frá heimatilbúnum hrak-
spám varaþingmanns Sjálfstæð-
isflokksins.
Staðreyndir ljúga ekki
Eftir Ágúst Ólaf
Ágústsson
Ágúst Ólafur Ágústsson
» Í síðustu út-
gáfu Pen-
ingamála Seðla-
bankans kemur
fram svart á
hvítu að skulda-
staða heimila og
fyrirtækja hefur
lækkað um
tvöfalda lands-
framleiðslu.
Höfundur er efnahagsráðgjafi
forsætisráðherra.