Morgunblaðið - 09.01.2014, Side 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 2014
Í lögum og sam-
þykktum um Rík-
isútvarp er lögð rík
áhersla á menningar-
hlutverk þess. Þetta
stóra orð kemur fyrir
í ýmsum myndum, svo
sem:
… menningarleg
fjölbreytni; menning;
menningararfleifð;
menningarlegar þarf-
ir; lista- og menning-
arþættir; menningarminjar; menn-
ingarlegt hlutverk; menningar-
arfleifð og náttúra; svið menningar
og lista; menning og samfélag;
menningarefni; samtímamenning;
menningarheimar; menningarmál;
menningarleg þýðing …
„Útvarpsstjóri“ er líka stórt orð
enda er embættinu falið að tryggja
að farið sé að lögum og sam-
þykktum „hlutafélagsins“.
Nú bregður svo við að í auglýs-
ingum um laust starf útvarpsstjóra
kemur hið stóra orð menning ekki
við sögu. Starfssvið er í fjórum lið-
um. Í þriðja lið segir þó að útvarps-
stjóri eigi að hafi yfirumsjón og
bera ábyrgð á allri dagskrárgerð –
og þar með gerð menningarefnis –
væntanlega (?).
Menntunar- og hæfniskröfur eru
einnig í fjórum liðum. Þar kemur
hið stóra orð menning ekki heldur
við sögu. Í fyrsta lið segir að um-
sækjandi skuli hafa háskóla-
menntun sem nýtist í starfi. Þannig
væri alveg óvitlaust að hvetja ein-
stakling með þriggja ára BA-próf í
bókhaldsfræðum til að sækja um
embættið enda ber útvarpsstjóri
ábyrgð á fjármálum Ríkisútvarps-
ins – og þá er gott að
vita mun á debet og
kredit. Kunnátta á því
sviði nýtist sannarlega
í starfi.
Það verður úr vöndu
að ráða fyrir stjórn
hlutafélagsins á loka-
sprettinum. Þessi
starfslýsing er opin í
alla enda.
Fráfarandi útvarps-
stjóra tókst ekki að
verja flaggskip þjóð-
arinnar er menning-
arslagsíða kom á það í haust. Fjöldi
atkvæðisbærra manna upphóf mót-
mæli. Útvarpsstjóri sagði starfinu
lausu; menningarfé RÚV rann í
bankastjórahítina og er glatað.
Áhugasamir leyfa sér að vona að
menningarhlutverkið verði í háveg-
um haft við val á nýjum útvarps-
stjóra og stjórn hlutafélagsins fari
ekki að klífa „… þrítugan hamarinn
til að verða við bænarstað vina og
frænda“. Því lengi getur vont
versnað.
Maður hlýtur að óska stjórn
RÚV allra heilla í þessari eldlínu.
Annars kemur mér þetta bara ekk-
ert við; ég á akkúrat engra per-
sónulegra hagsmuna að gæta. Mér
þykir bara vænt um Útvarpið – svo
það sé á hreinu – og er ekki einn
um það.
Ríkisútvarp
í menningarþágu
Eftir Guðmund
Emilsson
»Maður hlýtur að
óska stjórn RÚV
allra heilla í þessari eld-
línu.
Guðmundur
Emilsson
Höfundur er hljómsveitarstjóri og
fyrrverandi tónlistarstjóri RÚV.
Það var í viðtali á
Stöð 2 sem formaður
Framsóknarflokksins
sagði að andstaðan við
ESB væri mjög djúp-
stæð í flokknum. Þetta
rifjaði upp fyrir mér
samtöl sem ég átti við
föður minn fyrir margt
löngu, en hann var
framsóknarmaður,
eins og margir Þing-
eyingar. Hann trúði því að eins kon-
ar búauðgisstefna væri sá grund-
völlur sem þjóðin yrði að hafa að
leiðarljósi. Þó hann hafi aldrei notað
þetta hugtak, eða kunnað að gera
því hagfræðileg skil, var lífshugsjón
hans sú að landbúnaðurinn væri
undirstaða afkomu og auðs í land-
inu. Voru foreldrar hans þó lengst af
réttindalitlir, bláfátækir leiguliðar,
sem hröktust á milli kotbýla síðari
hluta ævi sinnar, en hann sjálfur
sendur ellefu ára í óvægna vinnu-
mennsku. Reynsla hans af landbún-
aði var því ekki sú, að þessi atvinnu-
grein byði alþýðu bjargálna kjör.
Þvert á móti. En trúin á landbún-
aðinn var óbilandi og samofin lífssýn
hans og menningu, þótt sjálfur væri
hann ekki bóndi nema um tíu ár alls.
Þau ár voru honum ekki gjöful. Síð-
an hef ég oft velt því fyrir mér
hvernig svo erfiður gróður, sem ís-
lenskur landbúnaður, gat skotið svo
djúpum, óbifandi rótum í huga hans.
Var það gróp sögunnar sem mótaði
hann ómeðvitað eða ruglaði hann
saman trú á landið og landbún-
aðinn?
Gegn þróun samfélagsins
Landbúnaður hefur verið stund-
aður á Íslandi frá landnámi. Land-
búnaðarframleiðslan var frá upphafi
að miklu leyti byggð á rányrkju,
ekki ræktun. Með tímanum tók jarð-
næði að safnast á fárra hendur. Við
það jókst fjöldi leiguliða sem vildu
taka sér búsetu við sjávarsíðuna.
Efnabændur óttuðust að þetta
myndi draga vinnufólk úr landbún-
aði og leiða til kauphækkana og
bönnuðu með lögum.
Bændasamfélagið ís-
lenska var andstætt
bæði verslun og við-
skiptum og gerði sér-
hvert sveitaheimili að
sjálfbjarga samfélagi.
Landið sjálft átti að
fullnægja þörfum þjóð-
arinnar. Ráðandi stétt-
ir gerðu síðan þær ráð-
stafanir sem dugðu til
að halda þjóðinni á
sjálfsþurftarstigi allt
fram á síðari hluta
nítjándu aldar. Kúgun vinnuhjúa og
ánauð leiguliða var eitt meg-
ineinkenni samfélags miðalda. Hér
var þessi hluti ánauðugra allsleys-
ingja stærri og stóð mun lengur.
Lokað þjóðfélag
Barátta bænda gegn þurrabúð-
arfólki stóð allt fram á síðari hluta
19. aldar. Þróun þjóðfélagsins til
fjölbreyttari lifnaðarhátta og rækt-
unar samfélags var stöðvuð. Ís-
lenskir efnabændur lokuðu sam-
félaginu bæði inn á við sem út á við.
Þeir vildu ekki deila með öðrum.
Það var þessi innri lokun samfélags-
ins sem leiddi til örbirgðar og kúg-
unar íslenskrar alþýðu um aldir.
Þróunarkraftur samfélagsins var
drepinn með lögbundinni einokun
efnabænda, ekki með boðum frá
Kaupmannahöfn. Útflutningsvörur
okkar urðu einhæfar og féllu í verði,
aðgangur að mörkuðum þrengdist
og samgöngur urðu strjálli. Landið
lokaðist og einangraðist frá öðrum
þjóðum. Íslenskir embættismenn
gengu af fádæma hörku fram í að fá
ógæfufólk og snærisþjófa dæmda til
hörðustu vistar á Brimarhólmi eða
til aftöku. Efnabændur töldu það
þjóna hagsmunum sínum. Engan
óróa, enga samkeppni, hvorki að ut-
an né innanfrá. Þetta var sú sam-
félagsumgjörð sem Íslendingar
vöndust og ólust upp við. Þýskættuð
rómantík lýsti síðan upp dimmar
aldir með skírskotun til fornaldar –
„undu svo glaðir við sitt“.
Pólitískar rætur mið-
aldasamfélagsins
Segja má að þetta hafi verið sú
samfélagssýn sem Íslendingar
fengu í arf við upphaf tuttugustu
aldar. Svo rótgróin var hags-
munagæsla efnabænda, að vist-
arbandið og lögin um bann við
frjálsri búsetu voru aldrei afnumin
að fullu. Þegar fram komu á Alþingi
árið 1907 frumvörp um afnám lag-
anna, fengu þingmenn í hnén og
kiknuðu fyrir ofurvaldi efnabænda
og breyttu frumvörpunum þannig að
bannið var ekki afnumið. Það var
ekki í síðasta skiptið sem þingmenn
kiknuðu undan þrýstingi bænda og
samtaka þeirra. Vonandi er Ísland
eina landið í Evrópu, þar sem enn
eru í gildi lög sem banna frjálsa bú-
setu. Við Íslendingar höfum aldrei
gert upp þessa dimmu kafla í sögu
okkar, þar sem ofbeldið og kúgunin
komu innanfrá. Við ýttum þeim
hvimleiðu köflum yfir á Dani, hnik-
uðum sögunni til, og gerðum þetta
að aflvaka í sjálfstæðisbaráttunni.
Pólitískur arftaki gamla lokaða
bændasamfélagsins var Framsókn-
arflokkurinn. Hann hélt á lofti og
barðist fyrir kröfum þess um lokað,
samkeppnislaust samfélag. Hann
lagðist gegn tillögum um að opna
samfélagið. Einokunarframleiðsla
landbúnaðarvara og innflutnings-
bann eru skilgetin afkvæmi átjándu
aldar samfélags. Hvort heldur sem
var samningur um EFTA eða EES,
alltaf var flokkurinn andvígur opnun
til frjálsari viðskipta. Það er því
engin ástæða til að bera brigður á
þau orð formanns Framsókn-
arflokksins að djúpstæð andstaða sé
í flokknum gegn ESB. Annað væri í
andstöðu við rætur hans.
Einangrun,
afturför og kúgun
Eftir Þröst
Ólafsson
» Pólitískur arftaki
gamla bænda-
samfélagsins var Fram-
sóknarflokkurinn. Hann
hélt á lofti og barðist
fyrir kröfum þess um
lokað, samkeppnislaust
samfélag.
Þröstur Ólafsson
Höfundur er hagfræðingur.
–– Meira fyrir lesendur
SÉRBLAÐ
PÖNTUNARTÍMI AUGLÝSINGA:
Fyrir kl. 16, mánudaginn 20. janúar.
Eitt og annað sem tengist þorranum verður
til umfjöllunar í blaðinu s.s:
Matur, menning,
hefðir, söngur,
bjór, sögur
og viðtöl.
Þann 24. janúar gefur
Morgunblaðið út sérblað
tileinkað Þorranum
Nánari upplýsingar gefur:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105
kata@mbl.is