Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.04.2014, Blaðsíða 47

þeirra, um með viðkvæmustu sjóði landsmanna.
Nýjasta skýrslan, um sparisjóðina og örlög þeirra
og aðkomu stjórnvalda að þeim endalokum, virðist
vera mikið verk og innihalda drjúgan fróðleik, en
ekki er vinnandi vegur að leggja neinn dóm á hana á
þessari stundu. Til þess þarf meiri tíma. Fjölmiðla-
mönnum er vorkunn þegar slík skýrsla er birt, því á
þeim hvílir sú krafa að koma helstu atriðum hennar á
framfæri. Þegar um 2.000 síðna skýrslu er að tefla, er
kosturinn einn og honum verður að kyngja. Frétta-
menn og fréttaskýrendur eru fyrsta kastið nærri al-
farið háðir heilindum skýrsluhöfunda og mati þeirra
á því, hver séu aðalatriði málsins. Þykist fréttamaður
hafa höndlað slíka skýrslu og vera fær um vitræna
umræðu um hana fáeinum klukkutímum eftir að hann
fær hana er hann að plata umbjóðendur sína og sjálf-
an sig. Þess vegna er enginn annar kostur raunhæfur
en sá að gefa nefndarmönnum algjörlega eftir sviðið í
upphafi en kafa síðan, svo fljótt sem verða má, sjálf-
stætt ofan í skýrslurnar og eftir atvikum með aðstoð
óháðra kunnáttumanna.
Þetta sást mjög vel þegar Rannsóknarskýrsla Al-
þingis var kynnt. Áherslur fréttamanna 365 og frétta-
manna „RÚV“ og umræðustjóra ríkisins voru ná-
kvæmlega hinar sömu og ekki í neinum takti við
kynningu formanns þeirrar nefndar og meðnefnd-
armanna hans á blaðamannafundi um hana. En á
hinn bóginn var útleggingin í mjög góðu samræmi við
spuna launaðra vikapilta spunameistara „útrásarvík-
inga“ sem síðar komst upp um. Þess vegna varð
miklu minna gagn að Rannsóknarskýrslu Alþingis og
þeirri vinnu sem í hana var lögð en ella og beinar
rangfærslur um niðurstöður hennar hafa verið furðu
lífseigar.
Sú skoðun að fréttamenn og fréttaskýrendur hljóti
að gefa rannsóknarmönnum eftir sviðið allra fyrsta
kastið er ekki gagnrýni á fjölmiðlamenn eða getu
þeirra í starfi. Hún leiðir af eðli málsins.
Látalætin gagnast engum
Nýjasta rannsóknarskýrslan er gott dæmi. Hún er
2.000 síður. Hún er kynnt á blaðamannafundi kl. 14 á
fimmtudag. Þeir sem ætla að sjá um að koma henni á
framfæri við almenning hljóta að vera viðstaddir all-
an þann fund. Þeir eru því ekki komnir á sinn vinnu-
stað fyrr en síðdegis, svo tekið sé dæmi af fréttaskýr-
endum Kastljóss. Þá er stundarkorn þar til
fréttamenn þurfa að vera komnir í útsendingarstofu.
Sá skammi tími er ekki einu sinni allur á lausu í und-
irbúning. En í Kastljósi létu þrír fréttamenn eins og
þeir væru færir um að taka þátt í umræðum um síð-
urnar 2.000 og standa jafnfætis viðmælendunum. Það
kom auðvitað í ljós að þeir voru alls ófærir um það og
er það ekki áfellisdómur um þá. Það hefðu allir ut-
anaðkomandi verið. Hins vegar má gagnrýna þá fyrir
að virða ekki þá staðreynd.
En hver er svo uppskeran?
Fróðlegt væri að reyna að draga upp mynd af því,
hvort allar þessar rannsóknir, sem nú hafa verið
gerðar, geri yfirvöld, stjórnmálaleg sem önnur, fær-
ari en áður til að tryggja, en þó fremur til að leggja
sitt af mörkum til að koma í veg fyrir svipaða atburði
og urðu haustið 2008. Það er ekki margt sem bendir
til þess. En ekki er það þó útilokað. Þannig er fjarri
að framganga Fjármálaeftirlitsins hafi verið mjög
trúverðug upp á síðkastið og mætti nefna þar um
mörg dæmi og sum nýleg. Vissulega hefur skrif-
finnum verið fjölgað þar mikið og er fjöldinn í öfugu
hlutfalli við núverandi stærð og umsvif bankanna.
Bankaleynd, sem svo er kölluð, er síst minni nú en
hún var fyrir fall þeirra stofnana. Slík leynd er að
nokkru eðlileg vegna eðlis bankastarfsemi og hags-
muna almennra viðskiptavina bankanna. En banka-
leynd var misnotuð fyrir hrunið sem varð. Í skjóli
hennar fóru fram gjörningar sem ýktu skaðann og
voru beinlínis á svig við lög. Þeir sem bera fyrir sig
bankaleynd verða því að þekkja sín takmörk.
Það er vissulega ljóst, að ekki hefði orðið banka-
hrun á Íslandi á þeim tíma sem það varð, ef ekki hefði
skollið á bankakreppa á heimsvísu árið 2008. Aðdrag-
andi þeirrar alheimskreppu gaf íslenskum banka-
ofurhugum færi á að belgja sig og sínar stofnanir út
undrahratt. Þeir notuðu ekki aðeins þá stöðu út í æs-
ar heldur sannfærðu sjálfa sig í leiðinni um það að
skammtímalegur ofsagróði væri kominn til vegna
sérstakrar snilldar þeirra sjálfra og gott ef hún átti
ekki að vera séríslenskt fyrirbæri líka.
Stærstu seðlabankar veraldar báru ábyrgð á því að
lánsfé var á útsölu hvar sem við var litið. Slíkum fjár-
munum þurfti að koma í „vinnu“. Þar sem íslenska rík-
ið hafði verið rekið af mikilli forsjálni síðustu 10 árin
áður en þessi umskipti urðu var lánshæfi Íslands, sem
ríkis, talið vera svipað eða sama og lánshæfi Þýska-
lands og Bandaríkjanna. Bankarnir flutu nær skoð-
unarlaust með í slíku mati, því talið var að Ísland
myndi „bjarga“ banka sem lenti í vandræðum. Þess
vegna stóðu þeim allar fjármagnsgáttir galopnar, því
miður. Ekkert ríki í veröldinni getur bjargað sínum
bönkum fari þeir á hliðina allir í einu. Þess vegna m.a.
voru fjölmargir bankar „látnir“ fara á hausinn og ekki
alltaf notaðar vísindalegar forsendur til að ákveða
hverjir fengju að lifa og hverjir deyja.
Meginreglan er sú að seðlabankar mega ekki
bjarga bönkum sem eru í raun gjaldþrota. Standi vilji
til þess, engu að síður, verður miðstjórnarvald ríkis-
ins að ráða ferðinni.
Á daginn kom að of lítið hafði verið að marka end-
urskoðaða reikninga íslensku bankanna síðustu miss-
erin fyrir hrun. Eftirlitsaðilinn, Fjármálaeftirlitið,
samkvæmt íslenskum lögum, hlaut því að verulegu
leyti að byggja aðhald sitt og eftirlit með bönkunum á
því, að endurskoðaðir og áritaðir reikningar fengju
staðist. Því fór því miður fjarri.
Sá mikilvægi þáttur hefur sloppið léttar en margir
aðrir í rannsóknarvertíðinni miklu á Íslandi.
Morgunblaðið/Kristinn
* Það vekur sérstaka eftirtekt aðuppslátturinn sem varð og um-ræðuferlið sem fram fór, þegar eftir
birtingu skýrslunnar, í fjölmiðlum
365 auðvitað, en ekki síður í Rík-
isútvarpinu, „stofnun í þjóðarþágu“,
var algjörlega í takt við spuna
spunameistaranna, sem fyrr er getið.
13.4. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47