Morgunblaðið - 08.09.2014, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. SEPTEMBER 2014
Nútíminn Síminn er orðinn stór hluti af lífi fólks og augun oft á skjánum í lófanum. Ekki er ólíklegt að þessir gestir fjölskyldugarðsins séu að senda myndir á alnetið af siglingu með börnunum.
Ómar
Berlín| Þær koma sí-
fellt betur í ljós, hinar
glundroðakenndu af-
leiðingar þess að
„Bandaríski friðurinn“
er að leysast upp
smátt og smátt.
Bandaríkin hafa varið í
sjö áratugi alþjóða-
kerfi, sem – þrátt fyrir
alla galla sína og þrátt
fyrir öll þau mistök
sem risaveldið hefur gert – tryggði
almennt séð að lágmarks stöðug-
leiki ríkti. Að minnsta kosti var Pax
Americana nauðsynlegur þáttur í
öryggiskerfi Vesturlanda. En
Bandaríkin eru hvorki tilbúin né
hafa þau getu til þess lengur að
vera alheimslögregla.
Hinar ótrúlega miklu hættur og
ófriður sem heimurinn þarf að
glíma við í dag – í Úkraínu, Írak,
Sýrlandi, Gaza og Líbíu – tengjast
hinni nýju afstöðu Bandaríkjanna.
Færi það svo að það slægi í brýnu á
öðru átakasvæði í heiminum –
nefnilega Austur-Asíu – stæði
heimsbyggðin frammi fyrir alþjóð-
legum hörmungum vegna þess
hversu margar svæðisbundnar
kreppur ættu sér stað á sama tíma.
Augljóslega yrði það hættuástand
sem enginn gæti stjórnað eða haldið
niðri.
Hinn tvípóla heimur kalda stríðs-
ins heyrir sögunni til; George W.
Bush sólundaði hinni skömmu stund
sem Bandaríkin voru
hið eina sanna risa-
veldi heimsins. Efna-
hagsleg alþjóðavæðing
hefur ekki náð hingað
til að búa til ramma
fyrir nýtt alþjóðakerfi.
Kannski erum við í
miðju óreiðunnar, ferl-
is sem mun leiða til
nýrrar skipan alþjóða-
mála – eða, það sem
líklegra er, erum við
einungis að hefja það
ferli.
Umræðan um það hvernig heims-
byggðin verði í framtíðinni á sér að-
allega stað á Vesturlöndum – nánar
tiltekið, Norður-Ameríku og Evr-
ópu. Þar sem þau ríki sem eru á
uppleið eru aðallega að reyna að að-
laga stöðu sína að eigin þjóðarmetn-
aði og hagsmunum, vilja þau ekki
eða geta ekki lagt fram þær hug-
myndir og grunnreglur sem ættu að
liggja til grundvallar nýrri skipan
alþjóðamála.
Hvernig, til dæmis, eru áætlanir
Kínverja eða Indverja um nýtt
milliríkjakerfi? (Í ljósi nýlegra at-
burða í austurhluta Úkraínu, er það
líklega betra að spyrja ekki of mikið
um það hvernig Rússar sjá framtíð-
ina fyrir sér.) Hin gömlu Vestur-
veldi beggja vegna Atlantsála virð-
ast vera þau einu sem íhuga það og
eru því ómissandi ef það á að við-
halda stöðugleika heimsins.
Á sama tíma hafa þessar mörgu
kreppur endurvakið á Vestur-
löndum hina gömlu hefðbundnu
deilu á milli hugsjónastefnu og
raunsæis, eða það hvort utanríkis-
stefnu beri að miða við lífsgildi eða
hagsmuni. Þó að það sé löngu orðið
ljóst að vestræn ríki treysta á hvort
tveggja, er munurinn, sama hversu
raunverulegur hann er, nú aftur í
brennidepli.
Ástandið í Írak og hið hryllilega
ofbeldi sem Íslamska ríkið (IS) hef-
ur beitt þar og í Sýrlandi, er að
stórum hluta afleiðing þess að Vest-
urveldin ákváðu að skipta sér ekki
af sýrlenska borgarastríðinu.
„Raunsæismennirnir“ í utanríkis-
málum mótmæltu því að gripið yrði
inn í atburðarásina af „mannúðar-
ástæðum“. Afleiðingarnar er nú
skýrar: Neyðarástand vegna flótta-
manna og alvarleg uppreisn gegn
hinum arabísku Mið-Austurlöndum
eins og þau hafa verið síðustu öld-
ina.
Deilur í Evrópu um það hvort það
beri að selja Kúrdum vopn virðast
furðulegar í ljósi ástandsins í Írak.
IS hótar fyrir framan nefið á okkur
að drepa eða selja í þrældóm alla þá
sem tilheyra öðrum trúarhópum eða
þjóðabrotum sem taka ekki íslams-
trú eða flýja. Það er siðferðileg
skylda heimsbyggðarinnar að grípa
til aðgerða þegar hún horfir upp á
hótanir IS um þjóðarmorð. Spurn-
ingar um það, til dæmis, hvað verði
um vopnin sem Kúrdar fá, eftir að
bardögunum lýkur, skipta minna
máli.
Þegar hugsað er út frá realpolitik
styrkjast rökin ennfremur í ljósi
þess að íraski herinn hefur nánast
enga von til þess að geta sigrast á
IS, en kúrdískar hersveitir hafa þá
getu – en aðeins ef þær fá nútíma-
leg vopn. Sigri Íslamska ríkið í
Norður-Írak, eða jafnvel þó þeir nái
aðeins Erbil, höfuðborg kúrdísku
heimastjórnarinnar, myndi það ekki
einungis valda ómældum hörm-
ungum fyrir íbúana; það myndi
einnig skapa stórkostlega pólitíska
hættu fyrir gervöll Mið-Austurlönd
og heimsfriðinn.
Tengslin á milli siðferðisgilda og
hagsmuna eru augljós, og gera deil-
ur um grundvöll utanríkismála því
óþarfar. Þetta á sérstaklega við um
Evrópusambandið. Mið-Austurlönd,
þar sem blóðþyrst og ómengað
hryðjuverkaríki væri í miðpunkti,
yrðu bein ógn við öryggi Evrópu.
Þannig að hvers vegna ætti ekki að
hjálpa þeim í Írak sem vilja og hafa
getu til þess að takast á við þessa
hættu?
En ef aðeins vesturveldin taka
ábyrgð á því viðhalda reglu í al-
þjóðakerfinu, er ekki hætta á því að
þau muni færast of mikið í fang, í
ljósi þess hversu margar og marg-
víslegar hættur steðja að heim-
inum? Flestar af þessum deilum eru
ekki á milli ríkja; þær eru ósam-
hverfar, og vestræn samfélög –
Bandaríkin þar á meðal – eru ekki
tilbúin fyrir slíkt. Við þessar deilur
bætist svo hin mikla harka sem ein-
kennir trúarbragðastríð – alveg eins
og þau sem hrjáðu Evrópu á sex-
tándu og sautjándu öld. Þannig að,
já, vesturveldin eiga það vissulega
mjög á hættu að teygja sig um of.
En hver er valkosturinn, annar
en aukin ringulreið, mun fleiri ógn-
anir, og fjölmargur flóttamanna-
vandi? Vesturveldin – og Evrópa
þar fyrst og fremst – geta ekki vikið
sér undan þessari klemmu.
Hættuástandið í heiminum í dag,
ásamt stríðsþreytu Bandaríkjanna,
neyðir Evrópu til þess að skilgreina
hvaða hlutverki hún vill gegna í
framtíð stöðugleika vestursins – og
heimsins. Ef Bandaríkin geta ekki
lengur haldið „Bandaríska friðnum“
við, verður Evrópa að sinna örygg-
ismálum meira. En Evrópa getur
ekki tekist á hendur meiri ábyrgð á
alþjóðakerfinu án frekari pólitísks
samruna. Því miður eru of margir
leiðtogar í Evrópu sem geta ekki
skilið – eða vilja ekki skilja þetta.
Eftir Joschka
Fischer »Hinar ótrúlega miklu
hættur og ófriður
sem heimurinn þarf að
glíma við í dag – í Úkra-
ínu, Írak, Sýrlandi,
Gaza og Líbíu – tengjast
hinni nýju afstöðu
Bandaríkjanna.
Joschka Fischer
Joschka Fischer var utanríkisráð-
herra Þýskalands og varakanslari frá
1998 til 2005, og var leiðtogi þýska
Græningjaflokksins í næstum 20 ár.
©Project Syndicate/Institute for
Human Sciences, 2014. www.project-
syndicate.org
Þegar of mikið er færst í fang