Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.09.2014, Síða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.9. 2014
Menning
Þ
egar Sturla Friðriksson
kom heim til Íslands ár-
ið 1946, eftir að hafa
lokið mastersnámi í
erfðavísindum við Cor-
nell-háskóla í Íþöku í Bandaríkj-
unum, fékk hann enga atvinnu hér
sem erfðafræðingur, enda var það
ný fræðigrein og fá verkefni hér á
því sviði. Hann stofnaði síðar til-
raunastöðina við Korpu, og fór að
gera tilraunir með alls kyns fræ.
„Ég fór að reyna að finna hvaða
fræ henta best á tún hér, enginn
hafði vitað það áður, það voru bara
notuð einhver dönsk fræ,“ segir
Sturla. „Ég greiddi úr því, fór að
nota íslensk fræ og fræ sem ræktað
var í Danmörku af íslenskum jurtum.
Síðan fór ég í að finna út hvaða fræ
hentuðu best til sandgræðslu, til upp-
græðslu á uppblásinni jörð. Rann-
sóknir á uppblæstri urðu mitt ævi-
starf. Ég rannsakaði hvernig landið
leit út þegar landnámsmennirnir
komu að Íslandi, hvernig þeir eyði-
lögðu skógana og urðu valdir að því
að landið á hálendinu fór að blása
upp. Gróðurþekjan minnkaði og upp-
skeran af grónu landi; fé þurfti að
fækka og landsmönnum fækkaði líka,
úr 80.000 niður í 45.000,“ segir hann.
„Það var allt uppblæstrinum að
kenna og ég fór að kanna hvernig
mætti græða landið upp.“
Erindið til Sturlu á heimili hans í
Skerjafirði er annars ekki að ræða
þá merkilegu sögu alla, eða ótal
mörg ferðalögin sem hann hefur
lagst í á langri ævi; á heimilinu gef-
ur að líta minjagripi víða að úr
heiminum, uppstoppuð dýr og húðir,
afrísk vopn, falleg málvek og hvers
kyns viðurkenningar. Sturla gaf fyr-
ir nokkrum árum út athyglisverða
bók sem hann kallaði Heimshorna-
flakk og þar segir af ferðum hans til
sumra af þeim rúmlega 130 löndum
og landsvæðum sem hann hefur
heimsótt. Hann er kominn á tíræð-
isaldur, er vel ern og hefur nú skrif-
að nýja bók, Náttúrubarn.
„Þessi bók er um æskuár mín og
ættmenni. Hún nær fram til þess
tíma er ég lýk náminu í Bandaríkj-
unum árið 1946,“ segir hann. Eldri
kynslóðir Íslendinga kannast sér-
staklega vel við ættmenni Sturlu,
svo tengd sem þau eru við söguna
um og eftir þarsíðustu aldamót.
Nægir að nefna hina kunnu Sturlu-
bræður en þeir voru Sturla og Frið-
rik, faðir Sturlu, Jónssynir. Þeir
voru einhverjir mestu athafnamenn
hér, komu víða við í atvinnulífinu,
auðguðust umfram aðra, stofnuðu
kunn fyrirtæki og reistu reisulegar
byggingar.
„Sturlubræður voru efnuðustu
menn á Íslandi á sinni tíð. Hugsaðu
þér allt það sem þeir tóku sér fyrir
hendur,“ segir Sturla fullur aðdáun-
ar og tekur að segja frá forfeðrum
sínum.
„Langafi minn, Pétur Pétursson,
var prestur á Miklabæ á Skagafirði.
Hann útskrifaðist úr Hólaskóla og
þá var ekkert brauð laust fyrir
hann. Biskupinn ráðlagði honum að
ganga að eiga ekkjuna á Sjávar-
borg, Elínu Grímólfsdóttur, sem var
tuttugu árum eldri en hann. Þau
giftust og hann varð fljótt efnaður
bóndi. Þá kom að því að Oddur
Gíslason prestur á Miklabæ týnd-
ist.“ Margir þekkja hann úr sögunni
um þau Miklabæjar-Solveigu, sem
var sögð ganga aftur. „Já, hann
hvarf með hesti sínum eins og Ein-
ar Benediktsson orti um,“ heldur
Sturla áfram. „Þá losnaði það emb-
ætti og Pétur sótti um og fékk. Elín
á Sjávarborg lést þegar hún var sjö-
tug og þá bað Pétur ungrar stúlku
sem lengi hafði verið á heimilinu,
Þóru Brynjólfsdóttur biskups Hall-
dórssonar á Hólum. Þau eignuðust
dótturina Elínborgu og þrjá syni:
Pétur sem varð biskup, Jón Pét-
ursson háyfirdómara, sem var afi
minn, og Brynjólf sem varð kon-
ungshirðir í Kaupmannahöfn og
stjórnaði Íslandsdeild konungsins.
Einn bróðir fór með konungs-
valdið, einn með guðsvaldið og einn
með dómsvaldið. Þetta voru merki-
legir bræður. Ég reisti minnisvarða
um þá á Víðivöllum í Skagafirði,
þrjár súlur úr stuðlabergi.“
Fékk Laxfoss að gjöf
Sögurnar af ættingjum Sturlu eru
forvitnilegar. Seinni eiginkona Jóns
Péturssonar háyfirdómara var Sig-
þrúður Friðriksdóttir Eggerz, „dótt-
ir Friðriks á Ballará á Skarðsströnd
sem skrifaði ritin Úr fylgsnum fyrri
alda“, segir Sturla. Sigþrúður fékk
að erfðum jörðina Laxfoss við Norð-
urá. „Síðar eignaðist faðir minn
hana, Sigþrúður gaf honum Lax-
fossinn. Hann var einu sinni á
ferðalagi vestur í Dölum og reið
framhjá fossinum. Honum þótti
fossinn undurfagur og sá að þar
mætti áreiðanlega veiða lax á stöng.
Þegar hann kom suður sagði hann
það við móður sína, sem svaraði:
Farðu bara uppeftir og reyndu. Þú
mátt eiga jörðina! Faðir minn fór þá
aftur að Norðurá og fór að veiða lax
eins og Englendingar, og þótti
skrýtið um aldamótin 1900, með
bambusstöng og flugum. Um það
leyti voru þeir Sturlubræður farnir
að veiða með stöng í Elliðaánum,
Korpúlfsstaðaá og fleiri litlum ám í
nágrenni Reykjavíkur. Þeir voru
meðal fyrstu Íslendinga sem veiddu
á þennan hátt.“
Sturla segir að Friðrik hafi látið
taka öll net upp úr Norðurá og til
að það gengi keypti hann fimm aðr-
ar jarðir í nágrenni við Laxfoss.
„Svo fór hann að veiða. En hann
vildi ekki vera við það allt sumarið
og fór þá að leigja veiðina hluta af
sumri til Englendinga, meðal annars
hinum kunna kapteini Aspinall. Fað-
ir minn sagði mér margar sögur af
þessu þegar ég var strákur,“ segir
Sturla en hann dvaldi iðulega sum-
arlangt með fjölskyldunni í bústað
hennar við Laxfoss, en þar héldu
ensku veiðimennirnir einnig til.
Stórtækir Sturlubræður
Saga Sturlubræðra er afar áhuga-
verð. „Já. Faðir minn gekk í Lærða
skólann og varð stúdent 1882, fór
svo utan, til Kaupmannahafnar, að
læra lögfræði og lauk heimspeki-
námi. Hann kom heim, fór í guð-
fræði og varð guðfræðingur, mess-
aði þá einu sinni í Dómkirkjunni en
leist ekki á að þurfa að flytja frá
Reykjavík eitthvað út á land og ger-
ast prestur. Hann tók því ekki
vígslu. Þá var Sturla bróðir hans
búinn að stofna verslun í gömlu
Innréttingunum í Aðalstræti, árið
1883. Faðir minn ákvað að vera í
búðinni með honum og gerast kaup-
maður. Hann ætlaði ekki að vera
prestur,“ segir Sturla og hlær.
„Þegar ég spurði föður minn hvað ég ætti að læra vildi hann ekki ráðleggja mér neitt, vegna þess að hans lærdómsferill var alltaf rangur, sagði hann,“ segir erfðafræðingurinn Sturla.
Morgunblaðið/Einar Falur
STURLA FRIÐRIKSSON HEFUR SKRIFAÐ BÓK UM UPPVÖXT SINN OG FJÖLSKYLDU
„Ég var þessi drengur“
STURLUBRÆÐUR KOMU VÍÐA VIÐ Í ATVINNULÍFI LANDSINS FYRIR UM EINNI ÖLD. ÞEIR STOFNUÐU MEÐAL ANNARS FÉLÖG UM GULLLEIT, ÚTGERÐ,
MJÓLKURFRAMLEIÐSLU OG VIRKJANIR. STURLA, SONUR ANNARS ÞEIRRA, SEGIR Í NÝRRI BÓK FRÁ ÆSKU SINNI OG ÞAR Á MEÐAL BRÆÐRUNUM.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is