Fréttir - Eyjafréttir - 26.03.1998, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 26. mars 1998
Fréttir
9
þegar ég fór frá Vestmannaeyjum, án
þess að ég sé að hreykja mér af því. að
fyrir mín orð hefðu 32 nemendur farið
til framhaldsnáms í menntaskóla. Það
eru kannski ekki margir á níu árum.
Það var hins vegar hæpið að þessi
kjami af æsku bæjarins sem fór til
framhaldsnáms til Reykjavíkur kæmi
nokkru sinni aftur til Eyja til starfa.
Viðhorfið til menntunar var hins vegar
í þessum dúr og ég kynnist því betur
þegar ég fer að ferðast um landið sem
íþróttafulltrúi. Fátæktin var mikil og
nám var eitthvað sem menn létu sig í
hæsta lagi dreyma um.“
Setnafnamínumtuenn
skilyrði
Þorsteinn segir að þeir nafnar hafi
unnið unnið að uppbyggingu skólans
saman og að samkomulag þeirra hafi
verið mjög gott alla tíð og þeir hafi
stutt hvorn annan. Hann segir þó að
nafni hans hafi lesið vel yfir honum,
en hann hafi lagt mikið upp úr aga og
að kennarar héldu sig vel að
kennslunni og væru vel undirbúnir
fyrir tíma. „Eftir fyrsta veturinn kom
nafni rninn hins vegar að máli við mig
og spyr mig hvort ég vilji vera áfram.
Eg játa þvf, en með tveimur skilyrðum
og þau voru að hann hætti afskiptum
af pólitík og hætti að ganga á eftir
unglingum til þess að fá þá til þess að
vera í skólanum. Það þótti mér ekki
gott því maður fékk það á sig að þau
væru eiginlega í skólanum fyrir
skólastjórann. Þetta var mjög
neikvætt að mínu mati. Þorsteinn
gekk að þessu, en þegar ég var farinn
þá gekk hann í Framsóknarflokkinn.
Ég spurði hann að því hvað lægi að
baki þessari ákvörðun. Hann sagði þá
að hann hefði þurft að fá byggt yftr
skólann nýtt hús og ekki fengið það í
gegn nema fara aftur í pólitíkina. Þá
var Framsóknarflokkurinn með öll
tögl og hagldir í menntamálum. Hann
byggði svo nýjan skóla, en það er nú
önnur saga.“
Afreksmenn í Eyjum
Þorsteinn verður formaður í
íþróttaráði Vestmannaeyja og segir
Vestmannaeyinga alla tíð hafa verið
mjög duglega í íþróttum. ,Þ>eir taka tii
dæmis þátt í fyrsta knattspymumóti
Islands árið 1912. Þeir höfðu einnig
alltaf glímt og áttu afreksmanninn
Georg Gíslason í þeirri íþrótt. Hann
keppti meðal annars í Islandsglímu
1921. Friðrik Jesson var methafi í
stangarstökki og toppmaður í fjölda
annarra íþrótta. 1931 er haldið M
eistaramót íslands í Vestmanna-
eyjum. Þá fara íþróttafélögin f
Reykjavík ÍR. KR og Ármann tii Eyja
til að keppa á Þjóðhátíðinni á
meistaramótinu. Þegar upp er staðið
eftir mótið hafa Reykjavíkurliðin
aðeins einum meistaratitli i fleira en
heimamenn. í kringlukasti, sem ég
taldi mig vissan að vinna, keppti
sjómaður, Júlíus Snorrason á
Hlíðarenda. Hann hafði ekki haft
mikinn tíma til æfinga, en hann sigraði
mig á þessu móti. Hástökkskeppnina
vann ég hins vegar með naumindum
og átti í harðri keppni við þrjá
Vestmannaeyinga. Á Olympíuleikana
í Berlín 1936 fóru þrír frjálsíþrótta-
menn. Tveir þeirra voru Vestmanna-
eyingar. Þetta er bara lítið dæmi um
það hversu íþróttalíf í Eyjum var
mikið og virkt á þessurn árum, hvort
sem um er að ræða handbolta,
knattspymu, fijálsar íþróttir. glímu eða
sund.“
Jákuæðurmetingur
Hvemig er sambandið milli Þórs og
Týs á þessum árum. Er mikill
metingur og kapp á milli félaganna?
„Já það var svo, en umfram allt þá
var það jákvæður metingur. sem efldi
hvom tveggja félögin. Mér finnst hafa
átt sér stað hræðileg áhrif fávísra
manna að sameina félögin, þó að það
sé ekki neitt nýtt ef út í það er farið. I
Vestmannaeyjum var til KV,
Knattspymufélag Vestmannaeyja,
stofnað 1912 vegna Knattspymuráðs
Islands, en 1931 sameiningarfélag
allra greina. Þór er stofnað 1913 og
Týr 1921. Þessi félög kepptu svo
sameiginlega undir nafni KV á mótum
og nú er nýlega búið að sameina öll
sérfélögin undir ÍBV, sem er
íþróttabandalag. Mér finnst þetta röng
þróun og mikil fásinna. Ég tel að
deilur milli félaga séu bara af hinu
góða. Það er keppni og um hana er
ekkert nema gott að segja. Ég kenndi
til dæmis glímu hjá báðum félögunum
og það voru engin vandræði samfara
því.“
ÍDrónafulltrúi ríkisins
Þorsteinn segir að það hafi mikið
borið á Vestmannaeyingum í
íþróttum. Þeir vom duglegir í
knattspymu og frjálsum íþróttum og
það átti sér stað töluverð uppbygging
á aðstöðu þegar hann var í Éyjum.
,Þ>egar íþróttalögin eru sett 1940 var
auglýst eftir íþróttafulltrúa og um
starfið sóttu nokkrir ágætir menn,“
segir Þorsteinn. „Ég fékk starfið og
Hermann Jónasson skipaði mig í það
1941. í framhaldi af því flyt ég frá
Eyjum, vegna þess að starfið krafðist
mikilla ferðalaga um landið. Ég þurfti
að taka út íþróttaaðstöðu í öllum
sveitarfélögum, hvað væri til og
hvernig aðstaðan væri. Hvaða félög
væru til og kanna hug fólksins til
íþrótta og hvaða óskir og væntingar
íbúamir hefðu varðandi íþróttir. Þá
var mikilvægt ekki síður en nú að
veita félögunum aðstoð við að
skipuleggja svæði til íþróttaiðkana.
Reynsla mín frá Eyjum nýttist mér vel
í þessu starfi. þar sem byggð hafði
verið aðstaða til íþróttaiðakana, bæði
fótboltavöllur, hlaupabraut og
sundlaug en hún er komin í Eyjum
1936.“
Blautir uellír mikill óuinur
„Einn mesti óvinur vallaraðstöðu um
landið var hins vegar votlendi og aur,
jafnt á vorin og ef sumur voru
vætusöm. Menn voru að leika á
malarvöllum og höfðu einhvem ótta
gagnvart grasvöllum, en það bráði nú
af mönnum í því efni, þegar við
fengum með okkur Magnús
Jóhannsson sem var sérfræðingur í
jarðvegi og gróðurfari. Hann hjálpaði
okkur meðal annars að gera KR
völlinn. sem er fyrsti grasvöllurinn á
landinu, sem gerður er af
mannavöldum.“
Til marks um vilja og áhuga
Vestmannaeyinga um íþróttir og
heilbrigða ástundun þeirra segir
Þorsteinn að árið 1925 hafi
bæjarstjórn Vestmannaeyinga borið
upp tillögu í bæjarstjórn
Vestmannaeyja að fá þingmanninn
Jóhann Þ Jósefsson til þess að leggja
fram fumvarp á Alþingi um
sundskyldu á Islandi. Lögin, sem
urðu samþykkt sem heimildarlög,
kváðu á um það að byggðarlög með
heita laug megi skylda unglinga að
ljúka ákveðnu sundprófi áður en
fullnaðarprófið væri tekið. „Þetta er
samþykkt á þinginu 1925. Það voru
þó ekki nema þrjú byggðarlög, sem
notfærðu sér þetta. Þau voru
Reykjavfk árið 1930, Svarfdæla-
hreppur og Austur-Eyjafjallahreppur.
Vestmannaeyingar höfðu enga heita
laug, en höfðu kennt sund í söltum sjó
í Litlu Löngu sem var í hominu þar
sem Eiðið snertir Neðri Kleifar. Þar
byggði ungmennafélagið sundskála.
Vestmannaeyingar höfðu hins vegar
kennt sund frá því 1891. Sá sem þá
var í broddi fylkingar var víkingurinn
Sigurður Sigurfinnsson faðir Einars
Sigurðssonar hins ríka. Sundlaug er
svoreist 1936.“
Húskuldi og hrollur
Hvar heldurðu að áhuginn fyrir
íþróttaiðkun í Eyjum Iiggi fyrst og
fremst?
„Það liggur mikið til í áhrifum frá
þeim tjölda manna sem koma til Eyja
á vertíðum hvaðanæva af landinu. Á
landlegudögum var alltaf verið í
íþróttum. Það hefur löngum loðað við
íslendinga húskuldi og hrollur, sem
menn hafa þurft að berjast við. Það
gerðu menn með leikjum ýmiss konar
og glímu. Merkileg glímumót milli
landmanna og Eyjaskeggja fram inn
undir Klifi og sigurvegarinn var svo
borinn á gullstól í bæinn. í annan stað
er þó einnig sérstakt fyrir
Vestmannaeyjar og það tengist þessu
harða hrjúfa lífi, roki og rigningu,
lélegunt húsakosti og vosbúð sem er
eitt einkenni eyjabyggða.“
ÞátturkafteinsKohls
„I þriðja lagi vil ég nefna þann
danska kaftein Kohl sem kont til Eyja
sem sýslumaður. Hann var yfirmaður
úr danska hernum og þá voru Danir
búnir að koma á fót embætti
íþróttafulltrúa sem kom meðal annars
íþróttakennslu inn í danska bamaskóla
og herinn. Kafteinn Kohl kentur úr
þessu umhverfi og ntiðlar þeirri
hugsun að menn þurfi að hugsa um
eigin líkama. Hann fær ntenn og ekki
aðeins fyrirmenn í Eyjum á sitt band,
heldur allan almenning. Hann kemur
á fót herfylkingu, þar sent unnið er
eftir ákveðnu skipulagi og hann æfir
ntenn um hverja helgi. Hann fær
einnig leyfi, til þess að setja þessa
menn undir vopn og menn æfa
meðferð þeirra.“
Þorsteinn segir að Kohl hafi sett
upp mót þar sem menn kepptu í
hástökki og einnig hafi fylkingin
marserað um bæinn undir fána og
merki. „Magnús Austmann, ungur og
efnilegur Vestmannaeyingur var
kjörinn til þess að mæta á Þjóðfundinn
1844. Þessi ungi maður var hægri
hönd kafteins Kohl og hátt settur í
herfylkingunni og það er til þess tekið
að er Magnús deyr í Norðurgarði þá
lætur Kohl stilla liðinu upp undir fána
og merki vegna útfarar Magnúsar.
Herfylkingin er ekki úr sögunni fyrr
en 1874 þó kafteinn Kohl deyi 1864
og ég er ekki f nokkrum vafa að þessi
fylking hefur haft mikið að segja fyrir
síðari tíma íþróttaáhuga Vestmanna-
eyinga."
Samuinna grunnur árangurs
lirátt fyrir skiptar skoðanir
Varð Vestmannaeyjabær þá að
einhverju leyti danskur bær?
„Það sem gerir Vestmannaeyjar
fyrst og fremst að sérstæðu íslensku
byggðarlagi er samvinnan. Karl-
maðurinn var einn af áhöfn báts og
hlaut að hlýða forntanni bátsins.
Enginn gat sótt f björg eða úteyjar,
fugl eða egg nema vera ráðinn hjá
köllunarmanni sem réði yfir bjargfesti.
Slíkunt fyrirliðum varð að hlýða.
Menn urðu að vera samtaka. Það voru
16 jarðir í Eyjum sent skiptust hver f
þrjá velli, sem gera 48 velli, eða 48
bændur og þeir eiga allir einhver ítök í
hlunnindum eyjarinnar og úteyjum.
Það er aldrei einn bóndi. heldur fjórir
og upp f átta saman Það er þessi
samvinna sem ég er að benda á sent
var svo mikilvæg. Þeir koma á fót
fyrsta lýsissamlagi í landinu, fyrsta
olíusamlagi, stofna bátaábyrgðafélag,
þeir mynda fyrsta símafélagið og
fyrsta björgunarskip íslendinga er í
Vestmannaeyjum. Það eru engir
Danir í þessu og þó að það sé hér
herfylking, þá er hún ekki undir
dönskum fána. Ut úr þessu fæðist
einnig fyrsta kaupfélag á íslandi sent
Gísli Stefánsson kemur á fót. Það er
mikill misskilningur að það hafi verið
einsdæmi samvinnuhreyfingin í
Þingeyjarsýslu."
Eyjalíf og fuglalíf
Þorsteinn segist hafa hrifist af
eyjalífinu um leið og hann kont
þangað og áhugi hans á fuglunt er
sprottinn þaðan, en fuglaskoðun hefur
hann stundað sem dægrastyttingu og
skrifað bók um fugla. „Vestmanna-
eyjar voru þekktar um allan heint fyrir
fuglalífið þar og sem kennari í Eyjum
komst ég í bréfasantband við aðra
fuglaáhugamenn. En Vestmannaeyjar
og sérstaklega æskan urðu mér mikill
orkugjafi og studdu ntig til lífsstíls og
starfa sem aldrei hafði hvarflað að
mér, að tileinka mér. Kennslan átti
aldrei að verða mitt starf, en það litla
sem ntaður kenndi var svo rnikils virði
hjá þessum krökkum. Oft gátu
nemendur verið miskunnarlausir og
kennarar orðið undir f viðskiptum
sínum við nemendur, en iðulega var
það vegna misskilnings og hræðslu.
Málið var að taka hverjum og einum
eins og hann var og taka á móti
honum sem jafningja sínum. í því lá
galdurinn og ég held að ntér hafi tekist
það bærilega."
Benedikt Gestsson
Þessi mynd er tekin af húsinu Breiöabliki fyrir fímmtíu árum, Dar sem Gagnfræðaskólinn var til húsa.. Á
trönnunum má hekkja nokkra kennara skölans. F.v. Séra Halldór Kolbeins, Sigurður Fínnsson, Einar H. Eiríksson
og Þorsteinn Víglundsson ásamt hluta nemendanna. Þegar þessi mynd ertekín er Þorsteinn Einarsson löngu
farínnfrá Eyjum.
Ljósmynd, Ljösmyndasafn vestmannaeyja
Frumuarp um sundskyldu