Fréttablaðið - 25.04.2013, Síða 28

25. apríl 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 28
Uppsögn á vinnusamningi hefur
í för með sér margvísleg óþæg-
indi fyrir þann sem fyrir verður.
Fyrirvara laus uppsögn getur vald-
ið mikilli röskun í lífi launamanns,
hjá konum sem körlum, svo að ekki
sé talað um þá móðgun, sem felst
í henni.
Í núgildandi lögum er kveðið á
um lengd uppsagnarfrests og að
uppsagnir skuli vera skriflegar.
Aðrar kröfur eru ekki gerðar til
atvinnurekenda. Geðþótti getur
ráðið för við uppsögn ef frá eru
taldar undantekningar í sérlögum
og örfáum kjarasamningum.
Rökstuddar skriflegar uppsagnir
Almennt er ekki lögð sú skylda á
atvinnurekendur að tilgreina skrif-
lega ástæður uppsagnar. Einber
skrifleg tilkynning um uppsögn
nægir og atvinnurekandi getur
leyst starfsmann þegar í stað undan
starfsskyldum en ber eðlilega að
greiða laun á uppsagnarfresti. Bak
við órökstuddar uppsagnir búa oft
ástæður sem fela í sér mismun-
un samkvæmt jafnræðisreglu 65.
gr. stjórnarskrárinnar. Alkunna
er sú mismunun sem konur sæta
í íslensku þjóðfélagi. Þær sæta
órökstuddum uppsögnum vegna
kynferðis síns auk þess að vera
mismunað við ráðningar. Önnur
staðreynd blasir einnig við. Hún
er sú að það gerist æ algengara að
miðaldra og eldra fólki með langan
starfsaldur sé sagt upp og yngra
starfsfólk ráðið í staðinn eða það
heldur fremur störfum sínum. En
leyndin, sú staðreynd að ekki þurfi
að rökstyðja uppsagnir skriflega,
útilokar einatt alla sönnun þess að
þeim sem sagt er upp hafi verið
mismunað. Engum er ofraun að
haga uppsögn með málefnalegum
og rökstuddum hætti, skriflega, og
beita á viðurlögum ef það er van-
rækt. Fyrir því berst Regnboginn,
sbr. frumvarp Atla Gíslasonar á
141. löggjafarþingi, mál 327, þing-
skjal 374.
Lagabreytinga er þörf
Í samþykkt Alþjóðavinnumála-
stofnunarinnar, ILO-158 frá 1982,
um uppsögn og ráðningarsamninga
er kveðið á um það að sú megin-
regla gildi að atvinnurekandi megi
ekki segja starfsmanni upp, nema
ákvörðunin sé byggð á atvikum
er varða hæfni og háttsemi hans
eða ástæðum sem varða atvinnu-
reksturinn. Gerð er krafa um gild-
ar ástæður, „valid reasons“. Í lög-
gjöf flestra Evrópuríkja, meðal
annars Norðurlanda, hafa verið sett
lög sem takmarka uppsagnarrétt
atvinnurekanda. Þau hafa lögleitt
skilyrði um það að gildar og mál-
efnalegar ástæður verði að liggja
til grundvallar ákvörðun um upp-
sögn. Þessi skilyrði hafa ekki rask-
að starfsskilyrðum og samkeppnis-
stöðu fyrirtækja. Verður ekki
annað ætlað en að íslensk fyrirtæki
geti starfað, vaxið og dafnað við
sömu skilyrði. Það er aðeins verið
að fara fram á að uppsögn byggist á
upplýstum, skriflegum og málefna-
lega gildum rökum.
Dómstólar hafa verið tregir til
að dæma launamönnum, sem mis-
gert hefur verið við með ólögmæt-
um uppsögnum, miskabætur, jafn-
vel ekki í þeim tilvikum þar sem
unnt hefur verið að sýna fram á
dómgreindarleysi, hörku og óbil-
girni atvinnurekanda. Hafa dóm-
stólar vísað til þess að lagaheimild
skorti. Er full ástæða til að lög-
leiða ótvíræða heimild til að greiða
launamönnum miskabætur vegna
ólögmætra og órökstuddar upp-
sagna.
Regnboginn mun berjast gegn
ábyrgðarlausu frelsi til uppsagna
og kappkosta að efla kjör launa-
manna og starfsöryggi þeirra.
Regnboginn mun
efl a starfsöryggi
Ein aðalástæðan fyrir
harkalegum átökum um
stjórnarskrármálið er
ákvæðið sem stjórnlaga-
ráð lagði til að yrði sett í
stjórnarskrána um auð-
lindir í þjóðareigu. Allir
flokkar hafa lýst því yfir
að ákvæði um þjóðareign
á auðlindum skuli setja í
stjórnarskrá. Hvers vegna
er þá ekki pólitísk sam-
staða um að gera það?
Umbúðir og innihald
Ástæða átakanna um málið er að
grundvallarmunur er á því hvert
skuli vera innihald ákvæðisins.
Sitt hvað eru umbúðir og innihald.
Afstaða Framsóknarflokksins og
Sjálfstæðisflokksins reyndar líka
til þess hvert innihald ákvæðis-
ins skuli vera kom skýrt fram
árið 2006 þegar formenn þessara
flokka lögðu fram tillögu um auð-
lindaákvæði í stjórnarskrána. Í því
ákvæði var einungis gert ráð fyrir
endurgjaldi fyrir nýtingu sem væri
ætlað að greiða kostnað af rann-
sóknum, viðhaldi og verndun auð-
lindanna. Ekkert endurgjald skyldi
vera fyrir verðmæti nýtingarinnar
annað en það óverulega veiðigjald
sem þá var í gildi. Framsóknar-
flokkurinn hefur ítrekað flutt frum-
varp með nákvæmlega sama inni-
haldi og boðað var árið 2006 og í
greinargerð með því stendur: „Rétt
er að leggja áherslu á það, til þess
að fyrir byggja misskilning, að með
samþykkt þessa frumvarps yrði
ekki hróflað við stjórnar-
skrárvörðum eignar rétti
eða atvinnu réttindum
þeirra sem öðlast hafa slík
réttindi nú þegar á grund-
velli 1. mgr. 72. gr. og 1.
mgr. 75. gr. stjórnarskrár-
innar. Þvert á móti yrði
því slegið föstu, svo sem
fram kemur í 3. málsl. 2.
mgr. 1. gr. frumvarpsins,
að þegar fengin heimild
til afnota eða nýtingar á
náttúru auðlindum og landsréttind-
um í þjóðareign teldist til óbeinna
eignarréttinda sem njóta verndar 1.
mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar eins
og hver önnur eignarréttindi.“
Í vetur dró Framsóknar-
flokkurinn upp þetta sama ákvæði
án þess að boða breytingar á því
hvert flokkurinn teldi vera innihald
þess. Ekkert bendir til að grund-
vallar afstaða Framsóknarflokks-
ins eða Sjálfstæðisflokksins hafi
breyst til þess hvert skuli vera inni-
hald ákvæðis í stjórnarskrá. Hand-
hafar kvótans, en ekki almenning-
ur, skulu vera hinir raunverulegu
eigendur og hirða arðinn. Þjóðar-
eignarákvæðinu er fyrst og fremst
ætlað að vernda forréttindi hinna
útvöldu fyrir ásælni útlendinga.
Afstaða Samfylkingar
Samfylkingin hefur mótað stefnu
sem byggir á alvöru þjóðareign og
lagt til að útgerðin fái rýmilegan
tíma til að aðlagast aðgangi að kvót-
anum á markaði þar sem hinn raun-
verulegi eigandi, þjóðin, tæki fullan
þátt sem eigandi. Þá grundvallar-
afstöðu að þjóðin skuli eiga auð-
lindina í raun má sjá í stefnu flestra
framboða og flokka sem bjóða fram
til Alþingis annarra en Framsóknar
og Sjálfstæðisflokks.
Tillaga stjórnlagaráðs
Í stjórnlagaráði gerðu menn sér
fulla grein fyrir mismunandi
afstöðu til þessa ákvæðis og að
mikil gjá er milli þings og þjóðar
um hvernig nýtingarrétti á kvót-
anum skuli vera fyrir komið.
Eftir mikla yfirvegun var inni-
hald orðanna jafnræði og fullt verð
notað til að girða fyrir allan „mis-
skilning“ sem gæti vaknað um hvað
ákvæðið fæli í sér. Tillaga stjórn-
lagaráðs varð því eftirfarandi:
„Stjórnvöld geta á grundvelli laga
veitt leyfi til afnota eða hagnýting-
ar auðlinda eða annarra takmark-
aðra almannagæða gegn fullu gjaldi
og til tiltekins hóflegs tíma í senn.
Slík leyfi skal veita á jafnræðis-
grundvelli og þau leiða aldrei til
eignarréttar eða óafturkallanlegs
forræðis yfir auðlindunum.“
Nú stefnir í að þeir tveir flokkar
sem vilja að núverandi hand hafar
kvótans hafi ígildi eignarhalds á
nýtingu verðmætustu auðlindar
þjóðarinnar fái aftur meirihluta á
Alþingi. Vilt þú það?
Auðlindaákvæði Framsóknar
Meðan öskuský frá Eyja-
fjallajökli breiddist yfir
meginland Evrópu 2010
og lamaði nánast allt flug í
álfunni blakaði lóan vængj-
um sínum og barðist gegn
vindum og veðrum, ösku
og eimyrju til þess eins að
komast til Íslands. Í ár kom
lóan mun fyrr til landsins
en oft áður.
Upp er runninn sumar-
dagurinn fyrsti. Stundum
snjóar þennan dag – en
sumarið kemur hvernig
sem viðrar. Það kemur í hjörtu
okkar og trúin horfir á verðandina.
Gleðilegt sumar!
Lóan hefur trú á landinu. Hún
hefur árlega flogið í hópum til
landsins í gegnum móðu og mistur
af því að hún hefur óbilandi trú á
landinu – og framtíðinni.
Sumardagurinn fyrsti á Íslandi
er ekki trúarlegur dagur sem slík-
ur en hann er samt eitt mesta trúar-
tákn ársins.
Í hinni miklu trúarbók, Biblíunni,
er trúin aðeins skilgreind á einum
stað með örfáum orðum. Þar segir:
„Trúin er fullvissa um það sem
menn vona, sannfæring um þá hluti
sem eigi er auðið að sjá.“ (Heb 11.1)
Inntak sumardagsins fyrsta fell-
ur fullkomlega að þessari trúar-
skilgreiningu. Trúin er innri vissa
um að eitthvað tiltekið verði í fyll-
ingu tímans.
Senn verður kosið til Alþingis
Íslendinga. Mun fólk kjósa flokka
sem ætla má að skapi meiri trú á
landið eða þá sem eiga sér
langa sögu mistaka sem
leitt hafa mismunun yfir
landsmenn, hrun, vonleysi og land-
flótta?
Nýleg kvikmynd ber heitið Ófeig-
ur snýr aftur og er mynd um draug.
Mun það gerast í íslenskir pólitík að
tveir afturgengnir flokkar, tákn-
myndir óréttar og sérhagsmuna
muni ráða för að kosningum lokn-
um? Ég vona ekki!
Lóan boðar komu sumarsins
með vængjaþyt og söng. Brátt mun
hlýna með hækkandi sól og allt
verður fegurra. En mun sumarið
koma í hinu pólitíska umhverfi eða
verður áfram þrasgjarnt og þreyt-
andi fólk á Alþingi eða fólk með
nýjar lausnir, friðsamari vinnu-
brögð, meiri virðingu og sátt í garð
hvers annars?
Við ráðum því ekki hvernig sum-
arið verður en við getum valið
vetur eða sumar í umhverfi stjórn-
málanna.
Kjósum sumarið og trúum á land-
ið eins og lóan.
Gleðilegt sumar!
Hún sem trúir á landið
Okkur langar að vekja athygli
á þeirri staðreynd sem tjáð er í
nýlegri skýrslu á vegum Rauða
krossins í Reykjavík og Hjálpar-
starfs kirkjunnar að þverfaglegt
og þverpólitískt samkomulag virð-
ist vera orðið um málefni fátækra í
samfélagi okkar. Skýrslan ber heit-
ið Farsæld og á ótal fundum sem
haldnir hafa verið til kynningar á
efni hennar hafa allir tekið undir þá
meginstaðhæfingu að langvarandi
fátækt sé mannskemmandi og að
hún birtist í skertri heilsu, félags-
legri einangrun og vonleysi sem
ræni fólk reisn sinni og hamingju.
Skýrsluhöfundar benda á fjögur
hugmyndafræðileg atriði og þrjá
aðgerðarþætti sem nokkur ein hugur
virðist um að sjá sem leiðir að því
markmiði að útrýma lang varandi
fátækt í landi okkar.
Fyrsta hugmyndafræðilega atrið-
ið er það að við þurfum að kannast
við sameiginlega ábyrgð okkar á
fátæktarvandanum í stað þess að
burtskýra fátækt ýmist sem aum-
ingjaskap hinna fátæku eða sem
afleiðingu af götóttu velferðarkerfi.
Fátækt er ekki annaðhvort
eymd eða kerfisgalli. Hún á rætur
í menningu okkar og engar kerfis-
breytingar vega þyngra en menn-
ingin í landinu.
Annað hugmyndafræðilega atrið-
ið er tillaga um að í stað þess við-
tekna viðhorfs að fátækt sé eins
konar náttúrulögmál og alltaf sé til
fátækt fólk skyldum við opna augun
fyrir þeirri staðreynd að hver pers-
óna er uppspretta gæða og allt fólk
á erindi við umhverfi sitt. Fátækt er
ekki náttúru lögmál heldur skortur
á flæði. Því leggjum við til að við
iðkum mannréttindi í stað þeirrar
nauðhyggju að fátækt sé náttúru-
lögmál.
Þriðja hugmyndafræðilega atriðið
varðar upphrópanamennskuna
og þá misskildu aumingjagæsku
sem umvafið hefur málaflokkinn
of lengi. Forsenda viðunandi vel-
ferðar er forræði á eigin tilveru og
vitneskjan um það að hafa um líf sitt
að segja. Í stað þess að aumka hina
fátæku þarf samfélagið að efla þá að
völdum í eigin lífi.
Viðunandi velferð
Í vinnu okkar höfum við stuðst við
þekkta og býsna notadrjúga skil-
greiningu á viðunandi velferð sem
er svona: „Viðunandi velferð er
að hafa tök á því að eiga líf sem
maður sér ástæðu til að meta gott.“
Um þessa skilgreiningu má margt
segja. Hún felur m.a. í sér þá nálg-
un að virða forræði persónunnar
og umboð hennar fyrir eigin lífi.
Við tökum undir það og vísum til
þekktra hugmynda um valdeflingu
í því sambandi. Valdefling birtist í
því að fólk hafi sjálft um líf sitt að
segja og séu virkir gerendur í eigin
lífi. Líka fátækt fólk.
Fjórða hugmyndafræðilega
atriðið felur í sér hin þrjú. Þar er
gengið út frá hinni deildu ábyrgð,
mannréttindi eru viðurkennd og
vald eflandi nálgun viðhöfð um leið
og við segjum: Veðjum á félagsauð
og þátttökumenningu í stað ölm-
usumenningar. Stundum þarf að
efna til safnana eða ganga í sjóði og
gefa fólki einfaldlega það sem það
skortir. Langvarandi og skemm-
andi fátækt verður þó ekki leyst
með þeim hætti því að fátæktin á
rætur í menningu okkar fremur en
fjárskorti. Ölmusugjafir einar leysa
ekki fátæktarvandann. Raunveru-
legir möguleikar fólks til þess að
eiga líf sem það sjálft telur sig hafa
ástæðu til að meta gott ráðast af
mörgum þáttum. Þar skiptir kaup-
máttur miklu en ekki síður félags-
leg tækifæri s.s. menntun, félags-
staða, atvinnuþátttaka og aðgengi að
kerfum samfélagsins. Félags auður
er líka stór áhrifaþáttur í allri vel-
ferð og er forsenda þess að fólk hafi
áhuga á samfélags þátttöku.
Fyrsti aðgerðarþátturinn af
þremur sem hópurinn leggur til í
skýrslunni lýtur að nauðsyn þess
að þróa þátttökumenningu í land-
inu. Við þurfum að finna leiðir til
að virkja félagsauðinn og þróa þátt-
tökumenningu með mun markviss-
ari hætti en hingað til hefur verið.
Það mætti m.a. gera með því að
meta færni í stað örorku og gera
samkomulag um skilgreind grunn-
framfærsluviðmið sem kallist á við
skilgreind þátttökuviðmið í sam-
félaginu. Fleiri tillögur í þessum
efnum má sjá í skýrslunni.
Fátækt skemmir
Annar aðgerðarþátturinn að því
marki að útrýma langvarandi
fátækt í samfélagi okkar varðar
flækjustig velferðarkerfisins sem
veldur því að kerfið vinnur gegn
markmiðum sínum og notendur
fara á mis við gæði þess. M.a. hefur
verið vel tekið í hugmyndir um svo-
nefndan velferðarreikni og tillög-
ur um samræmingu á þeim mörgu
kerfum sem skapa velferðarkerfi
landsins en hafa tilhneigingu til
þess að skarast.
Þriðji og síðasti aðgerðar-
þátturinn varðar þær fátæktar-
gildrur sem við blasa og þá stað-
reynd að sitthvað má gera strax.
Enginn hefur andmælt staðhæfingu
hópsins sem hljóðar svo: Þekkt-
ar fátæktargildrur megi aftengja.
Er þar af mörgu að taka en hópur-
inn bendir einkum á heilbrigðis-
mál barna, málefni ungmenna sem
lifa við óvirkni og stöðu barna af
erlendum uppruna.
Við vitum öll að langvarandi
fátækt skemmir fólk og það er aug-
ljóst þjóðþrifamál að útrýma henni.
Skýrslan er niðurstaða af löngu,
skipulögðu og lýðræðislegu samtali
þar sem ótal raddir hafa heyrst, líka
raddir fátækra. Við vörpum fram
þeirri áskorun til landsmanna að
skoða skýrsluna þar sem hún ligg-
ur á heimasíðum Rauða krossins í
Reykjavík og Hjálparstarfs kirkj-
unnar. Eins má nálgast hana beint á
skrifstofum samtakanna. Hið mikil-
vægasta er þó það að við séum virk
í umræðu í okkar eigin umhverfi og
nýtum tækifærin til þess í aðdrag-
anda kosninganna. Fátækt er ekki
einkamál.
Samstarfshópur
um enn betra samfélag:
Birna Sigurðardóttir
félagsráðgjafi, Velferðarsviði
Reykjavíkurborgar
Bjarni Karlsson
sóknarprestur í Laugarneskirkju
Halldór S. Guðmundsson
lektor í félagsráðgjafardeild HÍ
Hrafnhildur Gísladóttir
verkefnisstjóri í
Rauða krossinum í Reykjavík
Katla Þorsteinsdóttir
framkvæmdastjóri
Rauða krossins í Reykjavík
Vilborg Oddsdóttir
félagsráðgjafi í
Hjálparstarfi kirkjunnar
Samræmt sjónarhorn á fátækt
➜ Lóan hefur trú á
landinu. Hún hefur
árlega fl ogið í hópum
til landsins í gegnum
móðu og mistur af
því að hún hefur
óbilandi trú á landinu
– og framtíðinni.
STJÓRNMÁL
Örn Bárður
Jónsson
2. sæti á lista
Lýðræðisvaktar í
Reykjavík suður
STJÓRNMÁL
Harpa Njálsdóttir og Atli Gíslason
1. og 2. sæti Regnbogans í Reykjavík
norður
➜ Bak við órökstuddar upp-
sagnir búa oft ástæður sem
fela í sér mismunun sam-
kvæmt jafnræðisreglu 65. gr.
stjórnarskrárinnar.
STJÓRNMÁL
Jóhann
Ársælsson
fv. alþingismaður
➜ Handhafar kvótans, en
ekki almenningur, skulu
vera hinir raunverulegu
eigendur og hirða arðinn.
➜ Fátækt er ekki annað-
hvort eymd eða kerfi sgalli.
Hún á rætur í menningu
okkar og engar kerfi sbreyt-
ingar vega þyngra en menn-
ingin í landinu.