Fréttablaðið - 26.06.2014, Qupperneq 23

FIMMTUDAGUR 26. júní 2014 | SKOÐUN | 23
Fyrir tæplega ári lýsti
Kristján Þór Júlíusson
heilbrigðisráðherra því
yfir að hann teldi að
ýmis rekstur á sviði heil-
brigðisþjónustu væri
betur settur hjá einka-
aðilum en hinu opin-
bera. Með öðrum orðum
var heilbrigðisráðherra
að mæla með auknum
einkarekstri heilbrigð-
iskerfisins og þar með
einkavæðingu þess.
Einkarekstur er ekkert annað en
einkavæðing þó í felulitum sé.
Svipuð sjónarmið hafa reglulega
skotið upp kollinum hérlend-
is og urðu beinlínis að trúboði
með tilkomu nýfrjálshyggjunnar
enda skilgetið afkvæmi henn-
ar. En það hlýtur að teljast bæði
áhyggju- og undrunarefni að
heilbrigðisráðherra þjóðarinnar
sé að daðra við slíkt nú, ekki síst
í ljósi reynslu annarra þjóða og
biturrar reynslu okkar sjálfra af
einkavæðingu.
Afleit reynsla Svía
Í Svíþjóð hefur farið fram mikil
umræða um einkarekstur undan-
farin misseri. Eftir hægrisveiflu
í sænskum stjórnmálum í síð-
ustu tvennum kosningum hefur
stór hluti heilbrigðiskerfisins
verið færður í hendur einkaað-
ila með útboðum. Oftast er um
að ræða fjölþjóðleg stórfyrir-
tæki sem sérhæfa sig í að bjóða
í opinberan rekstur, enda getur
„heilbrigðisiðnaðurinn“ verið
mjög ábatasamur. Þannig kom til
dæmis í ljós árið 2011 að Carema
Care, sem rekur elliheimili og
er stærsta fyrirtæki sinnar teg-
undar í Svíþjóð, hafði veitt æðstu
yfirmönnum fyrirtækisins leyni-
legar bónusgreiðslur í gegnum
skúffufyrirtæki í skattapara-
dísinni Lúxemborg. Á móti var
skorið rækilega niður í þjónustu
við vistmennina, meðal
annars með því að sinna
ekki eðlilegri þjálfun
starfsmanna. Allt var
þetta gert í boði sænskra
skattgreiðenda, enda er
starfsemi Carema fjár-
mögnuð með skattfé.
Skert þjónusta,
launamunur
og skattaundanskot
Carema-skandallinn er
langt frá því að vera eins-
dæmi. Saga einkareksturs í heil-
brigðiskerfinu sýnir að þar ger-
ist iðulega þrennt: Í fyrsta lagi er
allt skorið niður sem ekki er sér-
staklega kveðið á um í samningn-
um við viðkomandi fyrirtæki.
Einkafyrirtæki hafa að mark-
miði að hámarka gróða sinn og
munu því óhjákvæmilega leitast
við að nýta sér glufur í samn-
ingum við ríkið til að skera niður
í þjónustunni. Í öðru lagi eykst
launamunur milli almennra
starfsmanna svo sem sjúkraliða,
hjúkrunarfræðinga og ræsti-
tækna annars vegar og yfir-
manna og ýmissa „ráðgjafa“ hins
vegar. (Og þar sem konur eru
fjölmennari í fyrrnefnda hópnum
eykur þetta launamun kynjanna.)
Í þriðja lagi gera þessi fyrir-
tæki allt sem þau geta til forð-
ast að greiða eðlilega skatta af
hagnaði sínum, og nýta til þess
ýmsar ósvífnar aðferðir eins og
að láta skúffufyrirtæki í skatta-
skjólum lána dótturfyrirtækjum
á háum vöxtum til að þurfa ekki
að greiða skatt af hagnaðinum
í upprunalandinu. Samkvæmt
nýlegri úttekt Dagens Nyheter
greiddu fimm stærstu einka-
reknu velferðarfyrirtæki Sví-
þjóðar aðeins um 440 milljónir
íslenskra króna í skatt, en áætl-
aður hagnaðar þeirra nam 20
milljörðum. Það gerir um 2,2%
heildarskatt að meðaltali.
Vinstri græn ein
með skýra afstöðu
Einkarekstur er í eðli sínu gróða-
rekstur. Ekkert venjulegt fyrir-
tæki tekur upp á því að semja við
hið opinbera um rekstur nema
það ætli sér að hafa af því ábata
með einum eða öðrum hætti. Í
Svíþjóð hefur umræðan nú farið
að snúast um hvort réttlætan-
legt sé að verja takmörkuðum
fjármunum hins opinbera í arð-
greiðslur til gróðafyrirtækja
sem hegða sér með þeim hætti
sem raun ber vitni. Yfirgnæf-
andi meirihluti Svía – um 70% –
svarar því neitandi samkvæmt
nýlegri könnun Som-stofnunar-
innar og telur að einkafyrirtæki
eigi ekki að geta grætt á rekstri
heilbrigðisstofnana og skóla.
Fróðlegt væri að gera sambæri-
lega könnun hér á landi, en und-
irritaður efast um að niðurstaðan
yrði önnur. Allt er þetta áhuga-
vert í ljósi þess að fleiri flokkar
en Sjálfstæðisflokkurinn hafa
talað fyrir eða opnað á aukinn
einkarekstur í heilbrigðiskerf-
inu, þar á meðal Björt framtíð
sem með því eins og fleiru undir-
strikar stöðu sína hægra megin
við miðju íslenskra stjórnmála.
Samfylkingin hefur verið veiklu-
leg á köflum í þessari umræðu og
ekki þarf að ræða um Framsókn-
arflokkinn, allra síst þegar hann
er í samstarfi við Íhaldið eins og
dæmin sanna. Aðeins einn flokk-
ur tekur hreina og afdráttarlausa
afstöðu gegn gróðareknu heil-
brigðis- og menntakerfi; það er
Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð.
Fyrir um það bil 20 árum
kom heimurinn saman í
Peking á fjórðu heims-
ráðstefnunni um málefni
kvenna. Á ráðstefnunni
skrifuðu 189 þjóðir undir
aðgerðaráætlun fyrir
auknu jafnrétti kynjanna:
útkoman var Pekingsátt-
málinn. Um 17 þúsund
þátttakendur og 30 þús-
und aðgerðarsinnar sáu
fyrir sér heim þar sem
konur og stúlkur nutu
jafnréttis, frelsis og jafnra tæki-
færa á öllum sviðum lífsins.
Þrátt fyrir að miklar framfarir
hafi átt sér stað á síðustu tveim-
ur áratugum getur engin þjóð lýst
því yfir að náðst hefur jafnrétti
milli karla og kvenna. Nú er kom-
inn tími að koma saman á ný fyrir
konur og stúlkur um heim allan
og ljúka þessari vegferð.
Í tilefni af 20 ára afmæli sátt-
málans mun UN Women standa
fyrir árslangri herferð sem miðar
að því að blása nýju lífi í sáttmál-
ann. Markmiðið er skýrt: endur-
vekja skuldbindingar aðildar-
ríkjanna, beita frekari þrýstingi
á framgang mála og fá aukið
fjármagn til að láta jafnrétti
kynjanna verða að veruleika,
stuðla að valdeflingu kvenna og
auknum mannréttindum.
Pekingsáttmálinn byggir á
framsækinni áætlun í 12 flokk-
um sem miðar að því að bæta hag
og réttindi kvenna og stúlkna um
allan heim. Ríkistjórnir, einka-
geirinn og aðrir þátttakendur
voru hvattir til að draga úr fátækt
kvenna og stúlkna, tryggja þeirra
réttindi að námi og þjálfun, hlúa
að heilsu þeirra, þ.m.t. kyn- og
frjósemisheilbrigði, vernda
konur og stúlkur gegn ofbeldi og
mismunun, tryggja að allir njóti
ávinnings tækniframfara og
þeirra grundarvallarréttinda að
taka þátt í samfélaginu,
stjórnmálum og efnahags-
lífinu.
Mæta mismunun
um allan heim
Tuttugu árum síðar er
Pekingsáttmálinn enn
þá ein helsta grundvall-
arstoð réttindabaráttu
kvenna. Það hafa átt sér
stað mörg framfaraskref
í jafnréttismálum og
því ber að fagna. Aldrei
hafa fleiri stúlkur gengið í skóla,
atvinnuþátttaka kvenna hefur
aldrei verið meiri og fleiri konur
sitja á þingi og eru í leiðtogahlut-
verkum en nokkru sinni fyrr. En
því miður þá mæta konur mis-
munun um allan heim fyrir það
eitt að vera konur. Við sjáum það
daglega, í launamisrétti og ójöfn-
un tækifærum á atvinnumark-
aði … í óeðlilega lágu hlutfalli
kvenna í opinbera og einkageir-
anum … í fjölda barnabrúðkaupa
og því að ofbeldi gegn konum er
eitt útbreiddasta mannréttinda-
brot í heiminum, en ein af hverj-
um þremur konum í heiminum
hefur upplifað ofbeldi – það end-
urspeglar stærri tölu en allir Evr-
ópubúar.
Kannski er sú staðreynd meira
áhyggjuefni að ef umræðurnar
í Peking hefðu átt sér stað í dag
þá er líklegt að sáttmálinn hefði
ekki verið eins sterkur. Okkur
ber öllum skylda til að ýta frek-
ar á innleiðingu sáttmálans, því í
hvert skipti sem kona eða stúlka
er beitt mismunun eða ofbeldi þá
tapar mannkynið.
Síðan að ráðstefnan var hald-
in í Peking hafa margar rann-
sóknir sýnt fram á það að við
valdeflingu kvenna eflum við
um leið mannkynið. Aukið jafn-
rétti tryggir löndum aukinn hag-
vöxt. Fyrirtæki með fleiri konur
í stjórnum skila meiri arði til eig-
enda sinna. Þau þjóðþing sem eru
með fleiri konur á þingi taka til
umræðu fjölbreyttari mál og inn-
leiða frekar lagasetningu tengda
heilbrigði, menntun, mismunun
og velferð barna. Friðarsáttmál-
ar þar sem bæði konur og karlar
koma að samningaborðinu endast
lengur og eru traustari.
Rannsóknir sýna að miðað
við hvert viðbótarár í menntun
kvenna minnkar barnadauði um
9,5 prósent. Við það að tryggja
kvenbændum aðgang að fjár-
magni og þjónustu til jafns við
karla myndi það auka framleiðni
og koma í veg fyrir hungur 150
milljóna manna. Með jöfnum
tækifærum kynjanna mun staðan
í heiminum breytast til hins betra
og hagsæld aukast.
Þúsaldarmarkmið fyrir 2015
Við getum og þurfum að raun-
gera þessa mynd. Öll ríki heims-
ins vinna nú að því að ná þúsald-
armarkmiðum fyrir árið 2015 og
skilgreina nýja alheimsþróunar-
áætlun. Við þurfum að nýta þetta
einnar-kynslóðar-tækifæri og
setja barráttuna fyrir auknu jafn-
rétti kynjanna, réttindum kvenna
og valdeflingu kvenna sem þunga-
miðju í alþjóðasamvinnu. Það er
það eina rétta í stöðunni og það
besta sem hægt er að gera fyrir
mannkynið.
Karlar og strákar, sem hafa
verið hljóðir í of langan tíma, hafa
verið að standa upp og tala fyrir
réttindum kvenna og stúlkna í
gegnum átaksverkefni UN Women
líkt og herferðina #HeForShe. Við
leitum til allra karla og stráka að
ganga í lið með okkur.
Um 20 árum eftir Pekingráð-
stefnuna trúi ég því að heimurinn
sé tilbúinn að innleiða framtíðar-
sýn Pekingsáttmálans um jafnan
heim fyrir bæði konur og karla.
Valdefl ing kvenna í þágu mannkynsins
JAFNRÉTTI
Phumzile
Mlambo-Ngcuka
Framkvæmdastýra
UN Women
Gróðarekstur í velferðarkerfi nu
HEILBRIGÐISMÁL
Steingrímur
J. Sigfússon
þingmaður Vinstri
grænna
➜ Ekkert venjulegt
fyrirtæki tekur upp á því að
semja við hið opinbera um
rekstur nema það ætli sér að
hafa af því ábata.
➜ Rannsóknir sýna að
miðað við hvert viðbótarár
í menntun kvenna minnkar
barnadauði um 9,5 prósent.
Á næstu tólf mánuðum mun UN
Women kynna sáttmálann fyrir
almenningi, sýna hvaða árangur
hefur náðst á þessum 20 árum en
einnig að skoða hvar við þurfum
að bæta okkur og beita aðildar-
ríki þrýstingi til að leggja meiri
áherslu og fjármagn í jafnréttis-
mál.
Saman verðum við að ná jafn-
rétti milli karla og kvenna. Vald-
efling kvenna í þágu mannkyns-
ins. Látum það verða að veruleika!
Frekari upplýsingar er að finna
á www.beijing20.unwomen.org.