Skessuhorn - 16.02.2011, Blaðsíða 16

16 MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRÚAR
Höf um not ið þess að hér var vel byggt upp
Spjall að við Pét ur Dið riks son á stór bú inu Helga vatni í Þver ár hlíð
Á síð ustu árum hef ur sú þró­
un átt sér stað til sveita að stór um
búum hef ur fjölg að á sama tíma og
bú jörð um fækk ar. Stór bú hafa þó
ver ið til á Ís landi lengi. Eitt þeirra
er að Helga vatni í Þver ár hlíð. Fyr­
ir margt löngu var það haft á orði
í Borg ar firði að ef starfs mönn um
Kaup fé lags Borg ar fjarð ar varð það
á að huga ekki að pönt un vara hluta,
svo sem hylkja í mjalta vél ar, þá hafi
dug að fyr ir þá að hringja að Helga­
vatni og fá slíkt lán að hjá Dið rik
bónda Vil hjálms syni. Í dag er búið
enn stórt á Helga vatni. Þar hafa
síð ustu ára tug ina búið syn ir Dið­
riks og Guð finnu Jóns dótt ur, þeir
Pét ur og Vil hjálm ur á samt kon­
um sín um Kar it as Hreins dótt ur og
Á gústu Gunn ars dótt ur. Blaða mað­
ur Skessu horns kíkti í heim sókn að
Helga vatni á dög un um. Þeg ar hann
renndi þar í hlað var einmitt Bald­
ur Jóns son mjólk ur bíl stjóri á ferð­
inni að taka skammt inn þann dag­
inn, en alls fara frá Helga vatns bú­
inu um 500 þús und lítr ar af mjólk á
ári, enda rúm lega 80 kýr í fjósi.
Upp bygg ing in hófst
hjá af an um
Pét ur seg ir að upp bygg ing in
að Helga vatni eigi sér langa sögu.
„Það má segja að þetta hafi byrj­
að þeg ar afi okk ar Jón Kjart ans­
son keypti jörð ina rétt eft ir stríð,
eða 1947. Árið 1951 kom svo fað­
ir okk ar, sem er þýsk ur að upp­
runa, hing að sem vinnu mað ur. Ári
seinna var hann orð inn tengda son­
ur Jóns Kjart ans son ar og þar með
hófst þeirra sam starf sem leiddi til
mik ill ar upp bygg ing ar hér á jörð­
inni. Þeir réð ust í bygg ingu 72 kúa
fjóss sem tek ið var í notk un 1963,“
seg ir Pét ur, en vænt an lega hef­
ur sú fjós bygg ing á þeim tíma ver­
ið ein sú stærsta á bænda býli í land­
inu, ef ekki sú stærsta. En þrátt fyr ir
þessa miklu bygg ingu fjölg aði kúm
á Helgu vatni það mik ið að til finn­
an lega vant aði að stöðu fyr ir upp­
eldi á kvíg um. Aft ur var því byggt
fjós sem tek ið var í notk un 1977.
Í því var einnig auk „upp eld is að­
stöð unn ar“ mjalta bás og mjólk ur­
hús. Og enn er ver ið að byggja við
fjós ið að Helga vatni. Fram kvæmd ir
við þá stækk un hófust síð asta haust,
búið er að reisa vegg ina og koma
fyr ir gólf inu yfir haug hús ið. Beð ið
er fær is að koma þaki á nýja fjós­
ið, en það eru starfs menn Loftorku
í Borg ar nesi sem reisa hús ið sem
byggt er úr ein ing um. Nýja fjós ið
er rúm lega 500 fer metra bygg ing,
ætl uð 60­80 grip um í lausa göngu,
fyr ir kvíg ur í upp eldi og geld kýr,
en með auð veld um breyt ing um er
hægt að gera hana að fjósi fyr ir 65
kýr.
Pét ur seg ir að á stæð ur þess að
svona mik ið rými þurfi fyr ir upp­
eld is gripi ekki þær að þeir séu ald ir
upp til kjöt fram leiðslu, held ur þurfi
mikla end ur nýj um í bú stofn inn.
„Kröf urn ar bæði varð andi magn
og gæði í mjólk ur fram leiðsl unni
eru slík að það þarf að end ur nýja
um þriðj ung kúa stofns ins á hverju
ári. Stærst ur hluti þess ar ar end ur­
nýj un ar þarf ar er vegna júg ur galla
og júg ur heil brigð is. Sum ar kýr
stand ast ekki kröf ur um nyt og síð­
an verða líka á kveð in af föll í fjölda
kvígna sem aldrei koma til nytja
sem mjólk ur kýr. Þannig að stöðugt
þarf að hafa á kveð inn fjölda í upp­
eldi, ef slak að er á því eitt árið kem­
ur það í bak ið það næsta.“
Beint úr skól an um í
bú rekst ur inn
Eins og á mörg um fé lags bú um er
nokk ur verka skipt ing á Helga vatni
að sögn Pét urs. Hann var við nám
á Hvann eyri í fimm vet ur og lauk
það an kandídats námi vor ið 1975
og kom þá strax við bú rekstr in­
um með föð ur sín um Dið rik. Kar­
it as kona Pét urs er reynd ar einnig
mennt uð frá Hvann eyri, út skrif að­
ist sem bú fræð ing ur það an 1983 og
kom inn í bú störf in á Helga vatni
árið eft ir. Vil hjálm ur, hinn bróð ir­
inn og bónd inn á bæn um, er lærð­
ur bif véla virki, en hann og Á gústa
Gunn ars dótt ir kona hans komu inn
í bú rekst ur inn á Helga vatni 1991,
tóku við þeg ar Dið rik og Guð finna
hættu bú skap.
„Það má segja að ég hafa ver­
ið meira með rekstr ar hlið ina á bú­
inu en Vil hjálm ur séð um vél arn­
ar. Al mennu bú störf in vinn um við
svo öll í sam ein ingu. Bú skap ur inn
hef ur geng ið vel. Nyt in úr kún um
hef ur ver ið góð og heil brigði gott.
Nýt ing in er góð á landi, tækj um og
hús um. Við höf um not ið þess að
hér var byggt vel upp á sín um tíma
og skulda byrð in því ekki að sliga
þetta bú. Við höf um get að ráð ist
í fjár fest ing ar án þess að þurfa að
slá stór lán vegna þeirra, það mun­
ar öllu nú á tím um.“
Mik ið fóð ur þarf fyr ir þann
gripa fjölda sem er á Helga vatni
en Pét ur seg ir að jörð in beri það
mjög vel. „Hér eru um 120 hekt­
ar ar rækt að land og við nýt um það
allt, bæði til beit ar og fóð ur öfl un­
ar. Það eru 80­90 hekt ar ar í skipu­
lagðri end ur rækt un en öll tún in eru
sleg in og hirt af þeim hey in. Hér
eru land gæði góð og end ur rækt un
mjög auð veld. Það er varla að mað­
ur rek ist á grjót þótt marg ir hekt ar­
ar séu und ir í rækt un inni.“
Að spurð ur seg ir Pét ur að þeim
Helga vatns bænd um hafi ekki þótt
fýsi legt að fara út í korn rækt. Langt
sé í næsta korn rækt ar svæði og þar
með sam vinnu í rækt un inni, með
til liti til lækk un ar mik ils stofn kostn­
að ar. Þá séu veð ur skil yrði á þess um
slóð um lík lega á mörk un um að vera
nægj an lega góð til korn rækt ar.
Góð fram legð
úr mjólk inni
Pét ur seg ir að staða bænda í
dag sé mjög mis mun andi. Þar hafi
skulda byrð in lang mest að segja.
Sér stak lega standi þeir illa sem fjár­
fest hafa mik ið á seinni árum og
lentu svo í því að þessi lán allt að
því tvö föld uð ust í hrun inu. Það séu
þeir sem bún ir voru að byggja upp
búin áður en þensl an mikla byrj­
aði, svo kall að ur góð ær is tími, sem
standi núna upp úr.
„Ég fer ekk ert í laun kofa með að
fram legð in í mjólk ur fram leiðslu er
góð bor ið sam an við marg ar aðr ar
fram leiðslu grein ar. Þó er breyti­
leiki tölu verð ur, og þar kem ur
margt til svo sem að staða til bú­
rekstr ar til dæm is rækt un ar skil yrði,
veð ur far og svo er það bú stjórn­
un in. Hún veg ur mjög þungt sér­
stak lega þeg ar harðn ar á daln um
svo sem þeg ar erfitt er að hækka
verð á af urð um, en verð á að föng­
um ger ir ekki ann að en að hækka.“
Pét ur seg ir að ef hins veg ar skulda­
byrði sé mik il, þá skipti í raun ekki
miklu máli hver fram legð in er, hún
dugi í mörg um til fell um eng an veg­
inn fyr ir að greiða af lán um. Hann
seg ir að stjórn end um lána stofn ana
hafi orð ið á mik il mis tök í bólunni
svoköll uðu, ekk ert síð ur í lán veit­
ing um til bænda frek ar en ann arra
í þjóð fé lag inu.
Far ið alltof geyst í
stækk un búa
Pét ur seg ir mörg dæmi um að
lán að hafi ver ið út á gjör sam lega
von laus ar fjár fest ing ar. „Ég sé þess
dæmi hérna í kring um mig að lán að
var til stór bygg inga þar sem eng ar
for send ur voru til bú skap ar og úti­
lok að að þess ar fjár fest ing ar gætu
nokkurn tím ann stað ið und ir sér.
Þetta var svo glóru laust að það er
eins og menn hafi gjör sam lega horft
fram hjá öllu sem heit ir rekstr ar for­
send ur og greiðslu mat.“
Pét ur seg ir að þess ar vit lausu
fjár fest ing ar í land bún aði muni
fylgja okk ur inn í fram tíð ina og séu
hluti af því sem skerði mjög sam­
keppn is stöðu ís lensks land bún að ar
ef til inn göngu í ESB kem ur. „Við
sjá um þetta á gæt lega í því að á síð­
ustu árum hef ur ver ið fjár fest í 110
ró bót um á búum hér á landi. Nýt­
ing in á þess um ró bót um er mjög
lé leg og fram leiðsl an á bak við þá er
mjög lít il mið að við t.d. Mið­Evr­
ópu lönd in. Þessi tæki eru hönn uð
til þess að geta ann að um 65 kúm.
Við ís lensk ar að stæð ur fara í gegn­
um ró bót inn við góð ar að stæð ur
um 400 þús und lítr ar mjólk ur en
víða er lend is 600 til 700 þús und
lítr ar eða meira. Flest stóru búin
hér á landi sem byggð hafa ver ið á
síð ustu árum, hafa ekki náð að bæta
við þeim mjólk ur kvóta sem þurft
hef ur til að nýta fjár fest ing una.
Þessi við bót ar kvóti hef ur ekki ver ið
á lausu og þar að auki kost að mik ið.
Það er því búið að fara alltof geyst í
stækk un búa og fjár fest ing ar í land­
bún aði á und an förn um árum.“
Bænd ur á Helga vatni: Á gústa Gunn ars dótt ir, Vil hjálm ur Dið riks son, Pét ur Dið riks son og Kar it as Hreins dótt ir.
Bald ur Jóns son mjólk ur bíl stjóri var að taka dag skammt inn frá Helga vatni, en
það an fara ár lega um 500 þús und lítr ar af mjólk. Hér er Pét ur bóndi með Baldri.
Enn er ver ið að byggja nýtt fjós að Helga vatni. Þetta er það þriðja sem þar er
byggt frá því upp úr 1960.