Skessuhorn - 20.12.2011, Blaðsíða 48

48 ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER
Guð ný Bald vins dótt ir, eða Guð­
ný frá Grenj um eins og flest ir kalla
hana, var í fyrstu ekki auð fús að
ræða við við mæl anda sinn. Sagð ist
ekki hafa frá neinu að segja ó mennt­
uð kon an og alls ekki til birt ing ar í
blöð um. En sú af staða lin að ist og í
ljós kom að hún hef ur frá ýmsu að
segja. „Ég tran aði mér aldrei fram­
an í fólk og það fylg ir mér. Núna er
ég far inn að tala við ó kunn ugt fólk
þeg ar ég er kom inn á tí unda tug inn
og tala tóma vit leysu,“ sagði hún
kank vís á svip inn þeg ar við höfð um
ræðst við um stund. Fljót lega kem­
ur í ljós að þessi 97 ára gamla kona
er skarp greind og hef ur gott minni.
Guð ný er fædd á Háa felli í Hvít ár­
síðu 18. apr íl 1914 en flyst á samt
fólki sínu, þá reifa barn, vest ur að
Grenj um. Hún man vel at burði frá
æsku sinni, seg ir frá í meit l uð um
setn ing um. Held ur dreg ur hún úr
sín um þætti er spurt er um ævi verk­
ið, en sú eðl is læga hlé drægni er alls
ekki svo óal geng hjá fólki sem kom­
ið er á henn ar ald ur.
Allt hrundi 1930
For eldr ar Guð nýj ar voru Bald­
vin Jóns son fædd ur í Skán eyj ar­
koti í Reyk holts dal 1874, dá inn 1.
júlí 1964, og Ben ón ýja Þið riks dótt­
ir fædd á Háa felli í Hvít ár síðu árið
1872, dáin 8. febr ú ar 1969. Um þau
hef ur Guð ný þetta að segja: „Þau
voru fá tækt fólk og fengu ekki jarð­
næði. Voru í hús mennsku í mörg ár
þang að til að þau komu að Grenj um
í Álfta nes hreppi. Þau voru að flækj­
ast sitt á hvað eitt og tvö ár í senn
á sama stað, ým ist í Lund ar reykja­
dal, Hálsa sveit eða Reyk holts dal.
Þau voru að leita að jarð næði til
að búa á. Ég held að ábúð þeirra á
Grenj um hafi kom ið þannig til að
Bjarni Daða son frá Guðna bakka í
Staf holtstung um sem bjó á Upp söl­
um í Hálsa sveit, og senni lega ver­
ið í hrepps nefnd, lán aði séra Ein­
ari á Borg 1200 krón ur. Ég held
að það hafi ver ið í gegn um það að
Grenjarn ir losn uðu. Pabbi borg­
aði leigu til prests ins á Borg allt þar
til hann kaup ir jörð ina vor ið 1929.
Það var alltaf frek ar þröng ur fjár­
hag ur en í sæmi legu jafn vægi fyr ir
1930, en þá hrundi allt.“
Elstu systk in in í fóst ur
„Við systk in in vor um átta og fjög­
ur elstu voru tek in í fóst ur fljót lega
eft ir fæð ingu af kunn ingj um for­
eldra minna vegna hús næð is skorts
og fá tæk ar. Ei rík ur var elst ur fædd ur
1906 á Signýj ar stöð um í Hálsa sveit.
Hann ólst upp á Norð ur Reykj um,
mennt aði sig í Sví þjóð og var kenn­
ari í Aust ur bæj ar skól an um í Reykja­
vík. Helga var fædd 1907 í Gröf í
Lund ar reykja dal en ólst upp í Hæg­
indi. Þar bjó ein hleyp ur mað ur sem
hafði ráðs konu. Hann ól Helgu upp
og gaf henni síð ar Hæg indi og þar
var hún hús freyja. Guð jón var fædd­
ur 1908 á Refs stöð um í Hálsa sveit.
Hann ólst upp á Barði sem var smá­
býli í Gríms staða landi í Reyk holts­
dal. Hann vann lengi hjá Skatt stjór­
an um í Reykja vík. Þur íð ur fædd ist
í Hæg indi 1910, ólst upp á Auðs­
stöð um í Hálsa sveit en bjó aust ur á
Flúð um. Fjög ur yngstu börn in ólust
öll upp á Grenj um. Þið rik fædd ist í
Hæg indi 1911 en hann bjó á Grenj­
um frá 1946 til 1960. Magn ús fædd­
ist að Signýj ar stöð um 1913 en var
múr ari í Reykja vík. Guð ný fædd ist
á Háa felli 1914 og Ólöf var yngst,
fædd ist að Grenj um 1916. Hún bjó
á Ak ur eyri.
Ég er búin að fylgja þeim öll um
til graf ar,“ seg ir Guð ný að upp taln­
ingu lok inni með hlýju og vænt um­
þykju í rödd inni.
Flutt á hest um
að Grenj um
„Við vor um flutt lít il á hest um
frá Háa felli vest ur að Grenj um á
far dög um 1914. Þið rik þriggja ára,
Magn ús eins árs og ég sex vikna,“
sagði Guð ný um ferða lag ið til upp­
eld is stöðv anna. „Það þættu harð­
ir flutn ing ar núna að fara með reif­
að sex vikna barn á hesti,“ bæt ir hún
við. Hús ið á Grenj um var timb ur­
hús byggt fyr ir alda mót in 1900 og
var far ið að láta á sjá. Skipt ist það í
búr, eld hús og stofu þar sem öll fjöl­
skyld an svaf.“ Að stað an batn aði ekki
fyrr en bræð urn ir Þið rik og Magn ús
byggðu nýtt hús árið 1938. Guð ný
seg ir að það að fá renn andi vatn og
hrein læt is tæki hafi ver ið mestu við­
brigð in. „Að fá sjálfrenn andi vatn
í krana og vatns sal erni voru stór­
kost leg ar breyt ing ar. Áður þurfti að
sækja allt vatn út í brunn.“
Guð ný seg ir að helsti mat ur­
inn hafi ver ið súrt slát ur og salt­
kjöt en lít ið hafi ver ið um fisk. Ef
um hann var að ræða var það salt­
fisk ur. Oft voru hafð ar baun ir og
salt kjöt á sunnu dög um og hangi­
kjöt um jól. Kandís var hafð ur með
kaff inu dag lega en rús ín ur og harð­
fisk ur var sæl gæti þess tíma. Fatn­
að ur inn var að mestu heimaunn­
inn; sokk ar, nær föt og peysa úr ull.
En eitt hvað efni þurfti í bux ur og
pils. Í þá daga þótti ekki heppi legt
að kven fólk gengi í bux um. „Ég sá
fyrst kon ur sem komu úr Reykja­
vík um 1920 í síð bux um. Mamma
fór í peysu föt ef það kom fyr ir að
hún fór á bæi eða til kirkju. Hún átti
sem kall að var þokka lega dag treyju
til að fara í á sunnu dög um. Pabbi
átti jakka föt. Fólk var ekki með full­
ar kirn ur af föt um í þá tíð.“
„ Alltaf var les ið upp hátt á kvöld in
ef ein hverj ar bæk ur voru til að lesa.
Bald vin fað ir minn las hús lest ur úr
hús lestr ar bók séra Jóns Bjarna son ar
og pass íu sálm arn ir voru alltaf lesn­
ir.“ Þeg ar Guð ný er spurð hvern ig
hefði ver ið að al ast upp á Grenj um
svar ar hún: „Ætli það hafi ekki ver­
ið eins og þá gerð ist. Það var ekki
mik ið um gesta kom ur. En það var
af skap lega lengi að það komu alltaf
ein hverj ir kunn ingj ar pabba og
mömmu á hverju ári.“
Leik ið með leggi
og skelj ar
Hverj ir vor helstu leik ir þeirra
systk ina? „Við lék um okk ur að
horn um, leggj um og kjálk um og
svo höfð um við alltaf svo lít ið af
skelj um. Við sett um upp bú og
höfð um legg ina og skelj arn ar fyr­
ir skepn ur. Við söfn uð um einnig
mynd um utan af ex port kaffi og
það voru mynd ir af kaffi kvörn um
og ein hverju fleiru. Ég man að það
kom mað ur til að skjóta rjúp ur og
okk ur fannst feng ur að fá pakk ana
und an skot un um.“ Systk in in spil­
uðu á spil eft ir að þau tóku að stálp­
ast og var þá helst spil uð vist. Ekki
var mik ið um úti leiki að vetr in um
því hlífð ar fatn að ur var af skorn um
skammti. Guð ný man eft ir sleða­
garmi og ein hvern tím ann fengu
strák arn ir skauta. En hún reyndi
aldrei að renna sér á skaut um.
„Sam kom ur voru eng ar og við
fór um ekki langt,“ seg ir Guð­
ný. „Það var far ið að Gríms stöð­
um stöku sinn um. Sam gang ur til
að hitta jafn aldra var helst að Litla
­ Fjalli. Krakk arn ir það an komu til
okk ar einu sinni á ári og við fór um
einu sinni að Litla ­ Fjalli. En það
var ekki nema að áin væri fær eða á
ís sem var ekki oft. Það voru fimm
systk ini þar og á svip uð um aldri og
við.“ Guð ný seg ist ekki hafa hitt
eldri systk ini sín oft en þau komu
stund um í heim sókn og héldu
tengsl um við for eldra sína.
Byrj aði snemma
að vinna
Um vinnu sína á heim il inu seg­
ir Guð ný: „Það var reynt að nota
mann til snún inga eins fljótt og
hægt var og síð an jókst vinn an
smám sam an. Mér var kennt að
prjóna fimm ára.“
Að spurð um tíð ar far ið kveðst
Guð ný muna eft ir mikl um snjóa­
vetri 1920 og sum ar ið eft ir lá við að
yrði hey laust. „Ég man eft ir því að
reynt var að reka skepn urn ar í læk
eða lind sem var á tún inu. En það
varð að moka marg ar tröpp ur nið­
ur að vatns bólinu og hafa hlera yfir
því. Moka varð af hús þök un um svo
þau slig uð ust ekki und an farg inu.
Það gat ver ið snjóa kista að Grenj­
um. Sér stak lega í suð vest an átt. En
það voru stund um góð ir vet ur.
Það þurfti því að gæta ánna fyr­
ir sauð burð inn og sitja hjá svo þær
slyppu ekki. Einnig þurfti að vaka
yfir tún inu á vor in svo féð færi ekki
í það. Á sókn in jókst eft ir að girð ing
kom með fram fjall inu og féð komst
ekki þang að ó á reitt. Mik ið var um
að að komukind ur kæmu í tún ið eft­
ir að fjall girð ing in var girt. Tún ið
var svo gert fjár helt rétt fyr ir 1930
eft ir að pabbi keypti jörð ina.“
Nafn ið dreg ið af
há vaða frá ánni
Grenj ar eru land náms jörð og
er land jarð ar inn ar lík lega um níu
kíló metra langt. Gríms stað ir áttu
reynd ar spildu inn an við Grenja land
inn á dal sem kall að var. Grenj ar áttu
land ná lægt Heið ar vaði í Langá.
Þar lá póst leið in milli Reykja vík­
ur og Stykk is hólms. „Ég man eft­
ir því þeg ar ég var barn að ver ið var
að rök ræða um nafn ið á bæn um. Ég
held að séra Ein ar á Borg hafi hall­
ast að því að nafn ið væri kom ið frá
ánni. Hún er straum hörð og mik ið
um flúð ir. Í sunn an átt var stund um
há vaði í ánni og sum ir köll uðu það
grenj anda. Af því væri nafn ið dreg­
ið. Aðr ir héldu því fram að nafn ið
„Ég tran aði mér aldrei fram an í fólk“
Rætt við Guð nýju Bald vins dótt ur frá Grenj um sem 97 ára fer dag lega í
heim sókn ir á dval ar heim il ið og les fyr ir gamla fólk ið
Guð ný Bald vins dótt ir.
Grenj ar í Álfta nes hreppi um 1990. Ljósm. Mats Wibe Lund. Guð ný með þrem ur frændsystk in um sín um ný ver ið. F.v. Vig fús Pét urs son og
Sól rún Kon ráðs dótt ir í Hæg indi, Guð ný og Rebekka Þið riks dótt ir.
For eldr ar Guð nýj ar, þau Bald vin og Ben ón ýja.