Skessuhorn - 30.10.2013, Síða 16

16 MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 2013
Þau eru mörg haustverkin þessa
dagana í húsdýrahaldi í uppsveit-
um Borgafjarðar. Sláturtíð á sauðfé
er nú til að mynda langt komin.
Önnur verk þarf einnig að vinna
þótt minna beri á þeim. Búfjárrækt-
in þarf vissulega sína athygli en það
þarf líka að sinna fiskrækt. Vestur-
land býr að mörgum af fengsælustu
laxveiðiám landsins. Þær eru mik-
il auðlind sem ekki skyldi vanmeta.
Nýting veiðihlunninda er ein af
stærri búgreinum landsins þar sem
miklir fjármunir eru í húfi. Stang-
veiði í ám og vötnum á Íslandi veltir
um 20 milljörðum króna á ári, sam-
kvæmt mati Veiðimálastofnunar.
Ein fiskeldisstöð á Vesturlandi sinn-
ir því að rækta laxaseiði sem sleppt
er í árnar til að rækta fram öfluga
veiðistofna og ná fram aukinni laxa-
gengd. Skessuhorn leit í síðustu viku
við í fiskeldisstöðinni að Laxeyri í
Hálsasveit þegar unnið var að mik-
ilvægustu haustverkunum og þeim
sem skapa grunninn fyrir starfsemi
stöðvarinnar. Það er hrognataka og
kreisting á klakfiski sem ættaður er
úr laxveiðiánum.
Búa til seiði
sem fara víða
Þegar blaðamaður Skessuhorns
kemur inn í herbergið þar sem
klakið fer fram standa þar nokkrir
starfsmenn stöðvarinnar. Nýskorn-
ir laxar hanga á krókum meðfram
einum veggnum. Það er augljóst
að þetta eru fiskar sem hafa dval-
ið sumarlangt í laxveiðiánum. Þeir
eru komnir í dökka haustliti og eru
mjóslegnir. Margar hvítar plastföt-
ur standa á borði. Í þeim eru app-
elsínugul hrogn. Nýlokið er við að
taka hrogn úr laxahrygnunum sem
hanga nú meðfram einum veggn-
um. Þeirra hlutverki í þessu jarð-
lífi er lokið. Þær hafa skilað af sér
hrognum sínum og erfðaefni til
næstu kynslóðar. Hrognin í fötun-
um bíða þess nú að verða frjóvguð.
Til að gera það þarf að sækja karl-
kyns laxa út í kerin sem standa í eld-
issalnum til hliðar við klakherberg-
ið. Þeir eru kallaðir hængar. Það
þarf að taka þá og kreista úr þeim
sæðið sem kallast svil. Svilunum
er blandað saman við hrognin sem
frjóvgast síðan á augabragði. Næsta
kynslóð laxa er kviknuð og tilbúin
að taka við keflinu og færa erfða-
efnið áfram. Í þetta sinn gerist það
með hjálp og stjórnun mannshand-
arinnar.
Eftirlit alla daga ársins
Fiskeldisstöðin er í reynd á tveimur
stöðum. Það er í húsum á Laxeyri
og svo að Húsafelli. „Hér eru yfir-
leitt þrír starfsmenn allt árið. Svo
fjölgum við fólki þegar topparnir
koma eins og nú á haustin þegar við
söfnum klakfiski og svo þegar verið
er að kreista. Það er líka mikil vinna
í kringum hrognin. Þau klekjast svo
út í byrjun janúar. Svo er annríki
aftur á vorin þegar verið er að keyra
út gönguseiðunum til sleppingar í
árnar. Í heildina má segja að þetta
sé stanslaus yfirlega að reka svona
stöð. Hér koma manneskjur hvern
einasta dag ársins, þó ekki sé nema
til að hafa eftirlit með að allt sé í
lagi,“ segir Jón Guðjónsson stöðv-
arstjóri. Hann segir að Veiðifélag
Ytri Rangár eigi eldishúsin bæði á
Laxeyri og á Húsafelli. „Stöðin hér
á Laxeyri ræktaði seiði til sleppinga
í Borgarfjarðarárnar og var upphaf-
lega í eigu veiðifélaganna á svæðinu
eftir að hún var stofnuð fyrir um 30
árum. Veiðifélag Ytri-Rangár eign-
aðist stöðvarnar árið 2002. Það tók
þá við þessum rekstri hér sem hafði
verið frá upphafi og fólst í að þjón-
usta árnar hérna í Borgarfirði. Í
dag ölum við og afgreiðum seiði í
margar ár hér í Borgarfirði, á Snæ-
fellsnesi, Vestfjörðum og allt norð-
ur í Fljót í Skagafirði. Á Suðurlandi
erum við bara með eina á sem er
Ytri-Rangá.“
Góður árangur
í Ytri-Rangá
Jón segir að Veiðifélag Ytri-Rangár
sé orðið mjög öflugt enda hefur áin
verið með þeim aflahæstu á landinu
um árabil. Vel heppnuð framleiðsla
á laxaseiðum á Laxeyri eigi stór-
an þátt í þeirri velgengni. „Eigend-
ur veiðifélagsins voru orðnir þreytt-
ir á því að fá léleg seiði frá hinum
og þessum seiðaeldisstöðvum. Þeir
réðust því í kaup á þessum stöðv-
um hér í Borgarfirði og hófu fram-
leiðslu á eigin seiðum til slepping-
ar í ána. Þá árið 2002 veiddust um
700 laxar á sumri í Ytri-Rangá. Í
dag er hún yfirleitt að fara yfir fimm
þúsund laxa hvert sumar. Mest var
þegar við fórum í 14.700 laxa eitt
sumarið,“ segir Jón sem hefur ver-
ið stöðvarstjóri öll árin síðan Veiði-
félag Ytri-Rangár tók við rekstrin-
um.
Hann útskýrir að það sé alfarið
sleppt gönguseiðum í Ytri-Rangá.
Gönguseiði eru laxaseiði sem eru
orðin það stór og þroskuð að þau
eru tilbúin að ganga úr ferskvatni
árinnar og í sjó. Seiðin eru þá flutt
úr stöðinni og sett í tjarnir við ár-
bakkann. Tjarnirnar eru opnar
þannig að þegar seiðin eru tilbú-
in fyrir umskiptin að fara úr fersk-
vatni í saltvatn þá er þeim frjálst
að fara og synda til sjávar. Það ger-
ist í maí. Laxaseiðin sem sleppt er
í Ytri-Rangá eru að stórum hluta
hinn svokallaði Kollafjarðarstofn
sem var stofngerð á laxi sem hafði
verið ræktuð fram á sínum tíma í
Laxeldisstöð ríkisins í Kollafirði. Sá
fiskur var reyndar að mestu úr Ell-
iðaánum. „Við erum síðan búin að
kynbæta þennan stofn í gegnum
tíðina þar sem við höfum reynt að
ná fram stofngerð sem hentar nátt-
úruskilyrðum í Ytri-Rangá. Við
veljum stórar tveggja ára hrygn-
ur til kreistingar. Í dag má segja að
þetta sé orðinn Rangárstofn sem
er í ánni. Við reynum að framleiða
góð gönguseiði. Náttúrulegu seið-
in sem klekjast út í ánni eru kannski
12 til 18 grömm að stærð þegar
þau eru gönguseiði en við erum að
sleppa gönguseiðum sem eru 45 til
50 grömm. Þar af leiðandi eru þau
sterkari og á allan hátt öflugri og
eiga því betri möguleika á að komast
af. Við höfum líka framleitt svoköll-
uð sumaralin seiði, sem eru þá hér í
stöðinni fyrsta sumarið eftir klak en
er þá sleppt sem smáseiðum í árnar
þar sem þau alast upp. Slík seiði fara
mest á ófiskgeng svæði í ánum þar
sem laxinn kemst ekki sjálfur upp til
að hrygna,“ segir Jón.
„Klakfiski í Ytri-Rangá er safn-
að þannig að veiðimennirnir setja
sjálfir lifandi fiska sem þeir veiða
í kistur sem eru í ánni. Veiðifélag-
ið kaupir þannig laxana af þeim. Í
hinum ánum er stundaður ádrátt-
ur með netum seint á haustin þeg-
ar stangveiðitímanum lýkur. Lax-
inn er fangaður í þessi net og farið
með hann hingað í stöðina. Hing-
að komnir eru allir laxar merktir
svo hægt sé að sjá úr hvaða á þeir
eru. Þegar gengið er til kreistingar
er líftíma laxanna í reynd lokið enda
drepast flestir laxar eftir hrygningu.
Við slátrum hrygnunum og tökum
úr þeim hrognin og kreistum svo
svilin úr hængunum og frjóvgum
þannig hrognin.“
Mjög strangt
sjúkdómaeftirlit
Einn er sá maður sem er ómissandi
þegar laxahrogn eru tekin og frjóvg-
uð í eldisstöðinni á Laxeyri. Það er
Gísli Jónsson dýralæknir fisksjúk-
dóma. Hann stendur önnum kaf-
inn og tekur sýni úr hverjum ein-
asta laxi sem notaður er í hrogna-
tökuna. „Það eru tekin sýni bæði úr
nýrum og hjörtum og sett í rækt-
un að Keldum,“ útskýrir Gísli þar
sem hann stendur með sýnatöku-
tól sín, sker og setur prufur í til-
raunaglös. Svokölluð nýrnaveiki
er laxasjúkdómur sem hefur reynst
skæður hér á landi. Þetta er bakt-
Við hrognatöku laxa á Laxeyri
Seiðaeldisstöðin á Laxeyri í Hálsasveit stendur á bökkum Hvítár.
Þrír af starfsmönnum stöðvarinnar, þau Jón Guðjónsson stöðvarstjóri, Ragnhildur Anna Ragnarsdóttir og Ingvar Þór
Jóhannsson.
Jón Guðjónsson stöðvarstjóri með væna hrygnu sem fengin var með ádrætti í
haust úr Svartá í Húnavatnssýslu.
Jón stöðvarstjóri velur hænga til kreistingar ásamt Ingvari Þór Jóhannssyni og
Kjartani Sigurjónssyni starfsmönnum stöðvarinnar.
Jón Guðjónsson kreistir svil úr hæng ofan í hrognafötur til að frjóvga hrognin.