Vísbending - 23.12.2013, Blaðsíða 6

6
HEImILISBöLIð ER
þYNgRa EN TÁRum TaKI
U
pp úr 1660 kviknuðu á sögur á Skálholtsstað um
að sjálf biskupsdóttirin, hin glaðlynda Ragnheiður
Brynjólfsdóttir, hefði haft ósæmilegt samneyti við
kennara sinn, Daða Halldórsson, sem var mikill
kvennaljómi. Brynjólfur biskup, valdamesti og lærðasti maður
landsins, mátti ekki vamm sitt vita og gaf dóttur sinni kost á að sanna
með eiði í Skálholtskirkju að áburðurinn væri ósannur. Ragnheiður
vinnur eiðinn en um níu mánuðum seinna fæðist henni og Daða svo
sonurinn Þórður. Hafði hún framið meinsæri?
Daði var rekinn af staðnum og sektaður þungum sektum, Þórður
litli tekinn af móður sinni og sendur til föðurforeldra sinna. Ragnheiður
sem að vonum var í sárum lofaði bót og betrun. Brynjólfur gaf
Danakonungi Sæmundareddu, sem nefnd hefur verið Konungsbók
Eddukvæða, til þess að fá æru Ragnheiðar uppreista.
Svo höfðingleg gjöf dugði, en það reyndist of seint því að Ragnheiður
lést áður en konungsbréf kom til Íslands. Þegar biskup missti svo
Halldór son sinn, síðastan sjö barna sinna, tók hann Þórð litla Daðason
sem sinn ættleidda son. Þórður var hið efnilegasta barn, en ekki var spurt
að því þegar sjúkdómar herjuðu. Hann lést ellefu ára gamall. Sorglegri
efnisþráð hefði verið erfitt að skálda. Hér á eftir eru raktar nokkrar
staðreyndir málsins, sem sumar varpa frekara ljósi á sögu þessa.
Persónur og leikendur
Brynjólfur biskup Sveinsson var lærðasti maður á sinni tíð á Íslandi.
Hann var kosinn biskup árið 1638, þvert gegn vilja sínum. Flestir bera
honum vel söguna, hann hafi verið réttsýnn maður. Það kann að skýra
það að hann vildi að dóttir hans hreinsaði sig af áburði um saurlífi
með eiði.
Ragnheiður, dóttir hans, var fædd miðvikudaginn 8. september
klukkan 13. Svo nákvæmlega vitum við um fæðinguna því að stoltur
faðirinn skráði stundina nákvæmlega. Hún hefur eflaust verið hið
líflegasta barn og víst er að faðirinn vildi að hún fengi hina bestu
kennslu. Um Ragnheiði var sagt í Biskupasögum Jóns Halldórssonar:
„var snemma skörp, skynsöm og mannvænleg og þar fyrir mikið
eftirlætisbarn föður síns. Þótti honum vænt um hana og lét bæði
kenna henni kvenlegar handyrðir og þær bóklegar menntir, sem
kurteisri kvenpersónu vel sómdu.“
Til þess að segja dóttur sinni til fékk Brynjólfur biskup Daða
Halldórsson sem hafði þrátt fyrir ungan aldur fylgt biskupi á
mörgum ferðum og naut fyllsta trausts hans. Daði var sonur góðs
vinar biskupsins. Daði var þó kannski ekki besti kennari til þess að
eyða löngum stundum með ungri stúlku í einrúmi. Jón Halldórsson
sagnaritari, sem fyrr er nefndur sagði: „Daði . . . átti þó litlu síðar
tvíbura við hinni sléttustu [ómerkilegustu] vinnukonu í Skálholti,
dóttur Sveins Sverrissonar gamla staðarsmiðs, hvað biskupi var eitt
meðal annars til sturlunar, að haft hefði með lökustu ambátt undir
eins og dóttur sína.“ Hér mun þó líklega skakka ári um fæðingu
tvíburanna eins og Guðmundur Kamban sýndi fram á í grein í Skírni.
Þeir fæddust ári fyrr. Biskup hlýtur að hafa vitað um þetta og þar
með að Daði gat verið skæður í kvennamálum. Ragnheiður veit þetta
væntanlega líka en ást hennar er blind. Kannski komst hún ekki að
fjöllyndi Daða fyrr en síðar. Víst er þó að Daði hefur yljað sér um
nætur annars staðar en hjá Ragnheiði meðan á kennslu stóð.
Sigurður dómkirkjuprestur, sem er illmenni sögu Friðriks
Erlingssonar, var vissulega líka sekur um að eignast barn í lausaleik
og missti embættið, en það var ekki sama barn og Daði átti með
vinnukonunni. Sigurður virðist þó hafa verið iðinn við að lepja
rógburð í biskup og upphafsmaður að eiðtökunni, þó að auðvitað hafi
hún verið með samþykki biskups.
BENEdIKT
JÓHaNNESSON
RITSTJÓRI
Óperan Ragnheiður eftir gunnar þórðarson er magnað verk sem gefur tilefni til þess að rifja upp
söguna sem að baki býr. þrátt fyrir að flest fólkið sem í óperunni kom fyrir eigi sér fyrirmyndir í raun
og veru, og til hafi verið fólk sem hét þessum nöfnum, er óperan auðvitað skáldverk. þess vegna
leyfa höfundar sér að færa atburði í stílinn þannig að þeir falli að sögunni sem þeir vilja segja.
Raunverulega sagan var enn dramatískari.
Enginn slítur úr sér hjartað