Vísbending - 23.12.2013, Blaðsíða 23

23
stað þar sem ný störf kölluðu á nýtt fólk og nýtt fólk kallaði á ný
störf og ýmsa sérhæfingu í atvinnulífinu. Um aldamótin 1900 bjuggu
10% þjóðarinnar á höfuðborgarsvæðinu, en 20% aðeins átján árum
síðar. Eftir það má segja að landið hafi sporðreist en frá 1920 fjölgaði
íbúum Reykjavíkur um 1.000-1.400 á ári. Árið 1958 hafði helmingur
þjóðarinnar komið sér fyrir á höfuðborgarsvæðinu.
Reykjavík í spennitreyju
Þessi mikli þéttbýlisvöxtur byggði á sjósamgöngum, en á landi voru
samgöngur áfram takmarkaðar lengi fram eftir tuttugustu öld. Þetta
átti einnig við samgöngur innan Reykjavíkur þar sem tveir jafnfljótir
voru áfram sá ferðamáti sem dugði flestum, þrátt fyrir að borgin yxi
með með miklum hraða. Reykvíkingar voru raunar seinir til þess að
byggja upp innviði til þess að standa undir vexti borgarinnar. Til að
mynda kom ekki höfn fyrr en árið 1916 og almannasamgöngukerfi
var ekki komið á fót fyrir en 1931.
Vöxtur Reykjavíkur takmarkaðist ekki aðeins af skorti á
samgöngum, heldur var ekkert húsnæðislánakerfi til sem heitið
gat til þess að standa undir nýbyggingum. Samkvæmt lögum frá
1890 var sett vaxtaþak á lán með veði í húsnæði, sem varð til þess
að bankarnir hérlendis lánuðu helst óveðbundið og til skamms
tíma, svo sem með samþykkt víxla er voru vaxtafrjálsir. Veðdeild
verið líkar því sem nú þekkist í þróunarlöndum, enda var landið þá
eitt hið fátækasta í álfunni. Aukinheldur mátti það kallast vegalaust
en landsmenn reiddu vörur á hestum eða gengu með þær á bakinu.
Góðar samgöngur eru forsenda þess að fólk geti þjappað sér saman
og búið þétt á litlu landsvæði þar sem það þarf að vera hægt að flytja
vörur til eða frá staðnum með hægum hætti. Greiðar leiðir eru einnig
forsendan fyrir því að slíkir þéttbýliskjarnar geti þjónað nærumhverfi
sínu og mjög frumstætt og kostnaðarsamt samgöngukerfi var helsti
Þrándurinn í Götu þéttbýlismyndunar á Íslandi á nítjándu öld.
Það er því ekki að undra að þéttbýlismyndun hafi loks hafist
á Íslandi eftur 1876 þegar strandflutningar hófust hérlendis og
skipaflutningar mynduðu samgöngukerfi hér innanlands með þjóðvegi
á sjó. Í raun komu strandsiglingar í stað járnbrautarsamgangna sem
tíðkuðust í öðrum og þéttbýlli löndum. Slíkt lá í raun beint við, því
að langflestir Íslendingar hafa ávallt búið nálægt strönd landsins en
miðja landsins verið óbyggð sem kunnugt er. Ennfremur þurfti mikil
útgjöld og erfiði til þess að ryðja vegi á landi, en á sjó voru allar leiðir
greiðar svo lengi sem veður og ísalög voru ekki til tafar2.
Þegar þéttbýli fór loks að myndast varð þróunin ör og fólk flykktist
úr sveitunum, einkum til höfuðborgarinnar. Reykjavík var miðstöð
strandflutninganna, hringinn í kringum landið, færðist þannig frá
því að vera aðeins stjórnsýslumiðstöð með tiltölulega fá íbúa yfir til
þess að vera miðstöð atvinnulífsins. Brátt var sem snjóbolti færi af
Reykjavík séð úr lofti 1920.