Frjáls verslun - 01.02.2013, Blaðsíða 58

58 FRJÁLS VERSLUN 2. 2013
sem er sannkallaður umræðustjóri ríkisins.
Af hverju hefur hann aldrei boðið Ragnari
Árnasyni í þáttinn hjá sér, en Þorvaldur
Gylfason er þar fastagestur? Annars er
Spegillinn í Ríkisútvarpinu rammastur
í hlutdrægni sinni, enda kallaður Hljóð­
viljinn. Hann er eins og Þjóðviljinn aftur­
genginn. Þessir menn hafa ekki frétt af
því, að sósíalisminn féll um koll við hrun
Berlínarmúrsins.“
áStæða til að Hafa áHyGGjur
af Þróuninni
Nú eru blikur á lofti um hagþróun víða
um lönd – hvað augum sérð þú þetta
ástand og hvernig er rétt að skilgreina
það?
„Mér líst illa á þróunina. Vestrænar þjóð­
ir eyða langt um efni fram. Banda ríkja ­
menn nýta sér, að allir taka við dölum frá
þeim, og prenta dali í óðaönn til þess að
fjármagna umframeyðslu sína. Þeir taka
ekki á hinum raunverulega vanda, sem er,
að ríkið er allt of stórt og kostn aðarsamt
hjá þeim. Ástandið er enn verra í Evrópu.
Þar er reynt að setja alla í sömu mót. Ég
man eftir því úr menntaskóla, að við lásum
þjóðsöguna grísku um hinn illa gest gjafa
Prókrústes. Þegar menn voru of stuttir
fyrir rúmin hans, teygði hann á þeim, en
þegar þeir voru of langir, hjó hann af þeim
höfuð eða fætur. Evran er dálítið sama
fyrirbærið. Þó að sami gjaldmiðill henti
50­ríkjum­Bandaríkjanna,­meðal­annars­
vegna sveigjanlegs vinnumarkaðar þar
og mikils hreyfanleika, er ekki víst, að
sami gjaldmiðill henti hinum ólíku 27 ríkj­
um Evrópusambandsins. Ef Grikkir og
Portúgalir eiga að vera með sömu föstu
myntina og Þjóðverjar, þá verða þeir líka
að hegða sér eins vel og Þjóðverjar, en það
hafa þeir ekki gert, og þess vegna fór sem
fór. Annars er þetta ekki evruvandi, heldur
skuldavandi: hann er, að sumar þjóðirnar
á­evrusvæðinu­hafa­safnað­óhóflegum­
skuldum. Ég býst við, að Bandaríkjamenn
fari fyrr út úr kreppunni en Evrópubúar.
Hagkerfið­vestra­er­ekki­eins­kyrrstætt­
og í Evrópu. En báðar ríkjaheildirnar eiga á
hættu að verða eins og maðurinn, sem var of
feitur­til­að­flýja­og­of­hræddur­til­að­berjast.­
Lífsbaráttan er hörð, ekki síst núna, eftir að
Kínverjar og Indverjar eru mættir til leiks.
Það­getur­verið,­að­þú­hafir­ekki­áhuga­á­
baráttunni, en baráttan hefur áhuga á þér.“
Þú hefur verið talsvert í Brasilíu og
þekkir hagkerfi BRIk­landanna – sem
þú meðal annars hefur kennt um, ef ég
skil rétt – hvað er að gerast þar?
„Já, stóra fréttin á fyrsta áratug 21. ald ar
var ekki fjármálakreppan, held ur inn ­
ganga BRIK­landanna í hinn alþjóðlega
við skiptaheim, heims kapítalismann.
Sjálf ur hef ég verið með annan fótinn í
Rio de Janeiro síðustu árin, enda í rann ­
sóknarsamstarfi­við­brasilískar­stofn­anir.­
Gamli brandarinn um Brasilíu var, að það
væri framtíðarlandið og yrði það áfram.
En nú er framtíðin orðin samtíð þar. Þetta er orðið sjötta stærsta hagkerfi­heims­og­hefur­skotið­Stóra­Bretlandi aftur fyrir sig,
enda búa þarna 200 milljónir manns á
jafnstóru svæði og 48 ríki Bandaríkjanna á
meginlandinu. En mestu munar samt um
Kína og Indland, og þar hefur breytingin
orðið enn mikilvægari. Hlutur þess ara landa
í heimsframleiðslunni var 7% fyrir nokkrum
árum, en Alþjóða gjald eyris sjóðurinn áætlar,
að­hann­verði­um­25%­árið­2017.­Við­erum­
þess vegna að sjá miklar breytingar á
heiminum. Við höfum borið gæfu til þess,
að engil sax nesku stórveldin réðu mestu á
nítjándu og tuttugustu öld, fyrst Bretland
og síðan Bandaríkin, en líklega mun Kína
ráða mestu á næstu ára tugum. Þar er frels is­
hefðin ekki eins gróin og á Vestur löndum,
þótt á hinn bóg inn megi búast við, að kín­
verska mið stéttin taki einn góðan veður dag
völdin­úr­höndum­komm­ún­istaflokks­ins.“­
Stöðnun einKennir
Þróunina
Þú hefur reynt að leggja mat á efna­
hags ástand síðustu ára, hvað einkennir
það umfram annað?
„Stöðnun er það orð, sem ég myndi nota.
Það, sem átti að vera til bráða birgða, eins
og gjaldeyrishöftin, varð til frambúðar.
Stjórnvöld reyna ekkert til að komast út úr
kreppunni. Þau hækka skatta í stað þess að
lækka þá. Þau skapa óvissu í sjávarútvegi,
sem­bjargaði­okkur­yfir­versta­hjallann.­
Þetta jafngildir eins konar sjálfsmorði
heillar þjóðar, eins og Wall Street Journal
skrifaði eftir ráðstefnuna okkar um sjálf­
bærar­og­arðbærar­fiskveiðar.­Þau­koma­
í veg fyrir virkj anir. Þau leggja þungar
byrðar á ferða mannaþjónustuna. Hér er
eng inn raunverulegur hagvöxtur, aðeins
veltuaukning á milli ára. Það er alveg rétt,
að­Gylfi­Zoëga­hefur­blás­ið­kreppuna­af.­
En það er af því, að það er engin kreppa
hjá honum sjálf um. Hann fær 400 þúsund
krónur­á­mánuði,­tæpar­fimm­milljónir­á­
ári, fyrir að sitja í peningamálanefnd Seðla­
bankans.“
Hvaða lærdóm er hægt að draga af
hruninu hér á landi? Og hvað segja
kunn ingjar þínir erlendis um það sem
gerðist hér?
„Bankahrunið varð aðallega vegna
hinn ar alþjóðlegu fjármálakreppu. Og
hún varð að sumu leyti sem eðlileg
leiðrétting á ofþenslu áranna á undan
og að sumu leyti vegna mis ráðinna
ríkis afskipta, til dæmis undirmálslána
á bandarískum húsnæðismarkaði og
lágvaxtastefnu bandaríska seðlabankans.
Ný fjár málatækni, sem átti að dreifa
áhættu, reyndist þess í stað fela áhættu.
Við þurfum ekki strangara eftirlit með
fjármálamörkuðum, heldur strang ari
reglur,­svo­að­bankar­geti­ekki­flutt­áhætt-
una af eigin gerðum á herðar annarra.
En­til­viðbótar­við­kerfisáhættuna­á­al-
þjóðlegum fjár málamörkuðum höfðum
við­sérstaka­kerfisáhættu­hér,­því­að­
áhættunni var ekki dreift hér nægilega.
Þegar upp var staðið, reyndust útlán
bankanna að mestu leyti vera til eins
og sama aðilans, en á ótal kenni tölum.
Seðlabankinn íslenski hélt, að hann væri
að glíma við lausa fjárskort, en hann var í
rauninni að eiga við eiginfjárvanda. Ann­
ars er eini maðurinn, sem sá alþjóðlegu
kreppuna fyrir, sem ég veit um, skoski
sagnfræðingurinn Niall Ferg uson. Hann
kom hingað sumarið 2007 á vegum Kaup­
þings og sagði í hádegisverði, að hann
sæi mörg sömu teikn á lofti núna og hann
hefði séð í rannsóknum sínum á árunum
fyrir heimskreppuna miklu, sem hófst
í árslok 1929. Hér á Íslandi þykjast hins
vegar margir hafa séð kreppuna fyrir. En
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sagði til dæmis
í vitnisburði sínum fyrir rannsóknarnefnd
Alþingis, að hún hefði verið í góðu sam­
bandi við tvo spekinga, þá Þorvald
Gylfason og Robert Wade, og hvorugur
hefði nokkru sinni varað hana við, að
kreppa­vofði­yfir.­Ég­segi­eins­og­Þórarinn­
Eldjárn: Það var ekki fyrr en eftir hrunið
sem allir sáu það fyrir.“
Hvernig verður farsælt efna hags kerfi
reist á Íslandi?
„Ísland var í þúsund ár í gildru Malt­
husar.­Hér­gátu­aðeins­lifað­um­50­þúsund­
manns. Ef þjóðinni fjölgaði umfram það,
þá svalt það til bana eða féll í drepsóttum.
Þetta stafaði af því, að landeigendastéttin
gerði þegjandi samkomulag við konung
um það, að hér væri aðeins leyfður
landbúnaður, sem hentaði í rauninni illa
í þessu harð býla landi. Sjávarútvegur var
ekki leyfður nema sem aukabúgrein. Hér
spruttu því ekki upp borgir, og Íslendingar
forsÍðuefni Margrét S. Valgarðsdóttir
Fatahönnuður
1.000 silkimjúkir plastpokar
fyrir falleg föt
Oddi – Höfðabakka 7, 110 Reykjavík, sími 515 5000, www.oddi.is
Oddi fyrir þig, þegar hentar, eins og þér hentar.