Bæjarins besta - 15.05.2008, Blaðsíða 5

FIMMTUDAGUR 15. MAÍ 2008 5
Sérstaða Hornstranda er einstök
Jón Björnsson er nýráðinn
í starf sérfræðings í málefnum
Hornstrandafriðlands ásamt
uppbyggingu og rekstri svo-
kallaðri Hornstrandastofu. Í
tvo áratugi hefur Jón þvælst
um víkurnar og firðina á
tveimur jafnfljótum og þekkir
því svæðið ansi vel. Mörg und-
anfarin ár hefur Jón verið land-
vörður í friðlandinu þó hann
geri lítið úr starftitlinum vörð-
ur. Landvörður á fyrst og
fremst að mati Jóns að þjón-
usta landeigendur, ferðamenn
og náttúru friðlandsins og
veita upplýsingar en ekki að
vera einhverskonar lögga. En
hvert er markmiðið með Horn-
strandastofu?
„Markmiðið er að efla starf-
ið inni á friðlandinu sjálfu yfir
sumartímann og efla samstarf
við landeigendur, ferðaþjón-
ustuaðila, náttúruvísinda-
menn og sveitarfélagið. Fljót-
lega verður hafist handa við
að koma á legg Hornstranda-
stofu þar sem verður sýning,
upplýsingaveita og einskonar
fræðasetur um svæðið. Sýn-
ingin sjálf verður ekki minja-
sýning heldur á fólk að geta
komið þangað og fengið nasa-
þef af Hornströndum, náttúru
þeirra og sögu. Þetta er jafnt
fyrir þá sem eru á leiðinni á
Hornstrandir og þá sem eru
ekki á leiðinni en vilja samt
fræðast um friðlandið. Sýn-
ingar sem þessi er gagnvirkar
og tölvutæknin spilar stóra
rullu og þær eiga að höfða til
allra skynfæra. Við erum að
leita að húsnæði undir sýning-
una en ætlum að gefa okkur
smá tíma í þetta. Bæði þurfum
við sýningarsal og starfsað-
stöðu starfsmanns Hornstranda-
stofu og húsnæðið verður á
Ísafirði. Við veltum því vand-
lega fyrir okkur hvort við ætt-
um að vera annarsstaðar en
ástæða þess að við teljum best
að vera á Ísafirði er sú að vera
nálægt ferðamönnunum sem
eru að fara til Hornstranda.
Þetta á að vera staður sem
fólk getur heimsótt með litlum
fyrirvara og þarf ekki að gera
sér ferð og getur jafnvel litið
inn áður en það fer í bátinn.“
Sýningin tilbúin
á næsta ári
„Við munum fá hönnuði til
að hanna sýninguna og setja
hana upp og höfum fengið fjár-
magn til þess. Ef allt gengur
eftir þá gæti hún verið tilbúin
fyrri hluta næsta árs. En starf-
stöðin verður tekinn til starfa
strax í haust. Það er gert ráð
fyrir einu og hálfu stöðugildi,
heilt starf sérfræðings og hálf
staða sumarstarfsfólks til að
sinna sýningunni og land-
vörslu í friðlandinu.
Hugsunin er að sú að við
horfum á þetta Hornstranda-
verkefni sem samfélagslegt
verkefni en ekki bara eitthvað
sem er eingöngu á hendi opin-
berra aðila. Friðlandið er á
ábyrgð okkar allra sem hér bú-
um. Því þurfa sem flestir að
koma að því með einum eða
öðrum hætti og þá ekki síst
landeigendur.“
Verðum að
fara varlega
– Hvað er svona sérstakt
við Hornstrandir sem verð-
skuldar þessa athygli?
„Hornstrandir eru mjög sér-
stakt svæði. Þær hafa verið án
búsetu í áratugi og álag af
mannavöldum í algjöru lág-
marki. Að svona stórt svæði
nálægt sjó fái að vera í friði er
einsdæmi ekki bara á Íslandi,
heldur á heimsvísu. Ekki hefur
verið nein beit á svæðinu í
langan tíma og gróðurfar hefur
tekið verulega við sér. Það
hefur orðið mikil framþróun í
framvindu gróðursamfélaga
og er gróskan og fróðurfram-
leiðni mjög mikil og við erum
að sjá framvindu sem finnst
vart annars staðar á Íslandi.
Hornstrandir eru á mörkum
túndrunnar og við sjáum sömu
ferla og eiga sér stað á skil-
greindum heimskautasvæð-
um. Þetta sést ekki víðar á á
Íslandi nema kannski á hluta
Melrakkasléttu og á hálendis-
svæðum, ekki síst Þjórsárver-
um. Ég segi stundum í gamni
að ef við viljum sjá hvernig
Ísland leit út áður en það
byggðist þá eru Hornstrand-
irnar kjörinn vettvangur. Þessi
friðun og náttúrufegurðin sem
er óumdeilanleg eru ástæður
þess svæðið er svona verð-
mætt.“
Við verðum að fara varlega
með svæðið. Forðast t.d að
flytja inn nýjar plöntutegund-
ir. Sumar tegundir gætu haft
verulega slæm áhrif og náð
samkeppnisforskoti á aðrar
plöntur, s.s. lúpínan sem menn
hafa þó stolist til flytja inn.
Eins eigum við að forðast að
sá grasfræjum og nota áburð
heldur eigum við að leyfa nátt-
úrunni að halda áfram sinni
framþróun. Öll inngrip af
okkar hálfu geta haft áhrif á
framvinduna og um leið sér-
stöðu Hornstranda.
Landeigendur
eru meðvitaðir
– En er ekki erfitt að segja
við eigendur jarða að þeir
megi ekki nota áburð eða sá
grasfræjum?
„Ég held að langstærsti hluti
landeigenda sé mjög meðvit-
aður um svæðið og meðvitað-
ur um náttúruna og hvað er að
gerast í henni. Við erum að
nota svæðið í fáeinar vikur á
ári og það er vert að spyrja sig
hver mikil og ásættanleg áhrif
við megum hafa á náttúruna
og umhverfi svæðisins fyrir
þetta litla notkun. Ef sumar-
húsaeigandi vill slá heilan fót-
boltavöll sem hann ætlar að
nota í tvær vikur á sumri, er
það eðlilegt? Getur hann breytt
vistkerfinu algjörlega fyrir
tveggja vikna notkun á ári?
Þetta er spurningin sem við
stöndum frammi fyrir. Hvort
það sé eðlilegt að leikjaþörf
okkar örfáa daga á ári eigi að
gjörbreyta og bylta heilu
vistkerfi?
Langstærsti hluti landeig-
enda er meðvitaður um þetta
og margir hafa samband við
mig ef þeir vilja örva gróður í
kringum hús sín eða laga til í
kringum nýbyggingar. Þegar
maður er búinn að spjalla við
þá í stuttan tíma þá erum við
yfirleitt sammála um að það
borgi sig ekki að vera með
utanaðkomandi inngrip held-
ur gefa landinu kost á að
vinna.“
Genetískt
hatur á tófunni
– Umdeildasta tegund frið-
landsins er nú blessuð tófan...
„Það er ágætt að benda á
það að friðun tófunnar var
ekki inni í friðlýsingunni. Hún
var friðuð seinna með sérstök-
um lögum. Tófan er búin að
vera á Hornströndum í tugi
alda og löngu áður en land var
numið. Hún sveiflaðist með
vistkerfinu í sátt við það. Það
er gaman að fylgjast með
Íslendingum fjargviðrast út í
þetta eina upprunalega land-
spendýr á sama tíma og Afr-
íkubúar í sinni fátækt eru að
friða heilu landsvæðin til að
framvinda náttúrufars og
dýralífs svo það fái að þróast
óáreitt. Ég held að við séum
með genetískt hatur á refnum.
En það verður að fylgjast vel
með fjölda refs en hvort við
eigum að stjórna stofninum
er erfitt að segja. En það er
líka hægt að spyrja hvort við
séum hætt að treysta náttúr-
unni eða teljum okkur svo
langt yfir hana hafna að við
þurfum ekki ráð hennar leng-
ur?“
– Þú ert búinn að vera á
flandri í friðlandinu í tuttugu
ár. Hefur fugli fækkað vegna
tófu?
„Sannarlega fækkar fugli
þar sem mikið er af tófu og
það er eðlilegt. Jafnframt bælir
fuglinn sig meira og menn
verða minna varir við hann.
Eitt sem kemur iðulega upp í
þessari umræðu er þegar fólk
segir að það verði ekki vart
við fugl. Fólk er yfirleitt að
koma frekar seint á sumrin
þegar fuglinn er komin með
unga og lætur lítið fara fyrir
sér. En vissulega drepur tófan
fugl en það má ekki gleyma
því að hann gerði það í tugi
alda án þess að það dræpi
fuglalíf á Íslandi.
Fáir ferðamenn
– Hvernig sérð þú framtíð
friðlandsins?
„Friðlandið er rúmlega
þrjátíu ára og það hefur sára-
lítið breyst í sjálfri stýringu
friðlandsins á þessum tíma.
Ennþá koma fáir ferðamenn
inn á svæðið og þjónustu við
þá er í lágmarki. Það er enginn
skynsemi í því að hið opinbera
haldi úti kostnaðarsamri þjón-
ustu við fáa ferðamenn. Þar
sem þjónusta er til staðar er
hún rekin af einkaaðilum sem
er jákvætt. Á meðan ferða-
mönnum fjölgar ekki þá verð-
ur sáralítið gert. Ef það yrði
gríðarleg fjölgun ferðamanna
þá þyrftum við grípa til að-
gerða til að vernda vistkerfin
og forðast of mikið álag á þau.
Það yrði þá gert með þjón-
ustutjaldsvæðum, stýringu á
verði sem löggur og friðland
sem þjófnað.“
– Gekk ríkið fram með of-
forsi?
„Það var tiltölulega fámenn-
ur hópur sem vann við frið-
lýsingar á þeim árum og það
voru aðrar skoðanir ríkjandi
og menn gengu harðar fram
og höfðu minna samráð. Til
dæmis mættu tveir menn og
skelltu niður kamri við hliðina
á sumarhúsi og merktu blett-
inn sem tjaldsvæði án þess að
hafa nokkurt samráð um slíkt.
Auðvitað hleypir slíkt illu
blóði í fólk en svona lagað
látum við ekki gerast í dag.“
Hins vegar þarf að endurskoða
verndarhugtakið og því fylgir
einnig kostir. Hvað byggingar
og landnot varðar heyrir sá
málaflokkur undir sveitafélög
og aðalskipulög þeirra. Um-
hverfisstofnun er aðeins um-
sagnaraðili en getur hvorki
bannað né leyft fólki að byggja
eða breyta húsum. Hinsvegar
er á hendi stofnunarinnar að
fylgjast með náttúrufari og
sérstöðu svæða og grípa til
aðgerða sem draga úr raski af
manna völdum. Setjum sem
dæmi að landeigandi gróður-
setti í stóran hluta lands síns
spánarkerfil. Kerfillinn spyr
ekki um landamæri og sáir
sér einnig í annarra lönd. Við
slíku yrði brugðist innan frið-
lands með sátt við landeig-
anda. Þannig getur verndi
sannarlega orðið til góðs og
tryggt rétt annarra landeig-
enda, ferðamanna o.s.frv. Í
dag er vernd því fyrst og
fremst samkomulag og sátt
manna um náttúrunotkun og
framtíð landssvæða, hvort
sem um einkalönd eða almenn-
inga er að ræða.
– smari@bb.is
gönguleiðum og þess háttar.
Skoðanakönnun sem var gerð
meðal ferðamanna á Horn-
ströndum 2002 sýndi að það
ár voru 70 prósent ferðamanna
á því að við ættum að halda
svæðinu eins og það er og
gera ekki neitt.“
– Er það markmið að fjölga
ferðamönnum sem fara til
Hornstranda?
„Það er ekki markmið Horn-
strandastofu sem slíkrar og
það getur aldrei verið mark-
mið ríkisins að fjölga ferða-
mönnum inn á einkalönd
fólks. Það er hinsvegar hlut-
verk Hornstrandastofu að bregð-
ast við ef ferðamönnum fjölg-
ar.“
Stækkun ekki
innan seilingar
– Verður friðlandið stækk-
að?
„Það hefur verið í umræð-
unni en það er að stórum hluta
á hendi og með samþykki
landeigenda. Eins og staðan
er í dag þá er það ekki innan
seilingar. Menn eru hræddir
við friðlönd og eru hræddir
við orðið hugtakið vernd.
Margir telja að með því sé
verið að taka eitthvað af fólki.
Hinsvegar hefur orðið mjög
mikil breyting á verndarhug-
takinu síðustu árin. Í dag er
samstarf og samvinna við
landeigendur og landnotendur
miklu meira í umræðunni.“
– Það er kergja meðal ein-
hverra landeigenda út af frið-
lýsingunni
„Já, ég held að menn hafi
gengið fram með ákveðnu of-
forsi árið 1975 þegar Horn-
strandir voru friðlýstar. Þá
voru allt önnur viðhorf ríkj-
andi og menn horfðu á land-
Jón Björnsson landvörður að störfum í Hrafnsfirði 29. maí á síðasta ári.