Frjáls verslun - 01.08.2010, Blaðsíða 41

F R J Á L S V E R S L U N • 8 . - 9 . T B L . 2 0 1 0 41
SIGURÐUR MÁR JÓNSSON
Styrking valdsins í kringum Davíð Oddsson, og það hve létt honum veittist að stýra og stjórna, jók á þessa vissu. Með nokkrum einföldunum má segja að þetta hafi lagt grunninn að því pólitíska andvaraleysi sem ríkti gagnvart óhemjuskap markaðsmisnotkunaraflanna sem gáfu eftir­
lits stofnunum samfélagsins langt nef. En því er verið að rifja þetta
upp, þegar ætlunin er að ræða stjórnunarstíl vinstristjórnarinnar og
þó sérstaklega hvernig hann birtist hjá núverandi umhverfisráðherra?
Jú, það er vegna þess að sama hugmyndafræðilega vissa svífur nú yfir
vötn unum. Það eru bara komnir nýir leikarar á sviðið. Engum dylst
að margir vinstrimenn upplifa sig sem sigurvegara sögunnar, nú
þegar kapítalisminn á undir högg að sækja og markaðshagkerfið hefur
gert enn eitt skammarstrikið. Þetta sést líklega best þegar Stein grímur
J. Sigfússon mætir á fundi Samtaka avinnulífsns og Viðskiptaráðs og
hæðir félagsmenn fyrir að vilja koma með hug myndir um rekstur ríkis ­
sjóðs. Þeir ættu nú að hafa sig hæga og nær væri að hann kæmi með
tillögur um endurskipulagningu samtaka þeirra. Þennan brandara fjár­
málaráðherrans hef ég hlustað tvisvar á og honum finnst hann greinilega
alltaf jafnfyndinn.
Það tóku margir eftir því, þegar Svandís Svavarsdóttir kom fyrst
fram á hið pólitíska sjónarsvið, hvað hún vakti mikla forvitni stjórn­
málaskýrenda og var augljóst að hún naut þar föður síns. Íslendingar
eru alltaf tilbúnir að tengja saman ættfræði og stjórnmál. Þáverandi
ritstjóri Morgunblaðsins, Styrmir Gunnarsson, var fljótur að kveða
upp úr með að þar færi framtíðarleiðtogi vinstrimanna, en eins og
aðrir valdamiklir fjölmiðlamenn leit Styrmir svo á að hann skapaði
mönnum pólitíska framtíð, nokkurs konar „kingmaker“. Þetta er líklega
arfur frá því þegar það þurfti nánast að fá stimpil ritstjóra Morg un­
blaðsins þegar ný ríkisstjórn var mynduð eins og hefur mátt fræðast um
í dagbókum Matthíasar.
Á sínum tíma var augljóst að Þórunn Sveinbjarnardóttir ætlaði sér
ekki að vera eins leiðitöm virkjanasinnum og forverar hennar í starfi
umhverfisráðherra. Hennar baráttuaðferð var að tefja mál með því
að nýta alla afkima skipulagsmála en umhverfisráðuneytið hefur haft
stöðugt meira með þau að gera. Um leið kynnti hún allar ákvarðanir
sínar með þeim orðum að náttúran ætti að njóta vafans, sem er klisja
sem eftirmenn hennar hafa fullkomnað, en um stutta ráðherratíð
Kol brúnar Halldórsdóttur verður ekki rætt hér. Augljóst var að það
var óþægilegt fyrir vinstrimanneskjuna Þórunni að halda utan um
umhverfismálin með Vinstri­græna dansandi utan á ráðuneytinu.
Hvað sem hún gerði, þá virkaði hún alltaf lin miðað við herskáa VG­liða
sem biðu eftir því að umhverfisráðuneytið félli í þeirra hendur og
fullkomnaði þannig tilverugrunn þeirra.
Segja má að REI­málið hafi verið fyrsti alvöru orrustuvöllur Svandísar
og sýndi hana sem harðskeytta pólitíska baráttukonu. Hún vílaði
ekki fyrir sér að stefna Orkuveitu Reykjavíkur og sótti málið af
hörku. Reyndar kostuðu málaferlin OR nokkra fjármuni en það
hefur líklega talist eðlilegur fórnarkostnaður. Eftir að Svandís settist
í stól um hverfisráðherra hefur umsátursstemningin aukist. Nú eru
öll mál tafin, frestir notaðir til hins ýtrasta og málaferlum beitt þegar
allt um þrýtur. Þannig hefur smám saman orðið til ný stjórnsýsla
sem í stuttu máli snýst um það að ráðherrann er í baráttu við hin
myrku öfl virkjanasinna í þjóðfélaginu og því eru öll meðul leyfileg.
(Lesendur verða ekki þreyttir með upptalningu á sérkennilegum
stjórnsýsluathöfnum Svandísar heldur bent á nýlega grein Róberts
Trausta Árnasonar, fyrrverandi ráðuneytisstjóra, á vefnum Pressunni;
http://www.pressan.is/pressupennar/Lesa_Robert_Trausta/svandis­
svavarsdottir.) Með þessu hefur ráðherra smám saman tekið sér meira
og meira vald þó að afskipti umhverfisráðherra af skipulagsmálum
eigi fyrst og fremst að snúast um að vakta formhlið mála. Það sést
til dæmis vel í þeim kærum sem Landvernd hefur sent frá sér í
gegnum tíðina, en þar hefur verið tekist á um formhliðina sem ætti
ekki að hafa með afgreiðslutíma þeirra að gera. Skipulagsvaldið er
ótvírætt hjá sveitarstjórnunum og var ekki furða að lögmaður Flóa­
hrepps skyldi vísa í stjórnarskrána í málaferlum ráðherrans vegna
aðalskipulags Flóahrepps því svo virðist sem ráðherra skorti oft vald­
heimildir. Þess vegna eru mál tafin og rekin fyrir dómstólum. Það er
hin nýja stjórnsýsla sem rekin er í umhverfisráðuneytinu.
Þegar horft er aftur til áranna eftir 1990 var augljóst að mikil sigurvissa ríkti meðal hægrimanna. Berlínarmúrinn
fallinn, Sovétríkin höfðu liðast í sundur og sameignarsinnar að gefa eftir í flestum löndum. Bæði hér og erlendis
var grein ilegt að hægrimenn upplifðu sig sem hugmyndafræðilega sigurvegara sögunnar.
HINN HUGMYNDAFRÆÐILEGI SIGURVEGARI
Með þessu hefur ráðherra smám
saman tekið sér meira og meira vald
þó að afskipti um hverfis ráðherra af
skipulagsmálum eigi fyrst og fremst að
snúast um að vakta formhlið mála.
Sigurður Már Jónsson