Ægir - 01.04.2011, Síða 17

17
þess sem eftirfylgni er lítil og engin við-
urlög við misbrestum. Slíkar merkingar
þjóna helst hagsmunum stærri fyrirtækja
og verslanakeðja, en hafa ekki endilega
áhrif til að ráða bót á umhverfisvænni
framleiðslu til hagsbóta fyrir neytendur.
Bent hefur verið á að þörf sé á að
samræma og þróa betur aðferðafræði til
að styrkja vísindalegar stoðir umhverfis-
merkinga og vanda kynningu um hvað
felst í hinum ýmsu umhverfisgildum og
sjálfbærni yfirlýsingum. Yfirlýsingar um
umhverfishæfi vara (e. Envrionmental
Product Declaration), sjálfbærni frammi-
stöðu gildi (e. Sustainability Performance
Indicator) og upplýsingablöð um öryggi
vöru og framleiðslu (e. Safety Data
Sheets) eru dæmi um miðlun á upplýs-
ingum sem notaðar eru í viðskiptum. Ís-
lenskir útflytjendur á fiski geta nýtt sér
Íslenska Umhverfismerkið, sem felur í
sér yfirlýsingu um að stjórnvöld styðji
ábyrgar fiskveiðar og styðjast við alþjóð-
legar leiðbeinandi reglur Fiskimálanefnd-
ar Matvælastofnunar Sameinuðu þjóð-
anna (FAO) frá 2005. Íslenska umhverfis-
merkið felur ekki í sér bindandi samning
eða vottun eins og krafist er af samtök-
um eins og Marine Stewardship Council
(MSC).
Hagsmunaðilar í virðiskeðju matvæla
og stórir matvælaframleiðendur hafa ver-
ið í forsvari fyrir að setja fram staðla og
vottunarferli ásamt úttektum á rekjan-
leika og framsetningu á umhverfismerkj-
um til að höfða til ábyrgðar neytenda
um val á vörum. Staðan í dag er sú að
verslunarkeðjur eru ráðandi og setja við-
mið og kröfur til framleiðenda og selj-
enda á mörkuðum.4 Samtök evrópskra
verslanakeðja hafa undirritað umhverfis-
reglur, sem fela í sér ásetning um að
fylgja viðmiðum og aðgerðum sem miða
að því að minnka umhverfisáhrif mat-
væla.5 Jafnframt hafa stór fyrirtæki eins
og Tesco, Pepsi, Carrefour og fleiri nú
þegar krafist umhverfismerkinga á
vörum sem sýna lægri kolefnisspor við
framleiðslu, pökkun og flutning á
vörum. Sumar verslunarkeðjur hafa lýst
því yfir að innan fárra ára muni þær ein-
göngu selja vörur með upplýsingum um
umhverfisáhrif vörunnar.
Fram að þessu hefur mat á umhverf-
isáhrifum og sjálfbærni fiskafurða ein-
blínt á fiskveiðarnar og sjálfbæra nýtingu
fiskistofna. Hins vegar hefur umhverfis-
áhrifum á seinni stigum virðiskeðjunnar
ekki verið gefinn eins mikill gaumur.
Þörf er á að skoða allan vistferil vörunn-
ar frá veiðum til neyslu.6
Hvað er vistferilgreining?
Vistferilgreining er aðferðarfræði sem
notuð er til að greina umhverfisáhrif
vöru, framleiðsluferils eða þjónustu allt
frá öflun hráefna til förgunar. Fram-
leiðsluferlinu er fylgt yfir allan vistferil-
inn og allt ílag (e. input) og frálag (e.
output) tekin saman (mynd 1). Aðferðin
er notuð til þess að finna þætti þjónust-
unnar með neikvæðustu umhverfisáhrif-
in, betrumbæta hönnun (t.d. umbúða)
eða leita leiða til að lágmarka skaðleg
umhverfisáhrif. Einnig er hægt að bera
saman umhverfisáhrif mismunandi ferla
til framleiðslu vörunnar eða ákveðna
hluta framleiðslunnar. Frá árinu 2006
R A N N S Ó K N I R
Mynd 1: Yfirlit yfir þætti vistferilsgreiningar (aðlagað frá PE International 2009)
Umhverfisgildi (e. environmental
indicator) er mælanleg stærð sem
gefur upplýsingar um umhverfisáhrif
ýmissa afurða. Umhverfisgildi nýtast til
að gefa viðmið um hvort áhrif úrbóta í
framleiðslu- og flutningsferlum
tiltekinna afurða sé jákvæð fyrir
umhverfið. Dæmi um umhverfisgildi er
t.d. kolefnisspor og matarmílur.
Mynd 2: Flutningsleið fyrir sjóflutninga á ferskum fiski, sem notuð var sem grunnur fyrir útreikninga á kolefnis-
sporum.