Ægir - 01.06.2012, Side 8

8
H R O G N K E L S A V E I Ð A R
Róma ég gæði rauðmagans
Í ræðu söng og letri
En fólki þykir frúin hans
Flestum réttum betri
Svo var ort um hrognkelsið
sem fyrr á öldum var ekki bara
ljúfur vorboði eins og hin síð-
ari ár, heldur bókstaflega
langþráður lífgjafi. Því það
kom iðulega fyrir þegar illa
voraði með jarðbönnum og
hafþökum að hrognkelsið hélt
lífinu í Íslendingum.
Ekki er þó að sjá að þessi
ótútlegi fiskur hafi alla tíð
verið hátt skrifaður, því meðal
fyrstu heimilda sem um hann
má finna er hrognkelsið litið
hornauga svo um munar: sá
sem slysaðist til að fá hrogn-
kelsi á öngul var feigur og
óheppilegar þunganir voru
jafnvel raktar til þess að við-
komandi hafði étið rauð-
magarægsni.
Sjálfsagt á útlit hrognkelsis-
ins sinn þátt í þeirri dulúð
sem yfir því hvíldi. Ósjálfrátt
kemur flestum í hug að það
sé afkomandi fornsögulegra
fiska, jafnvel skrímsla, fiskur
sem hafi synt innan um löngu
útdauð furðuverk sem aðeins
finnast steinrunnin í dag.
Atvinnuveiðar frá 1964
Hrognin voru sannarlega nýtt
til forna, til framleiðslu á alls-
kyns matvörum, en oftast var
það þó fiskurinn sjálfur sem í
voru mest verðmætin. Í dag
eru hrognin það sem lagst er
eftir, en góðu heilli er skrokk-
ur grásleppunnar orðinn sölu-
vara á nýjan leik.
Annar fiskur, sem til
skamms tíma hefur einnig
verið nýttur vegna hrogn-
anna, styrjan, er einn af þess-
um fornsögulegu fiskum sem
lifði þó allar hremmingar sög-
unnar af. Það er ekki laust við
að ákveðinn skyldleiki sé
með hrognkelsinu og styrj-
unni í útliti.
Alltént er nokkuð ljóst, að
ef grásleppan yrði sett í
plankastrekkjara og teygt
hraustlega á, myndi hún ekki
vera mjög ósvipuð styrjunni
og ef styrjunni yrði stillt upp
við stórar hlöðudyr og skellt á
trýnið á henni, yrði úr,
kannski ekki fullkomið
hrognkelsi, en eitthvað í átt-
ina.
Við sem lifum og hrær-
umst í nútímanum gerum
stundum minna úr því hvað
gert var til forna, en því sem
við sjálf aðhöfumst. Þannig er
það viðtekinn „sannleikur“ að
raunverulegar atvinnuveiðar
hafi ekki byrjað á grásleppu
fyrr en um árið 1964.
Hið rétta er að þá hófst
skipulögð og allstíf sókn í þá
gráu til útflutnings á hrognun-
um. Veiðunum hefur og verið
stjórnað, nokkurnveginn frá
sama tíma með sóknartak-
mörkunum, þ.e. fjölda neta
og möskvastærð, stærð báta
og veiðisvæðum. Aðeins einu
sinni hefur kvótasetning verið
rædd af fullri alvöru, en henni
var þá hafnað af grásleppu-
veiðimönnum með yfirgnæf-
andi meirihluta.
Stórauka þarf
grásleppurannsóknir
Eins og í öllum heilbrigðum
veiðiskap hefur stundum ver-
ið landburður, stöku sinnum
sviðin jörð en oftast hefur
veiðin verið einhversstaðar
þar á milli.
Helsta skýringin á þessu er
vafalaust að finna í náttúru-
legum sveiflum, en við menn-
irnir erum duglegir við að
leita að ástæðum til að kenna
okkur sjálfum um. Ofveiði og
ill umgengni eru vinsæl um-
ræðuefni þegar lítið veiðist,
en sú umræða þagnar snar-
lega þá gott er til fanga.
Þrátt fyrir að grásleppan sé
mjög mikilvæg tekjulind fyrir
smábátaflotann hefur hún
aldrei náð máli sem „mikil-
vægur“ fiskistofn fyrir efnahag
þjóðarinnar. Þetta endurspegl-
ast m.a. í þeim áherslum sem
Hafrannsóknastofnunin hefur
lagt á þekkingaröflun um
fiskistofnana við landið.
Markvissar rannsóknir á
hrognkelsinu hafa verið í al-
geru lágmarki og nánast legið
niðri til langs tíma. Ástandið
er jafnvel enn verra í öðrum
löndum sem stunda grá-
sleppuveiðar.
Árið 1989 var brotið blað í
samvinnu þessara þjóða, þ.e.
auk Íslands, Kanada (Ný-
fundnaland), Grænlands og
Noregs. Það ár var fyrsti LU-
ROMA fundurinn haldinn en
skammstöfunin stendur fyrir
Lump fish Roe Matters, mál-
efni er varða grásleppuhrogn.
Fundinn sækja aðilar úr hin-
um ýmsu greinum, jafnt fram-
leiðendur grásleppukavíars
sem framleiðendur á söltuð-
um hrognum, söluaðilar
o.s.frv.
Síðan þá hefur LUROMA
fundurinn verið haldinn ár-
lega og 24. fundurinn var
haldinn í Reykjavík í byrjun
febrúar á þessu ári. Aðilar frá
allt að 11 löndum hafa sótt
fundinn og þátttaka verið upp
í 40 manns. LS hefur skipulagt
og stýrt þessum fundum frá
upphafi.
Í gegnum árin hefur LU-
ROMA fundurinn ítrekað
skorað á stjórnvöld í framan-
greindu löndunum að hrinda
í framkvæmd stórauknum
rannsóknum á grásleppu-
stofnunum. Áhyggjur manna
hafa ekki síst verið þær, að sú
litla vitneskja sem fyrir hendi
er gæti komið þessari at-
Hvers vegna þarf að laga
það sem reynst hefur vel?