Ægir - 01.06.2012, Qupperneq 26

26
á síðustu öld og hafa haft mikil áhrif á
uppvaxtarskilyrði í hafinu. Frá 1920 og
allt fram til 1965 hafi verið hlýindaskeið,
síðan komu hafísárin 1965-1972, þá lið-
lega 20 ára sveiflukenndur kafli og svo
annað hlýindaskeið síðustu 15 árin.
„Spár okkar um sveiflur í umhverfisskil-
yrðum byggja á sögulegum gögnum,
sem hefur sínar takmarkanir því þó sag-
an endurtaki sig þá kemur náttúran okk-
ur alltaf á óvart.“
Samspil sóknar og hámarksafla
– Eru aðrar leiðir hentugri við stjórnun
veiðanna?
„Hafrannsóknastofnunin leggur að-
eins til hámarksafla, auk takmarkana
sem lúta að einstökum veiðarfærum,
svæðatakmörkunum í tíma og rúmi.
Fiskifræðin að baki mismunandi aðferð-
um við fiskveiðistjórnun er nánast sú
sama, t.d. í aflamarkskerfi sem hér hefur
tíðkast og í sóknarmarkskerfi sem stuðst
er við víða í Evrópu. Í öllum tilvikum
þarf að áætla hæfilegan hámarksafla og
takmarka svo veiðar með aflamarki eða
fjölda sóknardaga í sóknarstýringu svo
kerfið haldi. Til að vel til takist, þarf
kerfið að grípa strax til aðgerða í sam-
ræmi við ástand fiskistofns. Í aflamarks-
kerfi liggur beint við að setja aflamark í
samræmi við hæfilegan hámarksafla. Í
sóknarstýringu þarf á sama hátt strax að
draga úr sókn til samræmis við veiðiþol-
ið og hafa í huga að tækniframfarir auka
sóknargetu flotans árlega. Giskað hefur
verið á að þetta geti numið 5% á ári sem
þýðir að fækka þarf sóknardögum sem
þessu nemur á hverju ári ef ekki á að
koma til sóknaraukningar. Þetta hamlar
því oft að dregið sé nægilega úr sókn.“
– Andstæðingar aflamarkskerfisins
hafa gjarnan vísað til Færeyja, þar sem
sóknarmark hefur verið notað og vilja
taka það upp hér. Má skilja þetta sem svo
að þú afskrifir sóknarkerfi sem valkost
við stjórn fiskveiða hér við land?
„Það er mikilvægt þegar þetta er
skoðað að hafa hugfast að ekkert kerfi
er gallalaust og t.d. má færa rök fyrir því
að við vissar aðstæður geti verið hvati til
brottkasts í aflamarkskerfi, sem e.t.v. er
minna til staðar í sóknarmarkskerfi.
Þekkt er að viss hætta á of mikilli fjár-
festingu í tækjum og búnaði í kerfi sem
skammtar aðgang að auðlindinni með
sókn eða dagafjölda. Eins virðist tregða í
slíku kerfi að draga nægilega úr sókn
þegar þess gerist þörf vegna tækniþró-
unar. Þannig að þó svo að hægt sé að
ná árangri í fiskveiðistjórnun með ýms-
um hætti ef nægur agi og vilji er fyrir
hendi, þá tel ég að það kerfi sem hér
hefur þróast hafi reynst vel í að ná þeim
árangri sem að var stefnt þó vitaskuld
megi alltaf bæta árangurinn og það hljóti
ávallt að vera markmiðið.“
Tryggja þarf fjármagn til grunnrannsókna
Jóhann segir að þrátt fyrir margvíslega
óvissuþætti af náttúrunnar hendi megi
draga úr óvissu í niðurstöðum sé sýna-
taka gerð á tölfræðilega réttum forsend-
um og bestu aðferðir notaðar. „Við
stundum margvíslegar rannsóknir til þess
að renna stoðum undir það starf sem hjá
okkur er unnið. Þar má nefna víðtækar
umhverfisrannsóknir með skipum, rek-
baujum og gervitunglum. Við stundum
botnrannsóknir með fjölgeislamælum og
kvikmyndavélum, auk hefðbundinna
rannsókna með veiðarfærum. Svo notum
við auðvitað margvísleg veiðigögn til
stuðnings okkar útreikningum og áætl-
unum.“
Jóhann segir það algjört grundvallar-
atriði fyrir árangur í stjórn fiskveiða að
stundaðar séu öflugar rannsóknir. Hann
segir rannsóknir sérfræðinga stofnunar-
innar í fremstu röð á alþjóðlegan mæli-
kvarða og að víða sé litið til árangurs ís-
lenskra vísindamanna. Hann hefur ekki
orð á því að fyrra bragði en þegar hann
er inntur eftir því hvort stofnunin hafi úr
nægu fjármagni að spila má lesa úr svip-
brigðum hans að svo sé tæpast. Á orð-
um hans má merkja að hann ber ákveð-
inn kvíðboga fyrir hugmyndum um
hvernig stofnuninni er ætlað að fjár-
magna sig á næstu árum.
„Heildargjöld stofnunarinnar árið 2002
voru 1,4 milljarður og olían tæplega 4%
útgjaldanna. Til samanburðar má nefna
að heildargjöld Hafrannsóknastofnunar-
innar voru 2,3 milljarðar árið 2011 og
þar af nam kostnaður vegna olíukaupa
tæplega 12% útgjaldanna. Hlutfall sér-
tekna okkar var 21,5% um aldamótin en
var komið í 42% í fyrra. Hugmyndir hafa
verið viðraðar um að byggja haf- og
fiskirannsóknir hér á landi á samkeppn-
issjóðum líkt og kallað er eftir t.d. í há-
skólasamfélaginu þar sem verkefnaval er
frjálst og allt annars eðlis. Starfsemi Haf-
rannsóknastofnunarinnar er að stærstum
hluta þjónusta við stjórnvöld og atvinnu-
líf – nauðsynleg vöktun og eftirlit með
þessari mikilvægustu auðlind okkar sem
er endurnýjanleg um ókomin ár ef rétt er
á haldið. Þó samkeppni sé oft af hinu
góða hefur stofnunin ákveðnum grunn-
skyldum að gegna í samfélaginu sem
verða seint fjármagnaðar eins og lagt er
til. Fjármagn til starfseminnar verður að
tryggja með öðrum og öruggari hætti,“
segir Jóhann Sigurjónsson, forstjóri Haf-
rannsóknastofnunarinnar.
Makríll veginn og mældur í rannsóknaleiðangri á vegum Hafró.
Æ G I S V I Ð T A L I Ð