Morgunblaðið - 10.12.2014, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. DESEMBER 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Lengi hefurmaðurinnætlað að
finna upp eilífð-
arvélina. Margur
hefur reynt sig við
þetta háleita verkefni án árang-
urs og fullyrt er að ekki hafi all-
ir komið heilir frá því. Mót-
staðan er hinn þröskuldurinn
sem menn stöðvast við.
Sagt er, að ekkert á mannsins
snærum komist nær eilífðarvél
en skattur sem lagður sé á til
bráðabirgða. Meira að segja
mótstaða nær ekki að koma í
veg fyrir þá. Ríkisstjórn Stein-
gríms er sögð hafa komið á eitt
hundrað sköttum á sinni tíð.
Sem sagt nýr skattur aðra
hverja viku að meðaltali. Sama
meginröksemdin var færð fyrir
þeim öllum: „Það varð hér
hrun...“ Þess utan fengu skatt-
arnir 100 svo hver og einn sér-
saumaða röksemd til að styðjast
við. Sumir skattarnir voru sagð-
ir stundarfyrirbæri. En undir
handarjaðri skjaldborgarliðsins
báru þeir flestir sterk einkenni
eilífðarvélar.
„Auðlegðarskattur“ var sett-
ur á til bráðabirgða. En sú tak-
mörkun virtist aðeins vera
áskilnaður um að hækka mætti
skattinn ár eftir ár og gera hann
ósanngjarnari. Vegna eigna-
upptökueinkenna skattsins var
hann sagður vera til bráða-
birgða. Þannig kynntur gat
hann hugsanlega staðist skoðun
dómstóla fyrsta kastið.
Núverandi ríkisstjórn sá
hversu vafasöm þessi skatt-
heimta var, en ákvað þó að láta
sólarlagsákvæði Steingríms og
Jóhönnu gilda. En þegar enda-
lok skattsins nálguðust brást
Steingrímur J. illur við. Þar
með afhjúpaði hann sjálfur, að
orð hans, sem færð höfðu verið í
lög, voru hreinn blekkinga-
leikur.
Of hægt hefur gengið að
kemba skattaóværu síðustu rík-
isstjórnar burtu. Og nú ber svo
við að umræða er um nýjan
skatt, sem virðist að vísu ekki
mjög hár. En ótal dæmi eru til
um skatta sem byrja smátt og
þau dæmin hræða.
Vissulega hafa verið færð
fram blíðleg rök fyrir þessari
nýju skattheimtu. Ríkisvaldið
vill afla tekna til að stuðla að
uppbyggingu, viðhaldi og
verndun fjölsóttra ferða-
mannastaða, friðlýstra svæða
og þjóðgarða. Jafnframt vill það
afla tekna til þess að tryggja ör-
yggi ferðamanna og vernda
náttúru landsins. Óneitanlega
er snúið að standast svona rök,
þótt sett séu fram til að réttlæta
nýjan skatt, og þótt skatturinn
sá bætist við þessa 100 frá
Steingrími. En ekki er frumleiki
rakanna mikill. Fyrir þremur
árum samþykkti Alþingi lög nr.
87 frá 23. júní 2011: Lög um
gistináttagjöld. Um
þau sagði: „Mark-
mið laga þessara er
að afla tekna til að
stuðla að uppbygg-
ingu, viðhaldi og
verndun fjölsóttra ferða-
mannastaða, friðlýstra svæða
og þjóðgarða. Jafnframt að afla
tekna til þess að tryggja öryggi
ferðamanna og vernda náttúru
landsins.“ Þetta eru sefjandi
rök en óneitanlega kunnugleg.
Hversu mikið fé náðist inn með
þessum skatti? Hvernig hefur
því verið varið?
Auðvitað finnst einhverjum
Íslendingi sér eins og ofaukið í
eigin landi þurfi hann að sýna
passa til að mega sækja Þing-
völl heim: Skundum á Þingvöll,
með passa, og treystum vor
heit... eins og næst verður sung-
ið í leikskólunum.
Á meðan þeir sem hafa
smokrað sér inn fyrir götótt
landamæri Grikklands og Ítalíu
skulu alls ekki þurfa að sýna
vegabréf við komu hingað norð-
ur eftir vegna Schengen, þykja
engin ónot í því að skipa Íslend-
ingum að sýna vegabréf eða
kvittun kíki þeir í stundarkorn á
þann hluta sameignar sinnar
sem þeim þykir mestur veigur í.
Nú er vitað að hingað koma
útlendingar um heiminn þveran
til að horfa á norðurljós. Norð-
urljósaskattur hefur þó ekki
enn verið lagður á. Hvað dvelur
ormana stuttu? Þann skatt
mætti leggja á hverja þá
myndavél sem norðurljósagláp-
arar bera um öxl. Þannig næst
til útlendinga og eins með því að
leggja skatt á ferðamannaskó-
tau. Íslendingar eru löngu hætt-
ir að mynda það sem þeir hafa
fyrir augunum og kúskinnsskór
mættu vera gjaldfríir. Það er
einnig auðvelt að rökstyðja
markmið slíkra laga. Það væri
að afla tekna til að stuðla að
uppbyggingu, viðhaldi og
verndun fjölsóttra...
Þarfir fólks og þjóða breytast
ört. Fólkið, einstaklingarnir,
hefur það þannig við þær að-
stæður, að það hættir að verja
sínu fé í það sem óþarft er orðið
eða hefur minna vægi en fyrr, til
að geta svarað hinni nýju þörf.
Jafnvel þeir sem ekki voru í
Menntaskólanum við Hamra-
hlíð vita að ríkisvald er ekkert
annað en einhvers konar mengi
af fólki á tilteknu landsvæði.
Íslendingar greiða hærri
skatta en áður, eftir að hafa
burðast með vinstristjórn í fjög-
ur ár. Verkefnið er ekki að
hækka þá skatta eða fjölga
þeim. Þurfi fé til nýrra verkefna
þarf að slá af önnur, ekki síst
einhvern óþarfa, sem eytt er í af
gömlum vana. Það lag fólksins á
sú ríkisstjórn að hafa sem ekki
vill fara í föt Steingríms og Jó-
hönnu.
Og hvern langar til þess?
Kalli ein þörf
á fé má
önnur þagna}
Gera þetta eins og
Jón og Gunna
H
ugsanlega er ég vanhæfur þar
sem ég ólst upp með Ríkis-
útvarpinu, enda var afi minn
tónlistarstjóri Ríkisútvarpsins
og móðir mín þýddi og skrifaði
barnaefni sem þar var birt. Ég lék líka í
barnatímum á hennar vegum (þar til við
bræðurnir heimtuðum kauphækkun og vorum
reknir með það sama), þýddi bók fyrir útvarp-
ið um stjörnufræði þegar ég var unglingur (en
gat ekki lesið þar sem ég var í mútum) og var
síðar með tónlistarþætti á Rás 2 fyrir tveimur
áratugum eða svo.
Nú vill svo til að ég er mjög áhugasamur
um tónlist og þá allar gerðir tónlistar nema
kannski þýska schlager-tónlist. Þann áhuga
rek ég annars vegar til þess að ég ólst upp á
heimili þar sem sígild tónlist var í hávegum og
svo líka vegna þess að ég ólst upp við Ríkisútvarpið. Á
æskuárum mínum var það einsog hafið yfir gagnrýni,
eða í það minnsta man ég ekki eftir því að neinn hefði
hallmælt því nema þá vegna þess að það væri ekki nóg
spilað af harmonikkutónlist. Þegar ég eltist sá ég þó
ýmsa vankanta, ekki síst þann að í útvarpinu mátti ekki
heyra neina tónlist sem þótti ófín, enga hóruhúsatónlist
eins og mætur útvarpsmaður sagði við mig um djass fyr-
ir langa löngu. Þar eimdi náttúrlega eftir af því að í ár-
daga útvarpsins töldu menn það hlutverk sitt að mennta
fólk og uppfræða, hvort sem því líkaði það betur eða ver.
Með tímanum létu forsvarsmenn útvarpsins undan
kalli tímans og settu á stofn útvarpsrás sem
spila skyldi tónlist fyrir unga fólkið. Það var
reyndar of seint fyrir mig, því ég var ekki
lengur meðal unga fólksins þegar hér var
komið sögu og hafði lítinn áhuga á þeirri tón-
list sem þá var efst á baugi. Þrátt fyrir það
hefur Rás 2 verið sá staður þar sem ég hef
komist í nýja íslenska tónlist í gegnum árin,
þar hafa verið þættir þar sem heyra má það
sem nýjast er og forvitnilegast, eins og til að
mynda sú frábæra þáttaröð Langspil sem
spilar allskonar nýja íslenska tónlist.
Í þeirri sérkennilegu umræðu sem nú
stendur um Ríkisútvarpið og hlutverk þess
eru háværar raddir hægrimanna sem telja
það goðgá að ríkið sé að halda úti útvarps- og
sjónvarpsstöð og fréttavef að auki. Vissulega
má taka undir það að þörfin fyrir Ríkisútvarp
hefur breyst á liðnum árum og svo mikið að sjálfsagt er
að endurskoða sitthvað í rekstri þess. Þeir dellumenn
sem vilja aftur á móti leggja af ríkisútvarpið í nafni frels-
is eru þó úti að aka eins og endranær.
Við Íslendingar töldum okkur svo mikla fjármálavitr-
inga forðum að enginn stæði okkur á sporði, en í hruninu
sem gekk yfir heiminn á síðasta áratug kom í ljós að það
eina sem við gátum státað af var íslensk menning og
Ríkisútvarpið hefur einmitt verið iðið við að næra ís-
lenska menningu. Ef frjálshyggjumenn hefðu fengið að
ráða ferðinni hefði ekkert verið eftir þegar fjár-
málastofnanir okkar hrundu. arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Rætur íslenskrar menningar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
BAKSVIÐ
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Fjöldi þessara mála hefurverið svipaður í gegnumárin, en það sem helst hef-ur breyst er að meira ber á
málum þar sem lyfjanotkun eða fíkni-
efnaakstur hefur komið við sögu. Hér
áður fyrr var þetta aðallega vegna
ölvunaraksturs,“ segir Helgi Jóhann-
esson hrl. en hann er formaður end-
urkröfunefndar, sem úrskurðar um
hvort og þá hversu miklar endur-
kröfur tryggingafélögin eiga á hend-
ur þeim sem hafa valdið tjóni af
ásetningi eða stórkostlegu gáleysi. Ef
einhver veldur tjóni, t.d. ekur drukk-
inn eða óvarlega, og tryggingafélögin
þurfa að borga tjónið, þá mega þau
ekki rukka viðkomandi um endur-
kröfu nema nefndin sé búin að mæla
fyrir um það.
149 ný mál í fyrra
Kveðið er á um þessar endur-
kröfur í umferðarlögum en endur-
kröfunefnd er skipuð af fjármála- og
efnahagsráðherra. Í henni sitja, auk
Helga, lögfræðingarnir Andri Árna-
son og Sigmar Ármannsson.
Helgi hefur átt sæti í nefndinni í
nærri 20 ár þannig að hann er orðinn
vel kunnugur þessum málum. Eins
og hann nefnir hér að framan hefur
fjöldi málanna haldist svipaður gegn-
um árin. Þó varð einhver fækkun á
síðasta ári, þegar 149 ný mál bárust
nefndinni til úrskurðar. Af þeim mál-
um samþykkti nefndin endurkröfu
að öllu leyti eða að hluta í 137 til-
vikum. Árið 2012 var heildarfjöldi
mála hins vegar 199 og samþykktar
kröfur 188. Á síðastliðnum fimm ár-
um, eða frá 2009 til 2013, var fjöldi
mála hjá nefndinni að jafnaði 182 á
ári. Helgi bendir á að þótt málum
hafi fækkað á síðasta ári sé óvarlegt
að álykta sem svo að tjónatilvikum
fækki sem til kasta nefndarinnar
koma.
Skýringin á þessu er m.a. sú að
málin, sem heyra undir nefndina, eru
aðeins að hluta rakin til tjóna sem
verða á því ári sem þau koma til með-
ferðar.
145 milljóna endurkröfur
Samþykktar endurkröfur á síð-
asta ári námu alls 145 milljónum
króna, eða meiru en árið 2012 þó að
málafjöldinn væri minni. Þá voru
samþykktar kröfur upp á 112 millj-
ónir króna. Hæsta einstaka krafan í
fyrra var fjórar milljónir króna og sú
næsthæsta 3,5 milljónir. Alls var 51
endurkrafa yfir hálfri milljón sam-
þykkt af nefndinni í fyrra.
Ölvun í 72% málanna
Ástæður endurkröfu á síðasta
ári voru oftast ölvun tjónvalds, í 99 til-
vikum af 137, eða í 72% tilvika. Lyfja-
áhrif, einkum vegna ávana- og fíkni-
efna, var næstalgengasta ástæða, eða
í 20 tilvikum. Í 17 málum voru öku-
menn endurkrafðir um bætur vegna
ökuréttindaleysis. Vegna ofsa- og
glæfraaksturs voru níu ökumenn
endurkrafðir og fimm vegna stór-
fellds vanbúnaðar ökutækis eða
farms. Þá mælti nefndin fyrir um
endurkröfu í tveimur málum vegna
beins ásetnings ökumanns um að
valda tjóni. Í tilkynningu frá endur-
kröfunefnd er bent á að í sum-
um tilvikum geta ástæður
endurkröfu verið fleiri en
ein, t.d. ölvun og réttinda-
leysi eða ölvun og lyfjaáhrif.
Ef viðkomandi trygg-
ingafélög eða tjónvaldar vilja
ekki una niðurstöðu endur-
kröfunefndar er hægt að
fara í dómsmál. Að sögn
Helga Jóhannessonar
hefur það aðeins gerst
í undantekning-
artilvikum.
Endurkröfum fjölgar
vegna lyfjanotkunar
Morgunblaðið/Júlíus
Tjón Alltaf koma upp tilvik í umferðinni þar sem ökumenn hafa valdið
tjóni af ásetningi eða stórkostlegu gáleysi, oft undir áhrifum vímuefna.
Flest þeirra mála, eða 35%,
sem komu til kasta endurkröfu-
nefndar á síðasta ári, sneru að
ungum ökumönnum, 25 ára og
yngri. Að sögn Helga Jóhann-
essonar hefur hlutur ungra öku-
manna í úrskurðuðum endur-
kröfum löngum verið mikill.
Hann fór þó lækkandi í fyrra en
hlutfall þessa hóps árið 2012
var 44%.
Í þeim 99 tilvikum, þar sem
mælt var fyrir um endurkröfu
vegna ölvunar, reyndust 77 öku-
menn vera yfir efri mörkum
umferðarlaga og töldust því
með öllu óhæfir til að
stjórna ökutæki. Efri mörk-
in eru 1,2% eða meira vín-
andamagn í blóði.
Í þessum endurkröfu-
málum voru 103 karlar
og 34 konur. Hlut-
fall kvenna
jókst milli
ára, úr 18 í
25%.
Mest ungir
ökumenn
ENDURKRÖFUR
Helgi Jóhannesson