Fréttablaðið - 01.12.2015, Blaðsíða 16

Í nýlegri grein í The New York Times er haft eftir Andra Snæ Magnasyni rithöfundi að á Íslandi séu engar rústir eða víkingaskip til
að sanna með hvaða hætti Íslendingar
hafi numið land. Vegna þess, segir
hann, dregur fólk þá ályktun að Íslend-
ingar séu komnir af þorskum. Andri
Snær bætir því svo við að Íslendingar
hafi alltaf kynnt sig sem þjóð sem segir
sögur og að sögur hafi, fram að komu
Bjarkar Guðmundsdóttur, verið eina
Þorskar á þurru landi?
Sigurjón Baldur
Hafsteinsson
prófessor við
Háskóla Íslands
framlag Íslendinga til heimsmenn-
ingarinnar.
Eftir lestur á þessum orðum vakna
ýmsar spurningar. Ef það eru engar
rústir á Íslandi, hvert er þá hlutverk
Minjastofnunar Íslands sem starfar
eftir lögum um menningarminjar? Er
verið að setja lög á Alþingi um lygavef
að hér á landi séu fornleifar, eins og
leifar af mannvirkjum, rústum? Og
hvert hefur verið hlutverk Þjóðminja-
safns Íslands í rúmlega 150 ár? Hafa
starfsmenn safnsins verið að vinna
við að spinna lygar í störfum sínum
s.s. þegar þeir eru að skrifa um rústir á
síðum Árbókar Hins íslenska fornleifa-
félags frá árinu 1881 til dagsins í dag? Á
undanförnum áratugum hafa tugir ef
ekki hundruð fornleifafræðinga verið
að grafa í rústir hér á landi og fundið
þúsundir ef ekki tugþúsundir gripa. Eru
þessir fræðingar að grafa í eitthvað sem
er ekki til staðar?
Orð Andra Snæs um framlag
Íslendinga til heimsmenningarinnar,
er einnig tilefni til spurninga. Hver er
þessi heimsmenning sem Andri Snær
er að tala um? Frá hvaða sjónarhóli er
hann að tala? Getur verið að orð Andra
Snæs eigi ættir að rekja til yfirlætislegra
sjónarmiða efri stétta í Evrópu, sem
gerðu sér sérstakt far um að gera lítið úr
flestu sem þær höfðu ekki hugsað eða
gert sjálfar? Sú spurning vaknar einnig
af orðum Andra Snæs hvort þúsundir
Íslendinga, sem byggt hafa upp söfnin
í landinu með gjöfum eða vinnu sinni,
hafi ekki verið að leggja sitt af mörkum
til heimsmenningarinnar? Ef heims-
menninguna er eingöngu að finna á
erlendum söfnum, eru þá minjar og
listaverk frá Íslandi, sem þar eru varð-
veitt, eins og hvert annað rusl, sem
hefur ekkert gildi? Er endurheimt
Þjóðminjasafns Íslands á efnislegum
minjum frá söfnum í Danmörku og
Svíþjóð síðastliðna áratugi kannski
sönnun þess að framlag Íslendinga til
heimsmenningarinnar er ekki neitt?
Það þarf ekki að koma á óvart, en
við lestur á orðum Andra Snæs, koma
upp í hugann aldagamlar lygasögur af
Íslendingum og lifnaðarháttum þeirra.
Margir hafa kokgleypt þessar sögur og
hefur það rekið suma Íslendinga til
þess að að malda í móinn í gegnum
tíðina. Líklegast er bók Arngríms Jóns-
sonar, Crymogæa, einna þekktast af
þeim varnarritum. Bókin kom út 1609
og var ætlað að leiðrétta lygasögur um
að á Íslandi væri fólk eins og þorskar á
þurru landi.
Getur verið að orð Andra
Snæs eigi ættir að rekja til
yfirlætislegra sjónarmiða efri
stétta í Evrópu, sem gerðu sér
sérstakt far um að gera lítið
úr flestu sem þær höfðu ekki
hugsað eða gert sjálfar? Tvennt stendur upp úr í umræð-unni um stöðu íslenskrar tungu þessa dagana.Annars vegar er það að fleiri
og fleiri átta sig á því hve það er brýnt
að þjóðtunga Íslendinga verði nothæf
og notuð í heimi stafrænnar tækni –
og reyndar barst sú ánægjulega frétt á
degi íslenskrar tungu að stjórnvöld og
fyrirtæki hygðust blása til langþráðrar
sóknar á því sviði.
Hins vegar verður vart við gamal-
kunnar áhyggjur af því að færni í vand-
aðri málnotkun fari þverrandi. Þá er
til dæmis átt við að fólk segi eða skrifi
„víst að þú ferð ætla ég líka“ í stað „fyrst
þú ferð ætla ég líka“ eða „ég er ekki að
skilja þetta“ en ekki „þetta skil ég ekki“.
Það er auðvitað misjafnt hvenær fólki
þykir nauðsynlegt að vanda mál sitt
en fæstir tala eins og upp úr bók alla
daga. Í öllum rituðum tungumálum
er nokkur munur á málsniði svokall-
aðs vandaðs ritmáls annars vegar og
daglegs talaðs máls hins vegar. Meðal
annars er alvanalegt í íslensku að sami
málnotandi noti ýmsar erlendar slettur
í tali en sneiði hjá þeim í rituðu máli.
Matið á því hvers konar málfar á við
í hvaða aðstæðum breytist með tím-
anum, bæði í samfélaginu almennt og
í huga hvers og eins. Samt sem áður er
og verður öllum mikilvægt að kunna
skil á vönduðu máli.
Brú úr talmáli nútímans
Segja má að á síðari hluta síðustu
aldar hafi verið orðinn til býsna þéttur
Ritmálið, talmálið og Snorri
Ari Páll
Kristinsson
rannsóknar­
prófessor á
Árnastofnun
„staðall“ um vandaða íslensku; ritmáls-
staðall. Hann er í raun brú úr talmáli
nútímans yfir í samfellda ritmálið sem
þjóðin á frá upphafi sínu og varðveitir
okkar merkustu bókmenntir. Ég nota
stundum þá myndlíkingu að ritmáls-
staðallinn sé fastastjarna en síkvika
talmálið sé á sporbaug í kringum
þessa miðju en fari aldrei úr sam-
bandi við hana. Ég held að við eigum
ekki að hverfa frá því að kenna ungu
fólki þennan ritmálsstaðal. Það má vel
reyna hér eftir sem hingað til. Helstu
atriðum hans er lýst í kennslubókum
og orðabókum og einnig leyfi ég mér
að benda á kafla mína í Handbók um
íslensku þar sem einnig er rætt um
þær forsendur sem að baki búa. Þá eru
notadrjúgar leiðbeiningar á vef Árna-
stofnunar.
Auðvitað skrifum við ekki eins og
Snorri Sturluson og eigum ekki að
gera það þótt við getum enn komist án
vandkvæða í gegnum Heimskringlu.
En ef viðmiði um vandað ritmál í t.d.
kennslubókum og fréttamiðlum verð-
ur breytt of mikið eða hratt gæti svo
farið að við næstu aldamót hefði hinn
lesandi unglingur enga brú lengur til
að geta notið texta fyrri tíðar á frum-
málinu.
Ég nota stundum þá mynd-
líkingu að ritmálsstaðallinn
sé fastastjarna en síkvika
talmálið sé á sporbaug í
kringum þessa miðju en fari
aldrei úr sambandi við hana.
Ég held að við eigum ekki að
hverfa frá því að kenna ungu
fólki þennan ritmálsstaðal.
Þá drepum við á bílvélinni þegar bíllinn er kyrrstæður, því það er óþarfi að brenna meira jarð-efnaeldsneyti en þörf krefur.
Þá hjólum við, göngum og notum
almenningssamgöngur eins og kostur
er.
Þá minnkum við neyslu, því af flest
allri framleiðslu og flutningi hlýst
mengun.
Þá kaupum við vörur sem eru fram-
leiddar nálægt heimabyggð okkar og
hafa ekki ferðast um langan veg, því
það sparar eldsneyti.
Þá endurnotum við, endurnýtum og
flokkum allt sorp, því það er betra að
nýta hráefni aftur og aftur í stað þess að
taka nýtt úr auðlindum jarðar.
Þá hugsum við til barnanna okkar
í öllum gjörðum okkar, því framtíðin
er þeirra.
Ein helsta ógn barnanna okkar eru
loftslagsbreytingar og meginorsaka-
valdur þeirra er brennsla á jarðefna-
eldsneyti, svo sem olíu. Ef ekki verða
tafarlausar breytingar munu börnin
okkar og börn framtíðarinnar þurfa
að kljást við eitt stærsta verkefni sem
nokkur kynslóð hefur þurft að kljást
við; alvarlegar afleiðingar loftslags-
breytinga.
Börn, ekki síst á hinum fátækari
svæðum heims, munu missa heimili
sín vegna hækkunar sjávarborðs,
börn þurfa að kljást við auknar sveifl-
ur í veðurfari og aukinn hita, íslensk
börn þurfa jafnvel að standa frammi
fyrir þeim veruleika með fjölskyldum
sínum að Ísland verði ekki byggilegt
Ef okkur er ekki sama
um framtíð barnanna …
Margrét Júlía
Rafnsdóttir
verkefnastjóri
innlendra verk­
efna hjá Barna­
heillum – Save
the Children á
Íslandi
sökum áhrifa loftlagsbreytinga á haf-
strauma og fiskimið.
Réttindi barnanna
Börnin okkar eiga rétt á því að við
hugsum um þeirra hag og látum af
eigingirni neysluhyggjunnar.
Barnaheill – Save the Children á
Íslandi eru mannréttindasamtök, sem
vinna að réttindum og velferð barna
með barnasáttmála Sameinuðu þjóð-
anna sem leiðarljós í öllu starfi. Sam-
tökin vilja að tryggt sé að öll heimsins
börn í nútíð og framtíð njóti þeirra
réttinda sem þeim ber samkvæmt
Barnasáttmálanum. Mikilvægt er að
stuðla að jafnrétti milli heimshluta og
einnig milli kynslóða til að komandi
kynslóðir geti notið réttinda sinna,
búið við öryggi og vernd og uppfyllt
þarfir sínar, ekki síður en núlifandi
kynslóðir.
Til að jörðin verði áfram byggileg,
þarf að nýta auðlindir með sjálfbær-
um hætti, minnka sóun, vinna gegn
loftslagsbreytingum, vernda vistkerfi,
vinna að jöfnuði í heiminum, gæta
jafnræðis og uppræta fátækt. Jafn-
framt þarf að stunda lýðræðisleg
vinnubrögð, efla þátttöku barna og
ungmenna í samfélagsmálum og taka
mið af fjölbreytileika samfélaga.
Við höfum stuttan tíma, því miður.
Barnaheill vilja hvetja stjórnvöld og
almenning allan til að vinna gegn
loftslagsbreytingum og tryggja þannig
börnum heimsins viðunandi framtíð.
Barnaheill vilja hvetja stjórn-
völd og almenning allan til
að vinna gegn loftslagsbreyt-
ingum og tryggja þannig
börnum heimsins viðunandi
framtíð.
www.versdagsins.is
Sál mín heldur
sér fast við þig,
hægri hönd
þín styður
mig...
Dagskrá
13:00 Setning
13:10 Hvað einkennir nauðgunarbrot sem kærð eru til lögreglu?
Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir, sviðsstjóri lögfræðisviðs Háskólans á Bifröst, segir frá
niðurstöðum rannsóknar um einkenni og afdrif nauðgunarmála sem lögregla rannsakaði árunum 2008 og 2009.
13:40 „Ég trúði henni ekki í fyrstu af því ég taldi mig vita að hún væri tiltölulega lauslát“
Svala Ísfeld Ólafsdóttir, dósent við lagadeild HR, segir frá niðurstöðum rannsóknar á dómum
Hæstaréttar um nauðgun unglingsstúlkna.
14:10 Sönnunargögn og sönnunarmat dómstóla
Símon Sigvaldason, dómari við Héraðsdóm Reykjavíkur og formaður dómstólaráðs.
14:40 Kaffihlé
15:00 „Þá kviknar bara eitthvað út í bæ sko sem síðan verður bara að þessu ógeði”
Guðrún Katrín Jóhannesdóttir, meistaranemi í félagsfræði, fjallar um niðurstöður rannsóknar
á viðbrögðum við nauðgunarkærum í litlum bæjarfélögum.
15:30 Á ég að kæra? Áskoranir þolenda kynferðisbrota við ákvörðun um kæru
Berglind Guðmundsdóttir, yfirsálfræðingur sálfræðiþjónustu geðsviðs Landspítala og dósent
við Læknadeild Háskóla Íslands.
16:00 Kynferðisbrot í fjölmiðlum: Úthald og fréttamat
Þorbjörn Broddason prófessor.
16:30 Umræður og fyrirspurnir
17:00 Málþingslok
Meðferð nauðgunarmála og
viðhorf til brotanna
Málþing á vegum lagadeildar Háskólans í Reykjavík í
samstarfi við Háskólann á Bifröst.
Fimmtudaginn 3. desember kl. 13-17 í stofu V-101
Málþingið er öllum opið og aðgangur ókeypis.
Ef þörf er frekari upplýsinga sendið póst á svala@ru.is
Fundarstjóri:
Ólafur Börkur Þorvaldsson, dómari við Hæstarétt Íslands.
1 . d e s e m b e r 2 0 1 5 Þ r I Ð J U d A G U r16 s k o Ð U n ∙ F r É T T A b L A Ð I Ð
0
2
-1
2
-2
0
1
5

1
0
:5
4
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
7
4
9
-6
7
8
8
1
7
4
9
-6
6
4
C
1
7
4
9
-6
5
1
0
1
7
4
9
-6
3
D
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
5
6
s
_
3
0
_
1
1
_
2
0
1
C
M
Y
K