Dagblaðið Vísir - DV - 06.03.2009, Blaðsíða 12

Mörg af stærstu fyrirtækjum landsins
sem voru stórburðug á árum áður
eru nú komin undir verndarvæng ís-
lenskra stjórnvalda. Flest þeirra eiga
það sammerkt að hafa verið yfirtek-
in af hinum svokölluðu „útrásarvík-
ingum“ á fyrstu árum þessarar aldar.
Sum þessara fyrirtækja eiga sér ára-
tuga sögu og jafnvel enn lengri eins
og Eimskip sem fagnaði 95 ára af-
mæli sínu nýverið.
Viðskiptavild er hugtak sem varla
þekktist á Íslandi fyrr en eftir alda-
mótin. Það átti þó eftir að breytast
og á síðustu árum var viðskiptavild
sumra fyrirtækja hærri en eigið fé.
Í árslok 2006 nam viðskiptavild ís-
lenskra fyrirtækja sem skráð voru
í Kauphöll Íslands í kringum 500
milljörðum króna.
Í stuttu máli má segja að við-
skiptavild sé huglægt mat á ein-
hverju framtíðarverðmæti. Má þar
nefna gott orðspor, þekkt vörumerki
eða góð viðskiptasambönd.
Enron
Síðasta sunnudag var myndin The
Smartest Guys in the Room sýnd
á RÚV. Fjallar myndin um Enron-
hneykslið og fannst mörgum þeir sjá
samlíkingu með þeim aðferðum sem
þar var beitt og því sem tíðkaðist hér
á landi á síðustu árum.
Enron beitti bókhaldsaðferð sem
heitir „mark to market“ sem er ansi
lík viðskiptavildinni sem hér var not-
uð. Þær byggjast báðar á því að bók-
færa framtíðarvæntingar sem alls
óvíst er hvort muni standast.
En hjá Enron voru ekki bara
starfsmenn viðriðnir málið heldur
líka endurskoðunarfyrirtæki eins og
Arthur Andersen til dæmis. Hér á Ís-
landi hefur lítið verið sett út á störf
endurskoðendaskrifstofa. Í því sam-
hengi má nefna að Lárus Finnboga-
son, yfirmaður endurskoðendasviðs
Deloitte, starfar nú sem formaður
skilanefndar Landsbankans. Þessi
sami Lárus sat í stjórn Fjármálaeftir-
litsins og var þar jafnframt stjórnar-
formaður þar til Jón Sigurðsson tók
við í upphafi árs 2008.
Breyttu landslaginu
Þann 19. september árið 2003 gerðu
stærstu fjármála- og fjárfestingafélög
landsins með sér samkomulag. Tal-
að var um „nótt hinna löngu bréfa-
hnífa“ þegar þau hentu fyrirtækjum
inn og út af borðinu. Að þessum við-
skiptum komu Landsbankinn, Ís-
landsbanki, Straumur, Samson, Sjó-
vá, Burðarás og Otec Investment.
Eftir þessi viðskipti höfðu Björ-
gólfsfeðgar og Landsbankinn náð
undirtökunum í Eimskip. Straum-
ur fékk síðan 31 prósent hlut í Flug-
leiðum. Árið 2004 komst sá hlutur í
hendurnar á Hannesi Smárasyni og
þáverandi tengdaföður hans Jóni
Helga Guðmundssyni.
Eftir samkomulagið átti Íslands-
banki 56 prósent í Sjóvá og gerði síð-
an yfirtökutilboð í tryggingafélagið.
Þar með eignuðust Engeyjarbræð-
urnir Einar og Benedikt Sveinssyn-
ir stóran hlut í Íslandsbanka. Auk
þess var bankinn kominn með 30
prósenta hlut í Straumi eftir sam-
komulagið en sá hlutur var nokkr-
um vikum síðar seldur til Magnúsar
Kristinssonar, útgerðarmanns í Vest-
mannaeyjum.
Vanhæft eftirlit
Það þótti sæta nokkrum tíðindum á
þeim tíma að þeir sem áttu að hafa
eftirlit með fjármálakerfinu sátu
margir hverjir beggja vegna borðs-
ins. Má þar nefna Bjarna Ármanns-
son. Á þeim tíma var Bjarni forstjóri
Íslandsbanka og jafnframt stjórnar-
formaður Kauphallar Íslands. Aðrir
sem sátu þá í stjórn Kauphallarinnar
voru meðal annarra Ingólfur Helga-
son, þá einn af framkvæmdastjórum
Kaupþings, Yngvi Örn Kristinsson,
framkvæmdastjóri hjá Landsbank-
anum, og Þorgeir Eyjólfsson, fram-
kvæmdastjóri Lífeyrissjóðs VR.
Bjarni var þá í rauninni yfirmað-
ur Þórðar Friðjónssonar, forstjóra
Kauphallarinnar, en Þórður hafði
meðal annars það hlutverk að hafa
eftirlit með Íslandsbanka sem Bjarni
stjórnaði. Á þessum tíma var Stefán
Svavarsson, endurskoðandi Seðla-
bankans, stjórnarformaður Fjár-
málaeftirlitsins, Lárus Finnbogason
varaformaður og einnig sat Ingi-
mundur Friðriksson, þáverandi
seðlabankastjóri, í stjórninni.
Innreið viðskiptavildar
Í samtali við DV segir Aðalsteinn
Hákonarson, deildarstjóri hjá Rík-
isskattstjóra og fyrrverandi endur-
skoðandi, að viðskiptavildin hafi
dunið yfir eftir að alþjóðlegu reikn-
ingsskilastaðlarnir tóku hér gildi á
árunum 2004 og 2005. „Áður fyrr var
viðskiptavild meðhöndluð allt öðru-
vísi. Hún var afskrifuð niður í bókun-
um. Viðskiptavildin var hins vegar
aldrei afskrifuð eftir að nýju reikn-
ingsskilastaðlarnir tóku gildi. Menn
fóru svolítið frjálslega með þetta.
Það átti að færa niður ef ljóst væri
að sjóðsstreymi félagsins stæði ekki
undir henni. Engin dæmi hafa hins
vegar verið um slíkt fyrr en nú eftir
hrunið,“ segir Aðalsteinn.
„Samkvæmt alþjóðlegu reikn-
ingsskilastöðlunum má færa upp
viðskiptavild þegar eitt rekstrarfé-
lag kaupir annað. Þá verða til sam-
legðaráhrif. Þá er ekkert óeðlilegt við
að færa upp viðskiptavild. En þegar
fyrirtæki gerir ekkert annað en að
kaupa upp fyrirtæki og á enga eign
hefur það enga viðskiptavild. Það er
að mínu viti bannað samkvæmt al-
þjóðlegu reikningsskilastöðlunum
en það var gert í stórum stíl hér á
landi,“ segir hann.
„Svona hafa reikningar félaga ver-
ið færðir upp til að gera þá fegurri og
álitlegri fyrir fjárfesta og auka veð-
hæfni félaga. Með þessu er í raun
bara verið að hækka eiginfjárhlutfall
félaganna. Menn hafa jafnvel verið
að færa eignir og skuldir til lággjalda-
svæða til að hækka eiginfjárhlutfall.
Þá lækkar eigna- og skuldahlutfallið
en eigið fé er óbreytt og með því er
eiginfjárhlutfallið hækkað,“ segir Að-
alsteinn.
Ógagnsæ eignarhaldsfélög
Þegar Aðalsteinn er spurður hvort
hann sjái samlíkingu með því sem
hér var stundað á síðustu árum og hjá
Enron telur hann það vera að vissu
marki. „Blekkingarnar hjá Enron fól-
ust aðallega í því að þeir bjuggu til
dótturfélög sem voru undanþegin
því að fara inn í samstæðuuppgjör.
Þeir færðu síðan tapið þangað inn.
Eftir það færðu þeir síðan dótturfé-
lögin bara á kaupverði hlutabréfanna
þótt það væri mikið tap þar inni, ein-
ungis til þess að blekkja,“ segir hann.
Aðalsteinn segist ekki skilja af
hverju menn hafi verið að stofna
mörg eignarhaldsfélög utan um
sama fyrirtækið. „Tilgangurinn var
sjálfsagt að gera félögin ógagnsæ
þannig að ekki væri vitað hverjir ættu
félögin. Þetta hófst eftir einkavæð-
ingu bankanna og við breytinguna
á alþjóðlegu reikningsskilastöðlun-
um,“ segir hann.
Fyrirtæki hafi áður fyrr verið að
tvöfalda efnahagsreikninginn á tíu
árum en á síðustu árum var þetta
gert á einu til tveimur árum með
stóraukinni áhættu.
Lánuðu 700 tónlistarhús
„Bankastjórarnir bera meginábyrgð-
ina. Þeir tóku inn þessi gríðarlegu
lán sem eru á við 700 tónlistarhús og
deildu þessu út til stórfjárfesta og út-
rásarvíkinga í misgáfulegar fjárfest-
ingar. Sem hafa síðan margar hverjar
hrunið. Þetta óx þeim langt upp fyr-
föstudagur 6. mars 200912 Fréttir
ViðskiptaVildin og Enron-Ísland
Haustið 2003 hittust forsvarsmenn margra
stærstu félaga landsins um nótt sem hefur
verið kölluð „nótt hinna löngu bréfahnífa“.
Upp frá því skiptist íslenskt viðskiptalíf
á milli örfárra athafnamanna. Í kjölfarið
jókst viðskiptavild margra fyrirtækja
mjög mikið og hjá sumum var hún hærri
en eigið fé. Viðmælendur DV voru sam-
mála um að margt væri líkt með þessum
viðskiptaháttum og því sem Enron-fyrir-
tækið gerði í Bandaríkjunum.
annas sIgmundsson
blaðamaður skrifar: as@dv.is
unnið fram eftir starfsmenn
fjármálafyrirtækis vinna fram eftir.
fólkið á myndinni tengist efni
greinarinnar ekki beint.
actaVIs
BrEytIng á VIðskIptaVILd nokkurra
féLaga frá 2003 tIL 2007
aVIon/ Hf. EImskIpaféLag ÍsLands
2003
2007
2003
2007
2003mILEstonE
2007
2003
2007
atorka
BakkaVör 2003
2007
straumur/ Burðarás 2003
2007
Heildareignir*
Viðskiptavild
Eigið fé**
* Heildareignir óháð skuldastöðu.
** Eigið fé er heildareignir
að frádregnum skuldum.
Byggt á samantEkt aðalstEins Hákonarsonar í tíund, Blaði ríkisEndurskoðunar.
553 mILLjarðar 358 mILLjarðar 275 mILLjarðar