Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.2010, Page 15

Málum vegna galla á nýjum eignum hefur farið mjög fjölg-
andi síðustu misserin.Það er ekki einskorðað við smágalla
heldur er líka um að ræða stórfellda galla.
BYGGINGAGALLA-
FARALDUR
SIGURÐUR HELGI GUÐJÓNSSON, formaður húseigendafélagsins svarar fyrirspurnum lesenda.
Sendið fyrirspurnir á neytendur@dv.is
NEYTENDUR 25. janúar 2010 MÁNUDAGUR 15
LÁTTU ÍSMOLANA ENDAST Ísmolar bráðna býsna fljótt
og þá safnast vatn fyrir á botni skálarinnar þannig að klakarnir
bráðna enn hraðar. Leggðu litla skál á hvolf í ísskálina. Vatnið
safnast fyrir undir henni, en ísmolarnir liggja á þurru. Það gerir
það að verkum að ísmolarnir endast mun lengur. Ísmolar sem
bráðna út í drykkinn þynna hann einnig, hvort sem um ræðir
áfenga eða óáfenga drykki. Gott ráð við því er að frysta hluta
drykkjarins, í ísmolaformi, áður en teitið hefst.
TANDURHREINN ÖRBYLGJUOFN Settu nokkr-
ar sítrónusneiðar í vatnsskál og settu hana í örbylgju-
ofninn. Láttu hann ganga á fullu í um
það bil 10 mínútur. Þegar tíminn
er liðinn þarftu rétt að strjúka
yfir ofninn með rakri tusku.
Óhreinindin nánast leka af
og lyktin verður fersk.
Ábyrgð byggingaraðila á bygging-
argöllum er mjög rík og byggist á
lögum um fasteignakaup.Hlutað-
eigandi iðnmeistarar bera ábyrgð
og einnig byggingastjórar sam-
kvæmt byggingar- og skipulagslög-
gjöfinni. Hönnuðir geta líka orðið
bótaskyldir vegna hönnunargalla.
Þá er hugsanlegt að byggingaryfir-
völd verði gerð ábyrgð ef galla og
tjón má rekja til þess að byggingar-
eftirlit hefur verið vanrækt. Þá geta
fasteignasalar orðið ábyrgir vegna
galla ef þeir vanrækja skyldur sín-
ar um öflun gagna og upplýsinga
og eru gerðar ríkar kröfur til þeirra
í því efni.
Réttur kaupenda er ríkur
Réttur þeirra sem kaupa af aðila
sem byggir og selur eignir í atvinnu-
skyni er mjög ríkur. Lögin um fast-
eignakaup frá 2002 hafa að geyma
ítarleg ákvæði um galla. Er megin-
reglan sú að fasteign telst gölluð ef
hún uppfyllir ekki þær kröfur sem
leiðir af lögunum og kaupsamn-
ingi. Eign er gölluð ef hún er ekki í
samræmi við samninginn og rétt-
mætar væntingar kaupanda. Þá
er eign gölluð ef kaupandi hefur
ekki fengið réttar og fullnægjandi
upplýsingar um eign. Ný hús eiga
að vera gallalaus og ber bygging-
araðili ríka ábyrgð í því efni. Lög-
in slá skjaldborg um lágmarksrétt
kaupanda nýrra eigna og leyfa ekki
samninga um lakari rétt.
Úrræði og gangur gallamála
Úrræði kaupanda á hendur bygg-
ingaraðila vegna galla eru: Í fyrsta
lagi krafa um úrbætur. Í öðru lagi
krafa um afslátt. Í þriðja lagi krafa
um skaðabætur. Í fjórða lagi rift-
un ef galli er verulegur og í fimmta
lagi stöðvun á greiðslum. Oftast er
það hagfelldast að seljandi bæti úr
galla. Oft reynir á heimild kaup-
anda til að halda eftir af kaupverð-
inu og skuldajafna gallakröfu en
í því efni er kaupanda vissara að
fara varlega. Gangur gallamála:
Fyrst þarf að fá byggingafróðan
aðila til að skoða gallann og hvað
gera þurfi til úrbóta og hvað það
kosti. Þetta er nauðsynlegt til að
glöggva sig á umfangi galla og til
að meta réttarstöðuna. Síðan taka
við bréfaskipti og sáttaumleitanir.
Ef samningar takast ekki þarf oftast
að fá dómkvadda matsmenn til að
lýsa göllum og orsökum þeirra og
meta kostnað við úrbætur. Ef ekki
tekst sátt tekst ekki er næsta skrefið
höfðun dómsmáls.
Gallamál eru dýr og erfið
Gallamál eru þung, erfið og dýr og
því er mjög brýnt að reyna til þraut-
ar að sætta mál áður en hagsmun-
ir grafast undir kostnaðinum. Þeg-
ar svo málinu lýkur seint og um
síðir tapa yfirleitt báðir aðilar fjár-
hagslega, líka sá sem telst hinn
lögfræðilegi sigurvegari. Sigur í
gallamáli er oft dýrkeyptur og her-
kostnaðurinn meiri en herfangið.
Gallamál vilja verða mikið hugar-
víl og eru slítandi og bugandi. Fólk
situr í gallasúpunni sem oft blasir
við í hverju horni og sýgur frá fólki
gleði, þrótt og dug.
Byggingastjórar
Gallamál eru nú enn áhættusam-
ari en ella vegna þess hve mörg
byggingarfyrirtæki standa illa. Þeg-
ar byggingaraðili fer á hausinn sitja
kaupendur oft eftir með fjárhagsleg-
an skell þótt lagaleg staða þeirra sé
góð. Byggingarbransinn er í sárum
og gjaldþrot byggingarfyrirtækja
eru daglegt brauð. Við þær aðstæð-
ur horfa menn til fleiri átta vegna
byggingargalla og hafa kaupendur
í auknum mæli beint spjótum sín-
um og kröfum að byggingastjórum
og tryggingafélögum sem hafa veitt
þeim lögboðna ábyrgðartryggingu.
Ábyrgð byggingarstjóra byggist á
byggingar- og skipulagslöggjöfinni.
Frá 1997 hefur verið skylt að hafa
byggingastjóra við allar bygginga-
framkvæmdir. Markmiðið er að til
staðar sé einn hæfur aðili, sem beri
ábyrgð á því gagnvart eiganda og
byggingaryfirvöldum að rétt og fag-
lega sé staðið að verki af þeim sem
að verkinu koma. Byggingastjórar
eru fyrst og fremst iðnmeistarar,
byggingafræðingar, tæknifræðingar,
verkfræðingar og arkitektar.
Ekki puntudúkka
Dómum um ábyrgð byggingastjóra
fer fjölgandi og sömuleiðis kröf-
um á tryggingarfélög á grundvelli
lögboðinnar ábyrgðartrygging-
ar þeirra. Samkvæmt dómum er
ábyrgð byggingastjóra rík og ströng
og víðtækari en margir töldu. Bygg-
ingastjóri er alls ekki bara forms-
atriði, upp á punt og til málmynda
eins og ýmsir gáfu sér. Dæmi eru
um að menn hafi gerst bygginga-
stórar til málmynda eða sem vinar-
greiða án þess að koma nokkuð að
framkvæmdum og hafa þeir farið
flatt á því.
Skyldur byggingastjóra
Byggingastjóri er framkvæmda-
stjóri byggingaframkvæmda og
ræður meistara. Hann á að yfirfara
öll hönnunargögn áður en fram-
kvæmdir hefjast og leita skýringa
og upplýsinga ef þarf. Hann ber
ábyrgð á því að byggt sé í samræmi
við samþykkta uppdrætti og lög
og reglugerðir og Honum ber að
sjá um að framkvæmdir séu með
tæknilega og faglega fullnægjandi
hætti Hann stýrir framkvæmd-
um og er hefur yfirumsjón og eft-
irlit með þeim og að iðnmeistarar
standi rétt að verki. Eftirlit hans á
að vera virkt og öflugt.
Ábyrgð byggingastjóra
Vanræki hann skyldur sínar getur
hann bakað sér bótaábyrgð og það
jafnvel þótt um sé að tefla atriði
sem fellur undir verk- og ábyrgð-
arsvið meistara. Skilyrði er að um
saknæma og ólögmæta háttsemi sé
að tefla og að gallinn sé sennileg af-
leiðing af því. Gerðar eru ríkar kröf-
ur til byggingastjóra um vandvirkni
og aðgæslu og á því byggt að hann
búi yfir yfirgripsmikilli og þverfag-
legri þekkingu. Ábyrgð hans dreg-
ur þó ekkert úr faglegri ábyrgð við-
komandi meistara.
Ekki vandað til verka Réttur þeirra sem
kaupa af aðila sem byggir og selur eignir í
atvinnuskyni er mjög ríkur
MYND BRAGI ÞÓR JÓSEFSSON  
„Í stuttu máli má segja að
fæðubótarefni eru ekki nauð-
synleg en þau flýta fyrir ár-
angrinum,“ segir Svavar Jó-
hannsson, eigandi Beis ehf.
- Fitness Sport, eins af þrem-
ur stærstu innflytjendum og
seljendum fæðubótarefna á
Íslandi.
Í síðustu viku ræddi DV við
þá Ólaf Gunnar Sæmundsson
næringarfræðing og Magnús
Jóhannsson, lækni og prófess-
or í lyfjafræði. Þeir gagnrýndu
fæðubótarefni harkalega, sér í lagi
þegar frískt fólk á í hlut.
Svavar gefur lítið fyrir gagnrýni
þeirra því bæði Ólafur og Magnús hafi
undanfarin 15 til 20 ár verið í krossferð
gegn fæðubótarefnum. Magnús hafi,
þegar hann starfaði hjá lyfjaeftirlitinu
sagt á fundi ásamt honum og lögfræð-
ingi Félags Íslenskra stórkaupmanna
að ef hann fengi að ráða væri „allt
þetta drasl bannað,“ eins og hann á að
hafa sagt. Spurður hvort Svavar telji
að eitthvað annað en menntun þeirra
og þekking ráði för í afstöðu þeirra til
fæðubótarefna svarar hann því til að
báðir séu þeir af gamla skólanum. „Ól-
afur lærði sín fræði fyrir 15 til 20 árum
og Magnús fyrir vafalaust einhverjum
50 árum. Síðan hefur margt breyst,“
segir Svavar og heldur áfram. „Ég held
ég geti fullyrt að svona 95 prósent af
öllum atvinnumönnum í íþróttum
sem keppa á Ólympíuleikunum nota
einhvers konar fæðubótarefni,“ segir
hann.
Persónulegir hagsmunir
„Fólk ætti að hafa hugfast að þarna
takast tveir pólar á; annars vegar við-
skiptalegs eðlis, þar sem fjárhagslegir
hagsmunir seljenda eru í húfi, en hins
vegar fræðilegi þátturinn, þar sem
menn standa vörð um líf og heilsu
landsmanna,“ segir Geir Gunnlaugs-
son nýskipaður landlæknir. „Ég myndi
almennt hneigjast að því að hlusta á
þá sem ekki hafa beinna hagsmuna að
gæta af sölu efnanna. Hann bendir á
að mörg þeirra hafi aldrei farið í gegn
um klínískar rannsóknir, eins og þeg-
ar lyf eiga í hlut. „Áhrif þeirra á líkam-
ann til lengri tíma eru vafalítið óljós og
held það sé skynsamlegt að nota þau
af varúð.“
Enginn tími fyrir prótein
Í áðurnefndri grein sagði Ólafur Gunn-
ar að Íslendingar innbyrði töluvert
meira af próteinum en nauðsyn krefur.
Líkaminn hafi enga þörf fyrir umfram-
prótein. Í svipaðan streng tók Magnús.
Svavar er þeim ósammála og segir að
nútíma Íslendingar hafi engan tíma
til að borða nóg af próteinríkri fæðu.
Hann er enn fremur á því að þeir sem
æfi reglulega þurfi 150 til 200 grömm af
próteinum á dag, sem er mun meira en
Ólafur Gunnar og Magnús vilja meina.
Svavar segir að í þeim tilvikum þar
sem fólk lendi á spítala vegna fæðu-
bótarefna sé ástæðan sú að fólk taki
margfalt það sem magn sem ráðlagt
sé. Hann segist vita um dæmi þess að
þeir sem lendi á spítölum vegna hjart-
sláttatruflana beri stundum fyrir sig
þekktum fitubrennslutöflum vegna
þess að þeir vilji ekki viðurkenna að
hafa neytt ólöglegra efna, jafnvel fíkni-
efna. baldur@dv.is
„Flýta fyrir
árangrinum“
Eigandi Fitness Sport segir fæðubótarefni
kjörin fyrir þá sem vilji leggja mikið á sig:
gefin væru um 80 til 9
0 prósent
þeirra fæðubótarefna sem
flutt eru til
landsins.
Ljóst er að veltan hér á Í
slandi í
fæðubótarheiminum er
gríðarleg.
Þessi 600 tonn sem flutt
hafa verið
til landsins undanfarið ár
hafa kost-
að um 910 milljónir, eða
hátt í einn
milljarð króna. Söluverðm
ætið er lík-
lega töluvert meira.
Ólafur segir að peningarni
r í þess-
um heimi séu miklir. „Þú
trúir ekki
hvað margir fæðubóta
refnafram-
leiðendur hafa komið að
máli við
mig síðan ég fór að starfa
sem nær-
ingarfræðingur. Ég væri o
rðinn tug-
milljónamæringur ef ég
hefði lát-
ið undan einhverjum þe
irra,“ segir
hann. Hann segir alltaf ei
tthvað um
að næringarfærðingar láti
kaupa sig
til að taka þátt í marka
ðssetningu
á vörum sem þeir viti ef t
il vill sjálf-
ir að séu gangslausar flest
um. „Þetta
fólk kann þetta og veit h
vað býr að
baki. Við vitum að fæð
ubótarefni
geta hjálpað þeim sem lí
ða skort á
ákveðnum næringarefnum
en þetta
er nánast allt bara marka
ðssetning,“
segir Ólafur.
„Þetta er bara bull“
Blaðamaður DV bar no
kkrar full-
yrðingar og auglýsingar f
æðubótar-
efna undir Ólaf. Nánast a
llar þeirra
reyndust þvæla að mati Ól
afs. Í einni
þeirra var því til dæmis h
aldið fram
að mysuprótein „frásogist
hraðar en
nokkur önnur prótein og
það geti
aukið efnaskipti próteina
um allt að
68 prósent“ að því er stó
ð í auglýs-
ingu. „Þetta er bara bull
og það er
sorglegt. Mysuprótein er
bara und-
anrennuprótein. Áður fyr
r var þetta
notað sem skepnufóður.
Ef fólk
vill fá þetta prótein þá d
rekkur
það bara undanrennu,“
seg-
ir Ólafur og ítrekar að rá
ð-
lögð neysla próteins fyr
ir
meðalmann sé 0,8 grömm

á hvert líkamskíló á dag
.
„Ráðlagður dagskammtur

er langt fyrir ofan meðal-
þörf manna. Ráðlagð-
ur dagskammtur þýðir
að enginn maður þarf
á meiru að halda,“ út-
skýrir hann. Hann segir a
ð þeir sem
séu í mjög mikilli og stran
gri þjálfun
geti þurft allt upp í 1,6 til 1,
7 grömm á
dag á hvert líkamskíló. Fyr
ir 100 kílóa
manna eru það 160 til 1
70 grömm
á dag. „Ein lítil skyrdós
gefur 20
grömm af próteinum og m
jólkurglas
sirka 10. Fjórar ostsneiðar
gefa um 15
grömm. Það er svo barnale
ga auðvelt
fyrir okkur að fá nóg af pr
óteinum. Í
langflestum tilvikum er
þetta pen-
ingaaustur,“ segir Ólafur.
Fáum feikinóg af línólsýru
Efni sem innihalda glútam
ín eru afar
algeng í hillum verslana
sem selja
fæðubótarefni. Ólafur s
egist vera
búinn að skoða margar
rannsókn-
ir á þessu efni sem og ö
ðrum am-
ínósýrum. Sumar bendi
til þess að
neysla efnisins geti verið já
kvæð fyrir
þá sem stundi grimma þj
álfun, eins
og maraþonhlaup. Aðrar r
annsóknir
sýni að efnið hafi engin á
hrif. Efnið
hafi ekki sannað gildi sitt.
Svokölluð brennsluefni, e
fni sem
innihalda línólsýru (óme
ga-6) og/
eða línólensýru (ómega-3
), eru fyr-
irferðarmikil í verslunum
sem selja
fæðubótarefni. Ólafur segi
r að neysla
Íslendinga og nánast a
llra þjóða
heimsins á línólsýru sé
svo feiki-
mikil að það sé fáránlegt
að kaupa
og eyða formúu í þetta e
fni í formi
fæðubótarefna. „Ég hef ek
ki séð eina
einustu rannsókn sem sý
nir fram á
að aukin inntaka línólsýru
geti aukið
fitubrennslu á nokkurn há
tt. Þetta er
bara sorglegt,“ segir Ólafur
.
HÁLKUGORMAR
GEGN SLYSUM
Neytendasamtökin minna
á
svokallaða hálkugorma nú
na
þegar fréttir hafa verið sag
ðar af
því að fólk slasast í stórum
stíl í
hálkunni. Fram kemur á h
eima-
síðu samtakanna að gorm
arnir
fáist í apótekum, íþróttave
rslun-
um, hjá flestum skósmiðu
m og í
skóvöruverslunum. Auðve
lt sé að
smeygja þeim utan um skó
sól-
ann og þeir gefi gott grip. „
Gamla
gerðin af mannbroddum f
æst
einnig víða en þeir standa
alveg
fyrir sínu og eru yfirleitt ód
ýrari
en gormarnir,“ segir á síðu
nni.
BORGAR SIG AÐ
SEGJA UPP?
Neytendasamtökin segja f
rá
reynslu manns sem keypti
3G
internet-pungfrelsi hjá No
va.
Hann keypti ársnotkun fyr
ir
fram en eftir að árið var lið
ið bað
hann um mánaðarlegan re
ikn-
ing. Þegar kom að því vildi
hann
færa greiðslurnar yfir á no
tanda
netpungsins. Hann hringd
i í fyr-
irtækið og bað um að reikn
ingur-
inn yrði færður á móður sí
na. „Þá
var honum tjáð að þessi br
eyting
kostaði 1.000 krónur.  Mað
urinn
var ekki sáttur við það og l
eitaði
til Neytendasamtakanna s
em
skoðuðu málið. Í ljós kom
að
upplýsingar um kostnað v
egna
rétthafabreytingar koma fr
am á
heimasíðu fyrirtækisins og
því er
fyrirtækinu heimilt að inn
heimta
þetta gjald,“ segir á síðu sa
mtak-
anna. Samtökin segja athy
glisvert
að viðskiptavinur sé rukka
ður um
breytingagjald á meðan ek
kert
kosti að stofna til viðskipta
. Því
gæti verið hagkvæmara að
segja
upp áskriftinni og hefja aft
ur
áskrift hjá sama fyrirtæki.
n Viðskiptavinur Á
næstu grösum, í
Kringlunni, vildi lasta
matsölustaðinn fyrir
nauma skömmtun á
brauði. Súpa dagsins
kostar 890 krónur en
með því fylgir ein brauðsneið
. „Ég
bað um aukasneið en fékk þa
u
svör að hún kostaði 200 krón
ur.
Ég fór á Serrano í staðinn,“ sa
gði
við-
skipta-
vinurinn.
n Kona sem fór á Skeljung vi
ð
Vesturlandsveg fékk einstak
lega góða
þjónustu frá starfsmanni að
nafni
Ólafur þegar hún bað um að
láta
hreinsa rúðu og rúðuþurrku
.
Ólafur nostraði heilmikið vi
ð
bílinn og konan keyrði
virkilega ánægð í burtu.
Þjónusta sem orðin er
fátíð.
SENDIÐ LOF EÐA LAST Á NEY
TENDUR@DV.IS
DÍSILOLÍA
Algengt verð VERÐ Á LÍTRA 199,2 kr.
VERÐ Á LÍTRA 197,9 kr.
Skeifunni VERÐ Á LÍTRA 194,6 kr.
VERÐ Á LÍTRA 193,3 kr.
Algengt verð VERÐ Á LÍTRA 196,2 kr.
VERÐ Á LÍTRA 204,8 kr.
BENSÍN
Dalvegi VERÐ Á LÍTRA 191,5 kr.
VERÐ Á LÍTRA 190,2 kr.
Fjarðarkaupum VERÐ Á LÍTRA 194,6 kr.
VERÐ Á LÍTRA 193,3 kr.
Algengt verð VERÐ Á LÍTRA 196,2 kr.
VERÐ Á LÍTRA 194,9 kr.
UMSJÓN: BALDUR GUÐM
UNDSSON, baldur@dv.is /
neytendur@dv.is
el
ds
ne
yt
i14 MIÐVIKUDAGUR 20. janú
ar 2010
NEYTENDUR
NEYTENDUR
20. janúar 2010 MIÐVIKDAGU
R 15
TANDURHREINN ÖRBYLG
JUOFN Settu nokkrar
sítrónusneiðar í vatnsskál og
settu hana í örbylgjuofninn.
Láttu hann ganga á fullu í um
það bil 10 mínútur. Þegar
tíminn er liðinn þarftu rétt að
strjúka yfir ofninn með rakri
tusku. Óhreinindin nánast lek
a af og lyktin verður fersk.
LÁTTU ÍSMOLANA ENDAS
T
Ísmolar bráðna býsna fljótt og
þá safnast
vatn fyrir á botni skálarinnar þ
annig að
klakarnir bráðna enn hraðar. L
eggðu litla
skál á hvolf í ísskálina. Vatnið
safnast fyrir
undir henni, en ísmolarnir lig
gja á þurru og
duga mun lengur fyrir bragði
ð.
Langstærsti hluti þeirra f
æðubótar-
efna sem heilbrigðir Í
slendingar
kaupa gagnast þeim ekki
á nokkurn
hátt. Ofneysla á einu efni
, til dæm-
is próteini, getur leitt til
eitrunará-
stands og skemmda á lifur
og nýrum
að sögn Ólafs Gunnars
Sæmunds-
sonar næringarfræðings.
Ofneysla á einu nærin
garefni
veldur oft skorti á öðrum
mikilvæg-
um efnum að sögn lækn
is sem DV
ræddi við. Um 600 tonn
af fæðu-
bótarefnum hafa verið flu
tt til lands-
ins undanfarið ár. Verðm
æti þeirra
er um milljarður króna, s
amkvæmt
tölum um innflutning á ve
f Hagstofu
Íslands.
Eitrunarástand
Ólafur bendir á að ef fól
k innbyrði
meira af næringarefnum e
n það hafi
þörf fyrir geti það leitt ti
l eitrunar-
ástands. Það geti skaða
ð lifur og
nýru. Ekki sé alltaf auðve
lt að koma
auga á kvillana því eitrun
aráhrif of
mikils C-vítamíns geti til d
æmis ver-
ið höfuðverkur og magakv
eisa, kvill-
ar sem geti komið fram
af ýmsum
öðrum ástæðum.
„Ég bendi líka á að mikil
neysla
á vissum efnum getur lei
tt til meiri
upptöku á öðrum og þar
með vönt-
unar. Tökum eitt einfa
lt dæmi.
C-víta mín eykur upptöku
á járni, sér
í lagi járni sem er að fin
na í jurta-
fæðu. Ef járnbúskapur ei
nstaklinga
er mjög góður, og viðko
mandi fer
að borða rosalega mikið a
f C-vítam-
íni, þá getur járnbúskapu
rinn orðið
mjög hár. Það getur haft
slæm áhrif
á nýru og lifur, svo dæmi
séu tekin,“
útskýrir Ólafur.
Hann bætir við að mikil o
fneysla
trefja geti einnig ýtt undir
járnskort-
inn. „Ef fólk telur sig þu
rfa á ein-
hverjum efnum að halda,
til dæmis
járni, þá er eina rétta leiðin
að athuga
það á vísindalegan hátt, m
eð því að
láta draga úr sér blóð,“ seg
ir hann.
Mælir ekki með Hydroxycu
t
Ólafur segir algengt að f
æðubótar-
efni séu auglýst á villand
i hátt. Þau
séu auglýst þannig að fól
k geti eflst
að heilbrigði og jafnve
l læknað
hina og þessa sjúkdóma
neyti það
fæðubótarefna. „Hydro
xycut-fitu-
brennsluefni er til dæmi
s eitt sem
ég get engan veginn mælt
með,“ seg-
ir Ólafur en Hydroxycut e
r sagt vin-
sælasta fitubrennsluefni
á Íslandi.
„Það eru ekki til neinar vi
ðurkennd-
ar rannsóknir um árangur
. Eina sem
hægt er að finna eru ranns
óknir sem
benda til þess að notkuni
n geti leitt
til lifrarmeina og hækka
ndi blóð-
þrýstings,“ segir Ólafur og
bætir við
að mörg svokölluð fitubr
ennsluefni
séu rík af koffíni og mikil n
eysla þess
hafi ekki góð áhrif á heilsu
.
Nauðsynlegt til að leiðrétta

skort
Almennt segir Ólafur þó
að neysla
fæðubótarefna geti í sum
um tilvik-
um sannarlega átt rétt á sé
r. „Sérstak-
lega ef fólk greinist með of
lágt magn
af vissum næringarefnum
, eins og
járni eða hverju sem er
. Þá getur
verið ráðlegt að grípa til f
æðubótar-
gjafar til að leiðrétta skor
tinn,“ segir
Ólafur og bætir við að í slí
kum tilvik-
um sé bráðnauðsynlegt að
notast við
fæðubótarefni. Eins geti
það verið
nauðsynlegt fyrir fólk sem
hefur ver-
ið í óreglu; fíkniefnum eð
a víni. Þá
geti þurft að leiðrétta skor
t með inn-
töku fæðubótarefna. „Síða
n má ekki
gleyma D-vítamíni sem vi
ð mættum
leita í í formi fæðubótar. Vi
ð byggjum
það upp með aðstoð sólar
ljóssins en
þegar sólin er lágt á lofti hé
r á Íslandi
getur það leitt til þess að
líkaminn
framleiði ekki nóg. Þar se
m fæða er
almennt snauð af D-víta
míni getur
verið gott að taka eina tes
keið af lýsi
eða fimm til sex lýsistöflur
á dag,“ út-
skýrir Ólafur.
Spurður um fæðubótaref
ni eins
og Herbalife og Slimquick
segir Ólaf-
ur ekkert því til fyrirstöðu a
ð fólk noti
næringarduft í staðinn f
yrir stöku
máltíð, ekkert bendi til þe
ss að þetta
séu varhugaverð eða ska
ðleg efni.
Þetta sé einfaldlega matur.
„Auðvitað
léttist fólk ekkert meira ef
það neyt-
ir 400 hitaeininga í form
i dufts en
400 hitaeininga í formi he
fðbundins
matar.“
Kreatín getur hjálpað
Algengt er að finna augl
ýsinar um
kreatín í líkamsræktarstöð
vum og á
heimasíðum sem selja f
æðubótar-
efni. Ólafur segir að krea
tín sé eitt
mest rannsakaða efnið
á íþrótta-
markaðnum. Búið sé að fr
amkvæma
hundruð rannsókna. „Það
getur mér
vitanlega ekki verið skað
legt. Nið-
urstöðurnar benda til þes
s að sum-
ir íþróttamenn geti hagna
st á neyslu
kreatíns,“ segir Ólafur
og heldur
áfram: „Til dæmis þegar
fólk er að
gera ákveðna lyftingaæf
ingu í tíu
skipti, þá getur sá sem h
efur tekið
kreatín stundum náð betr
i árangri í
síðustu tveimur til þremur
lyftunum,
miðað við þann sem ekki
hefur tekið
efnið. Þetta hefur hins ve
gar ekkert
með þolárangur að gera.“ H
ann bætir
við að efnið sé ekki á bann
lista vegna
þess að ekki hafi verið
sannað að
einstaklingar nái forskoti
á aðra við
notkun þess. „Þetta hefur
þó sannað
gildi sitt á einhvern hátt.“
Próteinið varasamt
„Við Íslendingar borðu
m miklu
meira af próteinum en v
ið þurfum
almennt. Það sem við i
nnbyrðum
aukalega þurfum við að
losa okkur
við. Nýrun sjá um það og
ef við höf-
um ekki undan að losa
okkur við
próteinið myndast eitrun
arástand,“
segir Ólafur spurður um
skaðsemi
próteina í formi fæðu
bótarefna.
Hann segir þó að prótein
gjafir hafi
sannað gildi sitt hjá þeim
sem ekki
fái nóg í fæðunni.
Ólafur segir dæmi þess að
Íslend-
ingar hafi endað inni á
bráðadeild
vegna óhóflegrar notkuna
r próteins.
Það geti leitt til óstarfhæ
fra nýrna.
„Þá erum við að tala um al
veg svaka-
lega mikla neyslu. Öfga
kenndasta
dæmið er líklega drengur
sem lenti
inn á bráðadeild vegna ó
starfhæfra
nýrna. Hann hafði viku fy
rir fitness-
mót innbyrt um 800 gröm
m af pró-
teinum á dag í formi fæðu
bótarefna.
Ráðlögð neysla fyrir íþrót
tamann er
1,0 til 1,6 gramm á hvert
líkamskíló.
Meðal íslenskur karlmað
ur borðar
vel yfir 100 grömm á dag
,“ segir Ól-
afur og ítrekar að umfram
magn pró-
teins gagnist mönnum ek
ki á nokk-
urn hátt. „Oftast er fólk s
em kaupir
prótein í formi fæðubóta
refna bara
að eyða peningunum sín
um. Þetta
er bara undanrennuduft
og gagnast
heilbrigðu fólki ekki nei
tt,“ ítrekar
hann.
Efni fyrir milljarð
Samkvæmt upplýsingum
frá toll-
stjóra og Hagstofu Ísland
s voru rétt
tæplega 600 tonn af fæð
ubótarefn-
um og vítamínum flutt inn
til lands-
ins í fyrra. Talan er þó ekk
i nákvæm
en þær upplýsingar fengus
t hjá emb-
ætti tollstjóra að undir
þeim toll-
skrárnúmerum sem DV
fékk upp
HÆTTULEG FÆÐUBÓTAREFNI
Óhófleg neysla fæðubóta
refna á borð við prótein
getur valdið alvarlegum
nýrna- og
lifrarskemmdum. Ólafur Gu
nnar Sæmundsson næringa
rfræðingur segir sorgleg
t að
sjá og heyra auglýsingar
frá seljendum þar sem m
iklum árangri er lofað. F
lest efnin
séu heilbrigðu fólki vita
gagnslaus.
Oftast er fólk sem kaupir
prótein í formi fæðu-
bótarefna bara að
eyða peningunum sín-
um.
Ungt fólk á spítala
„Hér á Íslandi hefur ta
lsvert af
ungu fólki hlotið bráðain
nlögn á
sjúkrahús vegna hjartslá
ttartrufl-
ana sem raktar hafa verið
til fæðu-
bótarefna. Sérstaklega u
ndanfar-
ið ár,“ segir Magnús Jóh
annsson
læknir og prófessor í lyfja
- og eit-
urefnafræði við læknade
ild Há-
skóla Íslands.
Magnús segir mörg dæmi
þess
að fæðubótarefni hafi fa
rið illa í
fólk. „Fyrir þremur árum
fékk ung
kona sem var í stífri lík
amsrækt
skyndilega heilablæðingu
. Líkleg-
asta orsökin sem kom t
il greina
var fitubrennsluefni, sem
þá var
reyndar ólöglegt,“ segir Ma
gnús og
bætir við að reynslan haf
i sýnt að
þessi efni geti verið mjög v
arasöm.
Lítið eftirlit
Eins og fram kemur í grein
inni hér
til hliðar getur ofneysla
á fæðu-
bótarefnum haft alvarleg
áhrif á
heilsu fólks. Dæmi eru
um lifr-
ar- og nýrnaskemmdir hjá
annars
fullhraustu fólki auk þess
sem of-
neysla eins næringarefn
is getur
leitt til skorts á öðrum m
ikilvæg-
um næringarefnum. Mag
nús seg-
ir aðspurður að það sé áhy
ggjuefni
að hver sem er geti ráðlag
t fólki að
taka fæðubótarefni. Ekker
t sé sem
banni slíkt. „Eftir því sem
ég best
veit þurfa þeir sem flytja þ
etta inn
að hafa sams konar leyfi
og mat-
vælainnflytjendur. Þeir g
eta flutt
inn hvað sem þeim sýnis
t en þeir
eiga að tilkynna það til M
atvæla-
stofnunar,“ segir hann o
g segir
mögulegt að þar sé pottur
brotinn.
Innihald þess sem flutt s
é inn sé
ekki skoðað umfram önn
ur mat-
væli.
Spilling og plat
Víða á spjallsíðum og heim
asíðum
óviðurkenndra aðila má fin
na aug-
lýsingar um hin og þessi
lyf sem
lækna eigi allt möguleg
t. Land-
læknisembættið birti til að
mynda
viðvörun frá Eitrunar
miðstöð
Landspítalans í síðustu vik
u vegna
svokallaðrar kraftaverka
lausnar,
MMS, sem getur valdið
alvarleg-
um veikindum og jafnve
l dauða.
Lausninni er meðal anna
rs ætlað
að lækna marga sjúkdóma
, allt frá
alnæmi til berkla, en engin
vísinda-
leg gögn liggja fyrir sem st
yðja þær
fullyrðingar. Magnús efas
t um að
MMS hafi verið tilkynnt sa
mkvæmt
reglum. Efnið innihaldi
natríum
klórít sem geti haft alvarle
g áhrif á
blóðrauðann með þeim
hætti að
hann hætti að geta flutt súr
efni.
Hann segist líka hafa séð
vef-
síður sem auglýsa undra
lausnina
JanFe, sem eigi að lækna fó
lk af alls
kyns kvillum.
„Eins og ég lít á þetta ge
ngur
þetta allt út á að plata pe
ninga af
fólki. Til eru erlendar ran
nsóknir
sem sýna að almenningu
r borg-
ar álíka mikið fyrir fæðub
ótar- og
náttúruefni og fyrir lyf.
Það eru
ansi margir milljarðar á á
ri,“ seg-
ir Magnús og bætir við: „
Þetta er
mjög grimmur markaður
því það
eru svo miklir peningar í
spilinu.
Þeir opna oft leiðina fyrir
spillingu
og plat,“ segir Magnús.
Notfæra sér veikindi fólks
Eins og fram kemur í m
áli Ólafs
Gunnars hafa honum mar
goft ver-
ið boðnar fúlgur fjár fyrir
að taka
þátt í markaðssetningu á v
afasöm-
um fæðubótarefnum. Mag
nús seg-
ir að slíkt heiti einfaldlega
mútur á
íslensku. „Stóri vandinn v
ið þenn-
an heim eru þeir miklu p
eningar
sem um er að tefla. Mér fin
nst verst
þegar óprúttnir náungar n
ota veik-
indi og erfiðleika fólks til
að plata
út úr því peninga,“ segir ha
nn.
Herbalife er afar vinsælt f
æðu-
bótarefni víða um heim
, meðal
annars á Íslandi. Magnús
segir að
í virtum erlendum lækn
isfræði-
tímaritum hafi birst gre
inar þar
sem sýnt hafi verið fra
m á að
minnsta kosti 28 tilfelli a
lvarlegra
lifrarskemmda vegna H
erbalife-
vara. „Það eru bara tölur ú
r nokkr-
um löndum. Sumar vöru
rnar frá
Herbalife innihalda eitrað
ar jurtir
en ég veit ekki til þess að
þær séu
í umferð hér á Íslandi. Fle
star vör-
urnar frá Herbalife eru sa
uðmein-
lausar en innan um eru
varasöm
efni,“ útskýrir hann.
„Þetta er ekki hollt“
Magnús ráðleggur þei
m sem
íhuga að kaupa sér fæ
ðubótar-
efni að ráðfæra sig við læ
kni, sér-
staklega þeir sem veikir s
éu fyrir.
Hann segir að stundum
segi fólk
læknum sínum ekki frá þ
eim efn-
um sem það notar og það
geti ver-
ið varasamt, sér í lagi geti
það haft
slæm áhrif hjá þeim sem
taka lyf
að staðaldri. Spurður hv
ort heil-
brigt fólk eigi að leita læk
nis áður
en það kaupir fæðubótare
fni gríp-
ur Magnús orðið og seg
ir: „Fólk
við góða heilsu hefur enga
ástæðu
til að taka fæðubótarefni.
Það eru
mjög mikil áhöld um ávin
ning og
þeir sem þurfa fæðubótar
efni eru
yfirleitt sjúklingar. Ég ráð
legg öllu
frísku fólki að halda sig fr
á svona.
Þetta er ekki hollt,“ segir M
agnús.
Hann segir að hollt og
fjöl-
breytt mataræði skili mik
lu betri
árangri. „Þessi efni eiga
að flýta
fyrir árangri en út frá lækn
isfræði-
legu sjónarmiði er það ek
ki hægt.
Ef fólk vill til dæmis mikið
prótein
á það að borða meiri fisk e
ða kjöt,“
segir hann og bendir á að
aukinni
próteinnotkun fylgi óhj
ákvæmi-
lega kalktap, svo dæmi sé
tekið.
Fræðsla fyrir almenning
Magnús segir að búið sé a
ð stofna
óformlegan starfshóp ým
issa full-
trúa úr heilbrigðiskerfinu
og Há-
skóla Íslands. Verið sé að u
ndirbúa
að setja upp og miðla fræ
ðsluefni
um fæðubótarefni fyrir
almenn-
ing. „Við teljum gagnlegas
t að efla
hlutlausa fræðslu því m
argt af
þessu sem er aðgengilegt
fyrir fólk
er komið frá framleiðen
dunum
sjálfum og söluaðilum,“ se
gir hann
að lokum.
baldur@dv.is
Talsvert af fullfrísku fó
lki hefur verið lagt inn
á sjúkrahús
vegna hjartsláttartruflan
a og annarra kvilla sem
raktir hafa
verið til fæðubótarefna.
Magnús Jóhannsson segir
að fólk
eigi ekki að neyta fæðub
ótarefna nema í samráði
við lækni.
Ungt fólk á spítala Magnús J
óhannsson, læknir og prófes
sor í lyfjafræði,
segir þó nokkur dæmi um að
ungt fólk hafi verið lagt inn
bráðainnlögn vegna
hjartsláttartruflana sem rakt
ar eru til fæðubótarefna. MYN
D RAKEL ÓSK
Mér finnst verst þegar óprúttnir
náungar nota veikindi
og erfiðleika fólks til
að plata út úr því pen-
inga.
Boðnar formúur fjár Ólafur
Gunnar Sæmundsson nærin
g-
arfræðingur upplýsir að hon
um
hafi margoft verið boðnar
milljónir fyrir að taka þátt í m
ark-
aðssetningu fæðubótarefna
.
Enginn árangur Líkam-
inn hefur engan hag af
umframmagni próteins.
Íslendingar borða að sögn
næringarfræðings meira
prótein en þörf krefur.
n Eitrunarmiðstöð Landsp
ítalans hefur vakið
athygli á því að hægt er að k
aupa á netinu svo-
kallaða „kraftaverkalausn“ M
MS (Miracle Mineral
Solution) sem valdið getur a
lvarlegum veikindum
og jafnvel dauða. Þessi lausn
er einnig kölluð
kraftaverkaefni (Miracle Min
eral Supplement).
Í þessari lausn er 28% natríu
m klórít (NaClO2 )
sem er ætlað að lækna marg
a sjúkdóma, allt frá
alnæmi til berkla. Engin vísin
daleg gögn liggja
fyrir sem styðja notkun þess
arar lausnar við
sjúkdómum. Natríum klórít e
r eitur sem valdið
getur metrauðablæði (meth
emoglobulinemia),
skemmdum á rauðum blóðk
ornum og nýrna-
bilun. Eindregið er varað við
notkun þessarar
kraftaverkalausnar.
n Mikilvægt er að tilfelli þa
r sem grunur leikur á
eitrun af völdum MMS séu ti
lkynnt til yfirvalda.
Viðvörun vegna MMS
Innflutningsland
Tonn
n Bandaríkin
120
n Danmörk
94
n Holland
82
n Bretland
69
n Ítalía
61
n Frakkland
60
n Belgía
56
n Þýskaland
26
n Pólland
12
n Svíþjóð
07
n Noregur
02
*Síðustu 12 mánuði
Innflutt fæðubótarefni
BALDUR GUÐMUNDSSON
blaðamaður skrifar ba
ldur@dv.is
Vildu helst banna öll efni Svavar Jóhanns-
son eigandi Fitness Sport segir að Ólafur og
Magnús tilheyri gamla skólanum.
MYND SIGTRYGGUR ARI
20. janúar 2010