Dagblaðið Vísir - DV - 31.01.2011, Blaðsíða 12

„Ungur maður missir meðvitund og
er fluttur á sjúkrahús. Fram kemur að
yfirlið hafa verið endurtekin undan-
farnar vikur. Ekki finnst fullnægjandi
skýring á yfirliðunum og er hann út-
skrifaður heim, en fyrirhugaðar frek-
ari rannsóknir og eftirlit. Útskýrt er
fyrir honum að hann sé óökuhæfur
vegna hættu á endurteknum yfirlið-
um. Nokkrum vikum síðar er kom-
ið með hann á bráðamóttöku með
alvarlega áverka eftir að hafa misst
meðvitund undir stýri og valdið
árekstri. Í viðtali við lækni í endur-
komu eftir slysið er ítrekað að við-
komandi sé ekki ökuhæfur, en hann
mótmælir því og bendir á að hann
hafi undir höndum gilt ökuskírteini.“
Frá þessu segir í grein um Ökuhæfi
sjúklinga sem var birt í Læknablað-
inu árið 2005 og ekki hefur ástandið
batnað síðan. Þetta dæmi er byggt á
raunverulegum atburðum og á sér
margar hliðstæður, jafnvel verri. Tök-
um annað dæmi: Sjúklingur und-
ir áhrifum sterkra lyfja ók í veg fyrir
annan bíl og lét lífið.
Hætta á vanmati
Frá janúarbyrjun ársins 2002 og til
nóvemberloka árið 2010 ollu öku-
menn sem voru sjúkir, þreyttir eða
undir áhrifum löglegra lyfja 30 bana-
slysum og 69 alvarlegum slysum. Þá
urðu 303 slys með litlum meiðslum
og 767 óhöpp án meiðsla á þessu
tímabili af sömu sökum, eða alls
1.169 slys.
Enn er verið að vinna úr tölum
fyrir árið 2010 og þær því ekki til,
en árið 2009 urðu fjögur banaslys af
völdum ökumanna sem voru sjúkir,
þreyttir eða undir áhrifum löglegra
lyfja og tíu alvarleg slys. Það ár ollu
ökumenn í þessum hópi alls 152 slys-
um.
Rannsóknarnefnd umferðarslysa
telur að það sé hætt við vanmati þar
sem nauðsynleg gögn um andlegt og
líkamlegt ástand ökumanna liggja
ekki fyrir í öllum tilvikum.
Hættan eykst
Almennt er viðurkennt að akstur og
notkun ólöglegra fíkniefna sé alvar-
legt brot á umferðarlögum, en þegar
sjúkdómar eða lyf skerða ökuhæfni
er áhættan einnig mikil. Líkur á því
að valda umferðarslysi aukast stór-
lega ef ökumenn þjást af vissum
sjúkdómum, þótt áhættan sé mis-
munandi eftir tegund og alvarleika
þeirra.
Samkvæmt erlendum rannsókn-
um eru heilabilun og kæfisvefn þeir
sjúkdómar sem líklegastir eru til
þess að valda aukinni hættu á slys-
um, utan misnotkun á áfengi og lyfj-
um. Rannsóknir hafa líka sýnt fram
á tengsl milli umferðarslysa og sjúk-
dóma eins og flogaveiki, þunglyndis
og sykursýki en einnig er fylgni milli
hjarta- og æðsjúkdóma og umferð-
arslysa. Þá eru ótalin tengsl þeirra
sjúkdóma og heilsubrests sem fylgja
hækkandi aldri.
Ökuskírteinið gildir í 51 ár
Það var því ekki að ástæðulausu sem
Rannsóknarnefnd umferðarslysa
gaf út varnaðarskýrslu vegna um-
ferðarslysa af völdum veikinda öku-
manna. Óskaði nefndin eftir sértæk-
um reglum um mat á ökuhæfni, því
rannsóknir nefndarinnar bentu til
þess að greiningarkerfið sem nú er
notað væri ófullnægjandi.
Eitt af þeim atriðum sem nefnd-
in benti á var að fólk væri beðið um
að greina sjálft frá veikindum sín-
um þegar það sækti um ökuréttindi.
Eftir eitt til þrjú ár fá flestir fullnað-
arskírteini sem gildir til sjötíu ára
aldurs. Í 51 ár getur fólk því haldið
ökuréttindum sínum óháð andlegu
og líkamlegu ástandi, nema einhver
grípi inn í, ökumaður valdi slysi eða
lögregla þurfi að hafa afskipti af
honum.
Að lokum taldi nefndin að það
hefði ekki tekist að framfylgja lögum
og reglum um heilbrigðiskröfur sem
gerðar væru til ökumanna. Hvatti
hún ökumenn líka til þess að bregð-
ast við ef þeir væru í áhættuhópi
og gangast undir skoðun á ökuhæfi
sínu. Árlega fær nefndin eina til
þrjár tilkynningar um atvik þar sem
ökumenn látast undir stýri án þess
að hægt sé að rekja andlátið til slyss.
Sumt af þessu fólki hefur verið lang-
veikt en með ökuréttindi.
Ábyrgð aðstandenda og
atvinnurekenda
DV bar það undir Geir Gunn-
laugsson landlækni hvort lækn-
ar ættu oftar að grípa inn í og til-
kynna um sjúka ökumenn. „Ég á
erfitt með að segja að læknar eigi
auðvitað að tilkynna sjúklinga sína
og brjóta þar með trúnað. Það þarf
þá að skoða það mjög vel og kafa
ofan í önnur siðferðismál í þessu
samhengi. Til dæmis hvort það
séu þá bara læknar sem eigi að til-
kynna viðkomandi til lögreglunn-
ar. Það gæti líka átt við um heimil-
isfólk sem hefur fulla ástæðu til að
hafa áhyggjur af viðkomandi. Eða
atvinnurekendur þegar um er að
ræða menn á vinnumarkaði. Það
er mikilvægt að fólk sé vakandi fyr-
ir því að það eru menn í umferð-
inni sem eru ekki hæfir til þess.
Fólk sem sér einhvern keyra eins
og api á að tilkynna það til lög-
reglu, sem borgarar í þessu sam-
félagi. Það gæti snert lækna, en
þá þarf að setja einhverja umgjörð
um það og skoða það sérstaklega.
Í grundvallaratriðum tel ég að
læknar reyni eftir bestu getu að
meta líkamlegt og andlegt ástand
þeirra sem þeir eru að sinna og
þá sérstaklega með tilliti til þess
hvort þeir geti keyrt. Það held ég
að sé almenn vinnuregla hjá öllum
vel starfandi læknum. Ég held líka
að það sé almenn vinnuregla hjá
læknum að vekja athygli á hugs-
anlegum aukaverkunum lyfja sem
gætu haft áhrif á getu einstaklinga
til að keyra eða viðbragðsflýti. Það
er mín tilfinning að læknar reyni
að sinna þessu eins vel og þeir
geta.“
Sjúklingar hundsa fyrirmælin
Þó að læknar fari yfir áhættuna með
sjúklingnum dugar það ekki allt-
af til eins og þau Kristín Sigurðar-
dóttir og Hjalti Björnsson komust
að raun um þegar þau lögðu spurn-
ingalista fyrir lækna á þeim deild-
um Landspítalans sem eru líkleg-
astir til að sinna þeim sem verða
óökuhæfir vegna veikinda, slysa-
og bráðadeild, taugalækningadeild,
hjartalækninga deild og öldrunar-
deild.
Af 42 læknum sem svöruðu vissu
27, eða 64 prósent, um sjúklinga
sem héldu akstri áfram gegn ráð-
leggingum læknis. Vissu þeir um 52
tilvik þar sem sjúklingur hafði vald-
ið skaða eftir að hafa ekið bíl án þess
að hafa færni til þess.
Algengast var að einstakling-
ar með flogaveiki eða heilabilum
hefðu haft fyrirmælin að engu, en
eins voru nefnd dæmi um misnotk-
un lyfja og áfengis, óútskýrð yfirlið,
sykursýki, kæfisvefni og sjónskerð-
ingu. Könnunin var ekki vísinda-
leg en niðurstöðurnar staðfestu að
um raunverulegt vandamál væri að
ræða.
Siðferðisleg skylda lækna
Einar Magnús Magnússon hjá
Umferðarstofu hefur sjálfur orð-
ið vitni að því að einstaklingur sem
er honum nákominn fékk fyrir-
mæli lækna um að hætta að keyra.
„Hann fékk tímabundin flogaköst á
meðan hann var í lyfjameðferð eft-
ir krabbamein. Læknir á taugadeild
12 | Fréttir 31. janúar 2011 Mánudagur
n Veikir ökumenn eru hættulegir n Ollu 30 banaslysum á átta árum n Slæmt ástand þeirra
var oftast þekkt fyrir slys n Þagnarskylda lækna skarast á við tilkynningaskyldu n Ók á
röngum vegarhelmingi til læknis n Var sendur aftur heim á bílnum og sagt að jafna sig
MEÐ DRÁPSVOPN Í HÖNDUNUM
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
Hvað getur þú gert?
Veist þú um einhvern sem ekur bíl án þess að vera í ástandi til þess?
Reyndu að sannfæra hann um að skila ökuskírteininu eða tilkynntu
hann til lögreglu.
Ef þú átt við veikindi að stríða og þarft að neyta lyfja verður þú að
líta í eigin barm og meta hæfi þitt. Rannsóknarnefnd umferðarslysa
hvetur ökumenn sem eru í áhættuhópi til að bregðast við af ábyrgð og
gangast undir skoðun á ökuhæfi sínu hjá læknum og stjórnvöldum.
„Ég á erfitt með að
segja að læknar
eigi auðvitað að tilkynna
sjúklinga sína og brjóta
þar með trúnað.