Dagblaðið Vísir - DV - 09.02.2011, Side 12

12 | Fréttir 9. febrúar 2011 Miðvikudagur
„Við erum að sjá dæmi um börn sem
eru dögum saman í reiðuleysi, týnd
í undirheimum Reykjavíkur. Það er
bara svoleiðis,“ segir Halldóra Dröfn
Gunnarsdóttir starfsmaður barna-
verndar Reykjavíkur. Reglulega birtast
fréttir af því í fjölmiðlum að lögreglan
leiti að ungum krökkum. Þessir krakk-
ar koma úr mismunandi aðstæðum
og mál þeirra eru jafn margvísleg og
þau eru mörg. Foreldrar standa þó
flestir ráðalausir frammi fyrir þessum
vanda, úrræðaleysið er mikið og fag-
aðilar sammælast um að þetta sé eitt-
hvað sem vert sé að hafa áhyggjur af.
Eitt af því sem veldur þeim ugg er þeg-
ar ólögráða stúlkur flýja í faðm fullorð-
inna karlmanna. Í einhverjum tilfell-
um haldi þeir stúlkunum uppi og fái
jafnvel kynferðislega greiða í staðinn.
Stundum eru þessi börn búin að
koma sér fyrir í svokölluðum gren-
um þar sem hópur fíkniefnaneytenda
hangir saman eða hjá vinum og kunn-
ingjum. „Við þurfum að finna þau og
koma þeim til hjálpar. Oft er ástæðan
tvíþætt, neysla og andlegir erfiðleikar,“
segir Halldóra.
„Það er ekkert á vísan að róa með
að þetta séu börn sem komi úr erfið-
um heimilisaðstæðum. Mörg þeirra
búa við ágætar heimilisaðstæður
og eiga ábyrga foreldra sem vilja og
geta stutt við bakið á þeim en þurfa
kannski aðstoð við það. Önnur börn
koma kannski úr skelfilegum heimil-
isaðstæðum. Það er ekki hægt að al-
hæfa neitt um það.“
Halldóra segir líka að hér sé mik-
ið af ungu fólki af erlendum uppruna
sem hafi komið til landsins með eða
án foreldra og eigi oft erfitt með að að-
lagast íslensku samfélagi. „Þau koma
hingað stálpuð og eiga erfitt með að
falla inn í og skilja kerfið. Foreldrar
þeirra eiga líka erfitt með það og við
þurfum þá að grípa inn í.“
Týnd í tvær vikur
Alls bárust barnavernd Reykjavík-
ur 43 beiðnir árið 2010 frá foreldrum
sem vildu að leitað yrði að barninu
þeirra. Formlegar beiðnir til lögreglu
voru hins vegar 24, í hinum tilvikun-
um komu börnin í leitirnar áður en
málið var komið í formlegt ferli. Þessi
börn voru týnd mislengi, allt frá ein-
hverjum dögum og upp í tvær vikur,
jafnvel lengur. „Þá láta þau stundum
vita að það sé allt í lagi með þau og
að þau séu á lífi en vilja ekki gefa upp
hvar þau eru, koma þessum skilaboð-
um bara til foreldra sinna.
Þegar ákveðið er að lýsa eftir barni
er vandinn yfirleitt orðinn nokkuð
viðamikill. Oftast er það gert vegna
þess að við metum það svo að þess-
ar stúlkur séu að leggja líf sitt í mikla
hættu í aðstæðum sem við þekkjum
ekki.“
Telja sig ástfangnar
Halldóra segir að þessi mál séu oft
snúin, ekki síst þegar ungar stúlkur
flýi í faðm manna sem þær telji sig
ástfangnar af, þótt í raun sé algengt
að mennirnir séu að nýta sér varn-
arleysi þeirra og sakleysi. „Þegar það
er ekki hægt að færa rök fyrir því með
sannanlegum hætti að stúlkan hafi
verið tæld eða beitt misbeitingu eða
öðru slíku er ekki hægt að kæra mál-
ið. Samkvæmt lögum mega allir sofa
hjá þegar þeir eru orðnir fimmtán ára.
Stúlkur á átjánda ári eru komn-
ar fast að því að verða sjálfráða um
sitt líf. Því nær sem dregur verða að
vera þeim mun sterkari rök fyrir því
að taka þær út úr aðstæðunum gegn
þeirra vilja. Við og dómstólar þurfum
að meta það þannig að þær séu bók-
staflega að stefna lífi sínu í hættu.“
Úrræðin sem barnavernd hefur
upp á að bjóða eru því ekkert sérstak-
lega sterk segir Halldóra. „Það er ekki
hægt að binda þessar stúlkur fastar
niður og henda lyklinum. Þær hafa
sinn rétt og því eldri sem þær eru því
erfiðara er að fást við málið. Foreldrar
þurfa stundum að horfast í augu við
það að geta lítið gert.“
Erfitt að koma í veg fyrir þetta
Halldóra veltir því upp hvort það sé of
snemmt að veita fimmtán ára börn-
um fullt frelsi á kynferðissviðinu:
„Sumir segja að það þýði ekkert að
loka augunum fyrir því að stór hluti
barna sé farinn að stunda kynlíf fyr-
ir fimmtán ára aldur. Á að setja ein-
hver aldursmörk á það? Það er spurn-
ing. Persónulega finnst mér fimmtán
ár fullsnemmt. Ég held að við værum
alla vega betur sett ef aldursmörkin
væru miðuð við sextán ára aldur.“
Líkt og Halldóra veltir Steinunn
Bergmann á Barnaverndarstofu sjálf-
ræðisaldrinum fyrir sér. „Börn sem
eru orðin fimmtán ára gömul mega
vera í kynferðissambandi en það er
ekki þar með sagt að það sé viðeig-
andi að þau séu í kynferðissambandi
við eldri menn. Margir foreldrar gera
athugasemdir við það. En ef þær vilja
þetta sjálfar er sannarlega erfitt að
bregðast við því og erfitt fyrir foreldra
að koma í veg fyrir það. Sum lönd
miða við átján ára aldur og mér þætti
ekkert óeðlegt að þessi mörk yrðu
færð ofar hér líka. Hins vegar er það
mjög tvíbent líka því það er spurning
um persónufrelsi barnanna og rétt-
indi. Það mætti kannski skoða það að
börn á aldursbilinu fimmtán til átján
ára gætu verið í kynferðislegu sam-
neyti við hvert annað, þótt að þeim
væri ekki heimilt að vera í sambandi
við fertuga menn.“
Í slagtogi við glæpamenn
Halldóra tekur orðið og segir að það
sé vissulega erfitt fyrir foreldra að
horfa upp á ólögráða dóttur sína í
faðmi eldri manns, sérstaklega ef
hann umtalaður sem misindismað-
ur. „Ég get ímyndað mér að það þætti
mjög alvarlegt að stúlka væri hjá Jóni
stóra. Í tilfelli þar sem vitað er að mað-
urinn stundar áhættusamt líferni og
hefur verið dæmdur fyrir það, jafnvel
gróft ofbeldi, og ætla mætti að mik-
ið af hættulegu fólki væri í kringum
hann er hægt að grípa sterkar inn í.
En ef stúlka er í slagtogi við fullorð-
inn einstakling sem lítið er vitað um
annað en að hann er með hreint saka-
vottorð og hún lifir ekki áhættusömu
lífi vandast málið. Hún er kannski
flutt að heiman og inn á annað heim-
ili gegn vilja foreldranna, en það er lít-
ið hægt að gera. Börn eru nefnilega
löglegir aðilar að barnaverndarmál-
um frá fimmtán ára aldri.
Ef foreldrar óska eftir því getum
við með aðstoð lögreglu tekið barn
með valdi út af heimili þar sem það
vill endilega vera, stundum frá kær-
astanum sínum eins og í þessu til-
felli. Vandinn er hins vegar sá að oft
fer stúlkan strax aftur til mannsins. Þá
þurfum við að fá úrskurð um að senda
barnið á meðferðarheimi. Barnið á
rétt á lögmanni sem fer með mál þess
fyrir dómstólum.“
„Þær leita þetta uppi.“
Valgerður Rúnrsdóttir læknir á Vogi
bendir á að börnin sæki yfirleitt í
þessar aðstæður sjálf. „Persónulega
held ég ekki að einhver maður úti í bæ
búi til fíkil úr ungri stúlku. Ég lít ekki
svo á að þær séu bara í neyslu vegna
þess að þær séu minni máttar gagn-
vart stærri mönnum sem toga þær
niður í svaðið, heldur eru þær í vand-
ræðum og þetta er þeirra leið til þess
að spjara sig.
Þetta samfélag verður til því ungar
stúlkur vilja prófa efnin og vera í þess-
um hópi. Þessu fylgir ákveðinn status,
þessir menn eiga bíl, fallegt heimili
og hafa aðgang að vímuefnum. Þeg-
ar þær eru orðnar háðar vímuefnum
fer þetta að snúast um að finna efni
og komast í vímu. Þær eiga kannski
erfitt með að verja sig og standa með
sjálfum sér og fara út úr erfiðum sam-
böndum. Þær eru oft í mikilli neyslu
og hafa ekki mikil fjárráð þannig að
þær leita þetta uppi.“
Halldóra segir að þær borgi fyrir
dóp, landa, brennivín og alla mögu-
lega hluti með kynlífi. „Þær eru
kannski ekki í markvissu vændi eins
og eldri konur en gefa kynlíf í skipt-
um fyrir peninga, föt, áfengi eða ann-
að sem þær telja sig vanta frá degi til
dags. Ég efast bara um þær segi okkur
allar frá því ef eitthvað slíkt er í gangi.
Margar segja aldrei frá því. Aðrar segja
bara smá, halda að við þolum ekki að
heyra meira, hvað þá foreldrarnir.“
Trúar svokölluðum kærasta
Þau mál þar sem ungar stúlkur búa
inni á glæpamönnum eru fá en þeim
mun alvarlegri. „Algengara er að
þær fari inn á heimili kærasta sem er
kannski tveimur, þremur árum eldri,“
segir Halldóra: „Að þær flytji bara að
heiman og inn á annað heimili án
þess að það hafi nokkurn tímann ver-
ið samþykkt. Stundum geta foreldrar
tekist á við þetta sjálfir en þegar þeir
halda að það sé um óregluheimili að
ræða er það erfiðara. Þá leita þeir til
okkar og við reynum að komast að
því hvað sé í gangi. Það getur verið
erfitt að meta það hvort þessar stúlk-
ur séu raunverulega sjálfviljugar í að-
stæðunum. Viðbrögð þeirra geta lit-
ast af hræðslu og þá halda þær trúnað
við þann mann sem þær óttast, eða
því, sem mér finnst nú algengara,
að þær telji sig vera í ástarsambandi
við manninn. Þær líta á þessa menn
sem kærasta sína, alla vega um tíma.
Þess vegna eru þær trúar þeim og
segja ekki frá neinu misjöfnu sem þær
verða fyrir. Þar að auki gætu einhverj-
ar verið háðar þessum kærustum sín-
um um efni. Á meðan svo er er ólík-
legt að þær trúi okkur fyrir því sem
hefur gerst.“
Beittar þvingunum
Hins vegar eru dæmi þess að þegar
meðferðaraðilar ná til þeirra, ef það
er hægt að koma þeim í meðferð og
styðja þær yfir lengri tíma, að þær
segi þá frá því að þær hafi verið beittar
þvingunum eða hótunum. „Í kjölfar-
ið er það metið hvort þær treysti sér
til þess að kæra málið en þær myndu
sjaldnast gera það. Sú skylda hvílir
þó á okkur, en þar sem þær neita að
bera vitni fyrir dómstólum þá er erf-
itt að eiga við það. Þær guggna nú yf-
irleitt á því fyrir dómi að segja frá því
sem gerðist, þó að þær hafi sagt frá
því annars staðar í kerfinu að þær hafi
orðið fyrir líkamlegu, kynferðislegu
eða annars konar ofbeldi og hótun-
um af hendi fyrrverandi kærasta síns.
Þetta eru ungar stúlkur sem óttast að
þeim verði refsað. Þær eru hræddar.
Fólk er hrætt,“ segir Halldóra.
Steinunn segir að það komi alltaf
upp mál þar sem menn misnoti ung-
ar stúlkur með þessum hætti. „Þeir
halda þeim frá foreldrum sínum og
neita því að þær séu þar sem þær eru.
Þannig koma þeir í veg fyrir að for-
eldrar geti sótt börnin sín. Það hafa al-
veg verið dæmi um það að menn hafi
leynt börnum fyrir foreldrunum. Það
er refsivert en ég veit ekki til þess að
því ákvæði hafi verið beitt.“
Ákvæðið aldrei nýtt
Steinunn myndi vilja sjá það gerast.
„Þá gildir einu hvort um er að ræða
menn í fíkniefnaheiminum sem laða
að sér ungar stúlkur eða aðra sem
halda jafnvel að þeir séu að hjálpa
barni. Auðvitað eru til dæmi um að
fólk leyni barni því það segist hafa það
svo slæmt heima hjá sér. Í sumum til-
vikum er kannski allt í lagi heima hjá
barninu en barnið vill fá að gera eitt-
hvað sem það má ekki. Ef einhver tel-
ur að barn búi við slæmar aðstæður
og geti ekki verið hjá forsjáraðilum
verður hann að snúa sér til barna-
verndar. Kerfið er með innbyggða
ferla til að aðstoða börn sem búa við
erfiðar heimilisaðstæður.“
Halldóra segir að það megi skerpa
betur á lagaákvæði sem segir að
óheimilt sé að hýsa börn undir lög-
aldri gegn vilja foreldranna. „Kannski
þarf líka að veita starfsmönnum betri
leiðbeiningar og hvetja þá til að nýta
það betur. En ég veit ekki hvort það
hefði einhvern tilgang, hvort það væri
einhver fælingarmáttur í því. Hvort
þeir fengu dóma yfirhöfuð. Þessir
lokkunardómar hafa verið mjög væg-
ir. Við yrðum að trúa því að vinnan
sem fylgdi því að kæra málið til lög-
reglu hefði einhvern tilgang. Að það
hefði fælingarmátt þannig að þess-
ir menn myndu ekki telja það svara
kostnaði að standa í þessu veseni.
Núna gerum við það ekki.“
Í mikilli hættu
Steinunn segir að öll flóran sé hér eins
n Ungmenni strjúka að heiman n Eru dögum saman í reiðuleysi
n Fá dóp, brennivín, peninga og föt fyrir kynlíf n Þegja yfir
ofbeldi og þvingunum n Halda að þær séu ástfangnar n Engar
afleiðingar fyrir þessa menn n Foreldrar ráðalausir
Ólögráða stúlkur í
fangi eldri manna
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
„Er það að segja
manni eitthvað
þegar lögrelgan kemur
heim til að sækja kærust-
una að beiðni barnavernd-
ar ... 6 mán í að hún verði 18
... lenti í þessu í síðustu viku.
„Þær líta á
þessa menn
sem kærasta sína.