Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.2011, Side 23

Úttekt | 23Mánudagur 30. maí 2011
„Það þarf að búa til einhverja stefnu í
þessum málum og tala við fólkið sem
vinnur á gólfinu. Það þarf að fá hug-
myndir frá þeim hvernig á að gera
hlutina og það þarf að færa Barna-
verndarstofu nær þeim meðferðar-
aðilum sem eru að vinna á gólfinu.
Það er stór gjá þarna á milli. Þetta
kostar auðvitað peninga. Það þarf að
setja meiri peninga í þennan mála-
flokk að mínu mati og það skilar sér
þúsundfalt til baka,“ segir Jóhann-
es Kr. Kristjánsson faðir Sigrúnar
Mjallar sem lést aðeins sautján ára
gömul vegna ofneyslu fíkniefna.
Meðferðartíminn of stuttur og
slitinn
Jóhannes sagði sögu dóttur sinnar
í helgarblaði DV. Hún lést vegna of-
neyslu fíkniefna og við andlát hennar
lofaði faðir hennar sjálfum sér því að
dauði hennar yrði ekki tilgangslaus.
Því hefur hann sagt sögu þeirra og
byggt á henni umfangsmikla úttekt
á stöðu ungra fíkla og aðgengi þeirra
að læknadópi sem birt var í Kastljós-
inu.
Jóhannes segist bera mikla virð-
ingu fyrir þeim er starfa við meðferð-
arúrræði og barnavernd þrátt fyrir að
hann gagnrýni kerfið og það hvern-
ig það er uppbyggt. Hann telur þá
einfaldlega ekki hafa þau tæki og tól
sem þeir þurfa til þess að ná betri ár-
angri. „Meðferðartíminn er of stutt-
ur og slitinn. Það er ótækt að senda
börnin í leyfi og biðin er líka erfið
fyrir foreldra og skaðleg fyrir börn-
in. Því hvað gerist á þessum mánuð-
um? Hvað gerist á einni viku. Jafnvel
á einum degi í einu partíi? Svo fara
þau með reynslupokann á bakinu og
alltaf stækkar hann. Þessi heimur er
stórskaðlegur. Stúlkur og strákar eru
í vændi og það eru tíðar nauðganir,
jafnvel hópnauðganir og gróft of-
beldi.“
Tækifæri til að skapa jákvæða
reynslu
Til að hjálpa þessum börnum mun
fjölskylda Jóhannesar Kr. starfrækja
sjóð í minningu Sigrúnar Mjallar,
dóttur hans. Úr honum verður ung-
mennum í meðferð veittur styrkur til
skapandi verkefna. „Sigrún Mjöll var
alltaf tilbúin til þess að hlaupa í öll
verkefni. Hún var ótrúlega kraftmik-
il,“ segir Jóhannes.
„Sumir starfsmenn á meðferð-
arheimilum litu bara á hana sem
starfsmann. Hún reis upp fyrir krakk-
ana sem voru þarna og barðist fyrir
réttindum þeirra.
Svona var hún yfirleitt og það eru
til margar fallegar sögur af henni,
hvað hún var hvatvís og kraftmikil.
Ég heyrði stundum á henni þegar
hún var að koma úr þessum með-
ferðum að hana vantaði frekari verk-
efni. Hana langaði að gera eitthvað
meira.
Það skortir á meðferðarheimilum,
það þarf að vera meira um skapandi
verkefni fyrir þessa krakka. Þetta eru
bráðgáfaðir einstaklingar í flestum
tilfellum sem fara í neyslu og ótrú-
lega duglegir, kunna að bjarga sér og
þeir þurfa að finna sinn farveg. Það
er hægt að bjóða upp á alveg enda-
lausa möguleika.
Mummi í Mótorsmiðjunni var
með vísi að þessu en það þarf að gera
betur og svona heimili þurfa að vera
rekin af ríkinu. Það eru til dæmi um
þetta á Norðurlöndunum sem hafa
gefið mjög góða raun.
Minningarsjóðurinn verður með
því sniði að krakkar geta sótt um í
sjóðinn og koma þá með hugmynd
að einhverju verkefni sem er skap-
andi og skemmtilegt og bætir já-
kvæðri reynslu í sarpinn. Þannig á
sjóðurinn að starfa og úthlutunin
mun fara fram 22. desember ár hvert
á afmælisdegi Sigrúnar Mjallar. Þetta
er það sem hún hefði viljað gera sjálf
og mjög í hennar anda.“
Berst fyrir börnin Eftir meðferð geta krakkar með skapandi hugmyndir sótt í styrktarsjóð Sigrúnar Mjallar. Úthlutun verður árlega á
afmælisdegi hennar, 22. desember.
Minningarsjóður
Sigrúnar Mjallar
n Jóhannes Kr. Kristjánsson stofnar minningarsjóð n Fann að Sigrúnu Mjöll
skorti verkefni eftir meðferð n Börnin lenda í vandræðum á meðan þau bíða„Sumir starfsmenn
á meðferðarheim-
ilum litu bara á hana sem
starfsmann. Hún reis upp
fyrir krakkana sem voru
þarna og barðist fyrir
réttindum þeirra.
„Með kreppunni minnkaði framboð-
ið af því sem við köllum ólöglegt am-
fetamín. Það er að segja efni, hvítu
dufti, sem er selt á svörtum mark-
aði,“ sagði Þórarinn Tyrfingsson, yf-
irlæknir á Vogi, í samtali við DV fyr-
ir nokkru. „Við sáum að verulega dró
úr þessu með tilkomu hrunsins. Það
var ljóst á árinu 2009 og kom fram í
síðustu tölum okkar að það var hrun
í kókaín- og e-töfluneyslu en amfeta-
mínneysla hélt sér eða jókst lítillega.
Það er vegna þess að við höfum talið
þá sem misnota rítalín til þess hóps.“
Verðið á götunni margfaldast
Íslendingar eiga heimsmetið í notk-
un rítalíns og hefur notkun þess stór-
lega aukist eftir hrun. Þórarinn segir
ýmsa þætti gera það að verkum.
„Ef skoðaðar eru sölutölur á
rítalíni þá er ljóst að þar hefur orðið
mikil aukning og að þetta er orðið
gríðarlegt vandamál. Þessi aukning
hefur vegið upp þann samdrátt sem
varð á svarta markaðnum.“ Efna-
hagskreppan hefur ekki síður haft
áhrif á innflutning ólöglegra fíkni-
efna en á annan innflutning. „Það
er erfiðara að flytja inn núna en fyr-
ir hrun. Það eru ekki jafn miklir pen-
ingar í umferð, minna um að fólk fari
út, gengið og margir þættir sem spila
þar inn í.“
Þórarinn segir að verðið á rítalín-
töflunni hafi margfaldast á götunni
eftir hrun. „Fyrir hrun var taflan seld
á um 300 krónur. Spjald með tíu töfl-
um var að seljast á 3.000 krónur. En
síðan sáum við að verðið á hverri
töflu rauk upp í 1.000 krónur og
spjaldið því upp í 10.000.“
Hópur lækna sem ávísar miklu
magni
En telur Þórarinn að það rítalín sem
er í umferð komi allt út heilbrigðis-
geiranum? „Það er lítið sem bendir
til annars en að svo sé. Fólk sem er
í því að smygla yfir höfuð smygl-
ar ólöglegum fíkniefnum frekar.
Þessi aukning neyslunnar helst líka
í hendur við þær sölutölur sem við
sjáum hér heima.“ Þórarinn segir að
með könnun sem gerð var á Vogi,
aukningu í sölutölum og gagna-
grunni Landlæknis hafi komið í ljós
að fáir læknar hafi verið að ávísa
gríðarlega miklu magni af rítalíni.
„Maður gerir ráð fyrir því öllu jöfnu
að læknar séu lausn vandamála eða
sjái um forvarnir vandamála af þessu
tagi en þarna virðast nokkrir læknar
vera orðnir vandamálið.“
Eru allir ofvirkir?
Annað sem Þórarinn segir hafa haft
áhrif á þessa miklu notkun rítalíns
sé umræðan um ofvirkni og athyglis-
brest. „Við vorum með mjög strangar
reglur um lyfseðilsútgjafir á örvandi
lyfjum, amfetamíni og rítalíni. En
svo var það gefið nokkuð laust eftir
að þessi umræða um ofvirkni og at-
hyglisbrest fór af stað í kringum 1999.
Sölutölur hafa aukist mikið eftir það.“
Blaðamaður hefur heyrt mörg
dæmi þess að fíklar hafi látið greina
börn sín ofvirk til að hafa aðgang að
rítalíni og selji það svo eða noti sjálfir.
Vandamálið virðist því margþætt að
því leyti að bæði séu læknar að ávísa
lyfjunum jafnvel til þekktra fíkla og að
einnig sé greining á ofvirkni stundum
mjög laus í reipunum hér á landi.
Dauðsföll í kringum aldamótin
Rítalín er langt frá því að vera eina
lyfið sem er misnotað af fíklum hér
á landi. Contalgin er algengt á með-
al sprautufíkla og markaðsverð þess
hefur einnig aukist gífurlega eftir
hrun. Í kringum síðustu aldamót urðu
mörg dauðsföll á meðal sprautufíkla
sem tóku of stóran skammt af lyfinu.
„Með breyttum hugsunarhætti og
öðruvísi meðhöndlun á dauðveiku
fólki varð það mikið algengara að
þessi lyf kæmust í hendur fíkla. Þegar
farið var að nota þessi lyf utan sjúkra-
húsanna.“
Þórarinn segir að í kjölfarið
hafi verið settur upp gagnagrunn-
ur hjá Landlækni og tekist hafi að
draga verulega úr fjölgun þeirra sem
sprauta sig með morfínlyfjum.
asgeir@dv.is
Þórarinn Tryfingsson, yfirlæknir á Vogi:
Rítalínspreng-
ing vegna
kreppunnar
Þórarinn Tryfingsson Segir verð á rítalíni hafa margfaldast eftir hrun.
Rítalín Hefur komið í staðinn fyrir minni
innflutning amfetamíns.