Dagblaðið Vísir - DV - 02.09.2013, Side 10

Á leiðinni heim
n Rætt við tvo fyrrverandi fanga sem fengu hjálp á Litla hrauni n „Það sem gerist á ganginum, er á ganginum“
É
g óska engum að vera á þeim
stað sem ég var,“ segir fyrrver-
andi fangi á Litla-Hrauni sem
fékk góðan bata á meðferðar-
gangi fangelsins. Jón Ingi Jóns-
son meðferðarfulltrúi á ganginum
segir alla þá sem rata af leið eiga von.
„Í neyslu slokknar á tilfinningum og
það tekur stundum langan tíma fyr-
ir strákana að finna aftur til. En þegar
það gerist þá er von.“
Blaðamaður DV ræddi við tvo fyrr-
verandi fanga sem hefur tekist að
snúa við blaðinu. Þeir eru mislangt á
veg komnir. En báðir segjast þeir vera
á leiðinni heim.
Um 70% íslenskra fanga, sem hafa
setið í fangelsi undanfarin ár frömdu
afbrot sín undir áhrifum vímuefna að
eigin sögn. Þetta kemur fram í nýrri
rannsókn Boga Ragnarssonar dokt-
orsnema í félagsfræði við Háskóla Ís-
lands. Báðir fangarnir sem DV ræddi
við brutu af sér undir áhrifum. Báð-
ir voru dæmdir fyrir glæp sinn og af-
plánuðu dóminn á á Litla-Hrauni.
Þeir fengu hjálp við að losa sig við
fíknina á meðferðarganginum og
annar þeirra fór svo á áfangaheimil-
ið Vernd.
Smeykur vegna atvinnuviðtals
„Ég er að fara að sækja um vinnu í
næstu viku, er í lagi að ég komi ekki
fram undir nafni,“ segir annar þeirra
fyrrverandi fanga sem blaðamaður
ræðir við.
„Takk. Það spyrja ekki allir spurn-
inga um fortíðina, en langar eyður í
ferilskránni gefa ýmislegt til kynna,“
segir hann og nýr saman höndum.
„Ég sef ekki vel,“ segir hann. „Ég er
alltaf að hugsa um hvað ég segi í at-
vinnuviðtalinu og hvernig ég svara
spurningum um fangelsisvist. Það er
óskhyggja í mér að halda að ég þurfi
ekki að ræða þetta.“
Byrjaði að drekka 11 ára
Hann á heima í miðbænum í lítilli
kjallaraíbúð. Æðruleysisbænin er á
segli á ísskápnum og barnateikning
af prinsessu og stórum tröllkarli. „Má
bjóða þér kaffi eða eitthvað? Ég drekk
voðalega mikið kaffi, og er þér sama
þótt ég reyki?“ spyr hann þótt hann sé
reyndar löngu búinn að kveikja sér í
sígarettu.
„Ég hóf af alvöru að vinna í sjálf-
um mér á meðferðarganginum á
Litla-Hrauni. Ég var ellefu ára þegar
ég byrjaði að fikta með áfengi. Pabbi
rétti mér bara glasið. Þrettán ára var
ég farinn að prófa ýmislegt annað og
fimmtán ára var ég fyrst handtekinn.
Ég afplánaði fyrsta dóminn 19 ára
gamall og var inn og út bæði af fang-
elsum og geðdeildum næstu 10 árin.
Ég rankaði ekki við mér fyrr en ég var
kominn yfir þrítugt. Þá var partíið
ansi mikið búið.“
Sá skýrt
Hvað varð til þess að hann rankaði
við sér? „Ég hafði auðvitað margoft
vorkennt mér og langað til að deyja.
Kútvelst um af vanlíðan. Ég hélt að
það væri að finna til. En svo þegar ég
komst að því hvað það er raunveru-
lega að finna til. Að sjá samhengið í
þessu öllu saman. Þá rankaði ég við
mér. Ég sá allt skýrt. Skýrara meira
segja en á góðu rússi,“ segir hann og
hlær.
Átti aldrei sjéns
„Tja, ég fór að sjá strákinn mig í öðru
ljósi. Ég þurfti sem fullorðinn maður
að rekja mig aftur til barnæsku. Vera
mitt eigið foreldri. Segja mér í hljóði
þá hluti sem ég þurfti nauðsynlega
á að halda að heyra þegar ég var lít-
ill. Það var hrikalega sárt að sjá allt í
einu að ég var ekki eðlilegur dreng-
ur. Ég átti aldrei séns. Ég var með
athyglisbrest og ofvirkni sem var
ekki greind fyrr en á fullorðinsárum.
Ég var alltaf búinn að gera eitthvað
áður en ég vissi hvað það var sem ég
gerði. Slá einhvern, segja eitthvað,
gera eitthvað. Ég hef verið á flótta
undan sjálfum mér síðan ég var lítill.
Hræddur við sjálfan mig í samfélagi
við aðra.“
Leiðinlegt að ljúga
Á meðferðarganginum segist hann
hafa þurft að tala um tilfinningar sín-
ar. Var það erfitt?
„Já. Það var erfitt. Til að byrja með
þá laug ég þegar ég vildi flýja sjálfa
mig. Flóttaviðbragðið er sterkt. En
það er nú ekki hægt að flýja neitt
þessa stráka. Við erum þarna allir
fastir saman og þekkjum lygar hvers
annars út í gegn. Auðvitað – því þær
eru allar eins. Það verður því fljótt
leiðinlegt. Um leið og maður fer að
segja satt, þá fer að vakna eitthvað
nýtt til lífsins. Satt best að segja þá
er þetta nýja svo áhugavert að mann
langar að halda áfram. Vonandi ekki
fíkn,“ segir hann og hlær. „Enn önn-
ur fíknin kannski bara.“ Hann seg-
ist nota hugtakið að vera á leiðinni
heim. Ég lærði þetta á Vernd, áfanga-
heimili. Þar fékk ég mikla og góða
hjálp. Kom mér í rútínu sem hafði
góð áhrif á mig. Alla sem hafa brot-
ið af sér, hvort sem það eru börn eða
fullorðnir, langar bara aftur heim.“
„Ég féll og klikkaði og allt það“
„Það hefur ekki verið einfalt að snúa
til baka,“ viðurkennir hinn fyrrver-
andi fanginn sem samþykkir að ræða
stuttlega við blaðamann um reynslu
sína. Hann vill ekki hitta blaðamann.
Kýs að ræða við hann í síma.
„Það er ekkert einfalt að snúa
aftur eftir nokkurra ára afplánun.
Ég var reyndar stutt inni síðast. Að-
eins nokkra mánuði. En tíminn virt-
ist heil eilífð af því ég hafði brugðist.
Ég féll og klikkaði og allt það. En nú
er ég búinn að vera edrú í fjögur ár
og gengur vel. Það getur tekið langan
tíma fyrir fólk að ná árangri í með-
ferð. Nú er ég einn af þeim.
Ég losnaði í miðri kreppu. Það var
eitthvað,“ segir hann og brosir. Hann
á tvö börn, hvort með sinni konunni.
„Ég fæ að hitta dóttur mína aðra
hvora helgi en yngri son minn fæ ég
eiginlega bara ekkert að hitta. Það er
vegna fortíðar minnar og ég get lítið
gert í því. Hún er ansi svört. Ég hef
líka misst af svo miklu í lífi þeirra.“
Skrifar sjálfum sér bréf
„Mér hefur fundist erfiðast í þessu
öllu saman að nálgast aftur ástvini
mína. Mömmu, barnsmæður mínar.
Ég missti allt sjálfstraust í neyslunni
og sjálfsvirðinguna alveg. Auðvitað
misstu aðrir trúna á mér líka. Þótt að
ég hafi fundið sjálfsvirðinguna aft-
ur, þá er ekki sjálfsagt að aðrir treysti
mér og beri virðingu fyrir mér.“
Verður hann hræddur um að falla
aftur? „Já. Punktur. Ég á samt góðan
sponsor sem ég get hringt í nótt sem
dag. Hann er alltaf til í að hjálpa mér.
Ég get líka sótt fundi, sem ég geri
reglulega. Þá skrifa ég stundum bréf.
Ég skrifa þau bara og set þau ofan í
skúffu. Þau eru til mín þegar ég var
lítill að reyna að vera harður af mér.
Ég gerði þetta eitt sinn sem verkefni
í meðferð og get ekki hætt að skrifa
mér þessi bréf.“
Vill hann lesa úr einu slíku bréfi?
„Nei. Það kemur ekki til greina. Þessi
bréf eru bara fyrir mín augu. Þetta er
óttalegt hrafnaspark.“
Samfélagið nýtur góðs af starf-
seminni
Starfsemi meðferðargangsins á Litla-
Hrauni hefur vakið mikla eftirtekt
og vakið jákvæð viðbrögð. Bæði frá
föngunum sjálfum og hjá aðstand-
endum þeirra. Markmið starfsem-
innar er að veita þeim föngum sem
vilja þiggja hjálp aðstoð við að vinna
sig úr vítahring vímuefna, afbrota-
hegðunar og andfélagslegs hugar-
fars. Endurhæfingin hefur miklar
breytingar í för með sér fyrir þá sem
taka þátt í meðferðinni. Ekki bara
hjá einstaklingnum sem er hjálpað –
heldur nýtur samfélagið allt góðs af
betra lífi þeirra.
Jón Ingi Jónsson er annar tveggja
meðferðarfulltrúa sem starfa á
ganginum. Með honum starfar Jón
Þór Kvaran. Meðferðargangurinn er
þeirra hjartans mál og Jón Ingi varp-
ar ljósi á starfsemina í samtali við
blaðamann.
Gefumst aldrei upp
„Við gefumst aldrei upp á neinum.
Það eiga allir séns sem sýna vilja til
bata. Ég hef verið með drengi sem ég
hef fengið til mín í þrjú skipti, svo í
fjórða skipti gengur allt í einu allt upp.
Við vitum aldrei hvenær okkur tekst
að hjálpa þeim. Vitum bara að það
tekst á endanum. Í hvert skipti sem
þeir koma hingað fikrum við okkur
nær bata. Meðferðin getur tekið þrjá
mánuði. Hún getur líka tekið heilt ár.
Eða enn lengri tíma,“ segir Jón Ingi.
Sjálfsagi og sjálfstraust
Meðferðin byggist að hluta til á því
að auka sjálfstraust fanganna. „Við
erum að fá strákana í réttan takt,
auka virkni þeirra, fá þá til að iðka
sjálfsskoðun til þess að þeir fái aukna
trú á sjálfum sér.
Allir hafa húsverk sem þarf að
sinna, sem eru tekin út í lok dags.
Þetta virðist lítilvægt en gerir mjög
mikið gagn. Það á við um alla að
því oftar sem þú gerir það sem þú
átt að gera, það sem til er ætlast,
því meiri verður sjálfsvirðingin og
sjálfstraustið.
Svo taka menn að sjálfsögðu sí-
fellt stærri skref. Sjálfstraust, sjálfs-
virðing og sjálfsagi fylgjast að.“
Ekki óeðlilegt að falla
Jón Ingi segir aðstæður í lífi fang-
anna oft vinna gegn árangri. Með-
ferðaraðilar reyna hvað þeir geta til
að hjálpa þeim að ráða fram úr erfið-
um aðstæðum þegar fangavist lýkur.
„Það sem vinnur gegn árangri eru
aðstæður sem þeir þurfa að horfast
í augu við þegar þeir koma út. Þetta
geta verið húsnæðismál, atvinna og
fjármál. Stundum er áreitið svo mik-
ið að þeir renna á svellinu. Það er
ekkert óeðlilegt að falla því þetta er
sjúkdómur. Að falla er ekkert ann-
að en sjúkdómseinkenni og engin
ástæða til að missa vonina yfir slíku.
Ekki myndi krabbameinssjúkling-
ur teljast vonlaus ef hann fyndi fyr-
ir einkennum sjúkdóms síns. Hann
myndi leita sér meðferðar.
Þegar þeir fara frá okkur eru þeir
með stuðningsaðila, sponsor, sem
þeir geta leitað til og halda utan um
gang mála. Þeir eru öryggisnetið
þeirra þegar út er komið. Það hefur
reynst mjög vel. Þeir þurfa að skylm-
ast við reglukerfið og hafa þrek til að
takast á við það sem við er að etja og
kemur þeirra daglega lífi við.“
10 Fréttir 2. september 2013 Mánudagur
„Það var hrikalega
sárt að sjá allt í
einu að ég var ekki eðli-
legur drengur.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Viðtal
„Ég afplánaði
fyrsta dóminn
19 ára gamall