Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.2013, Qupperneq 20

20 Lífsstíll 11. september 2013 Miðvikudagur
n Nýjasta heilsuæðið er í anda uppvakninga n Innmatur er inni
Næringarríkur
innmatur
Þ
etta bragðast eins og skó­
sóli,“ gætu verið viðbrögð
yngstu meðlima fjöl­
skyldunnar þegar matreidd
er fyrir þá lifur, nýru eða
hjörtu. Lifur og innmatur er ákaf­
lega hollur og næringarríkur matur
og á einstaklega hagstæðu verði um
þessar mundir en er ekki sá allra
vinsælasti á diskum landsmanna.
Næringarríkur hundamatur
Það gæti þó breyst með nýjasta
heilsuæðinu þar sem innmatur og
innyfli eru talin æðri öðrum fæðu­
flokkum þegar kemur að næringar­
innihaldi. Uppvakningar kunna að
vera það fyrsta sem fólki dettur í hug
þegar minnst er á innyfli en í nýrri
metsölubók Mary Roach, Gulp,
er meðal annars fjallað um nær­
ingarinnihald innmatar. Fæðu sem
Vestur landabúar hafa fúlsað við
og Mary bendir á margar athyglis­
verðar staðreyndir.
Hún rifjar upp afar áhugaverða
næringarfræðirannsókn frá árinu
1973. Þá var kannað næringarinni­
hald 36 prótínríkra fæðutegunda.
Á listanum mátti sjá margvíslegar
fæðutegundir sem oft rata á diska
Vesturlandabúa: rækjur, skinku,
steik, hnetusmjör, kjúkling, lifur og
já, hundamat.
Rannsóknin athugaði sérstaklega
Alpo­hundamat, vegna orðróms um
að fátækir ættu það til að leggja sér
þessa tegund hundamatar til munns
vegna þess hve ódýr hann er.
Heili, magi og lungu
Hvað er það í þessu fæði sem verð­
ur til þess að það raðar sér ofarlega á
lista? Svarið er lifur.
Mary skoðaði einnig matar­
æði inúíta, sem þurfa að neyta fjöl­
breyttrar næringar á afskekktu
svæði. Fjölbreytileiki næringar
þeirra reyndist vera í innmat.
Mataræði inúíta reyndist inni­
halda mikið af innmat. Selshjörtu,
hreindýraheili og augu og magar úr
hinum ýmsu dýrum voru á matseðl­
inum.
Annað sem einkenndi mataræði
inúíta var að þeir eru ekki svo hrifnir
af steikum. Kjöt vöðva álíta þeir ekki
jafn næringarríkt og innyflin og nota
það fremur í dýrafóður, samkvæmt
athugunum Mary Roach.
Allt nýtt úr skepnunni
Hjá inúítum er allt nýtt af skepn­
unni, jafnvel lungu og heili sem við
Íslendingar borðum lítið af. Aðrar
þjóðir eru hrifnari af innmat.
Sláturmatur er verðmætur og í
miklum metum í Suðaustur­Asíu.
Þar eru heili, hjörtu, nýru, lifur,
lungu, miltu, tungur, nautabris og
svínaleg, garnir og vambir úr kind­
um og nautgripum, eistu og hóstar­
kirtlar úr kindum og svínum nýtt
til manneldis. Á Filippseyjum tíðk­
ast að borða hjörtu. Í Rússlandi og
Egyptalandi er mikið borðað af lif­
ur. Í Mexíkó tíðkast að borða heila
og varir og Bretar og Nýsjálendingar
eru sólgnir í innmat.
Rándýrafæði
„Nýting á innmat til manneldis á Ís­
landi hefur farið minnkandi og er nú
að mestu bundin við lifur og hjörtu.
Notkun á nýrum er hverfandi og
nýting á blóði og mör tengist nær
eingöngu sláturgerð,“ segir Ólafur
Reykdal, verkefnisstjóri hjá Matís,
um notkun Íslendinga.
Næringarinnihald innmatar ætti
að höfða mjög til þeirra sem er um­
hugað um heilsuna. Sneið úr lunga
úr nauti inniheldur til dæmis 50
prósentum meira af C­vítamíni en
tangerína. Þetta kemur mörgum á
óvart og vert að skoða næringarinni­
haldið aðeins betur.
Hið sama á við um önnur nær­
ingarefni á borð við fosfór, magnesí­
um, potassíum, járn, sink, kopar, A­
vítamín, D­ og E­vítamín, þíamín,
ríbóflavín, bíotín, fólínsýru og B6­
vítamín. Í lifur er hærra næringar­
innhald þessara næringarefna en í
flestum öðrum fæðutegundum.
Í dýralífi náttúrunnar sést vel
hvað rándýr kjósa helst. Þau ráðast
fyrst á lifur og maga.
Svo hvers vegna eru ekki allir að
borða innmat?
„Ætli það sé ekki bragðið?“ segir
Ólafur en bendir einnig á hátt A­
vítamín hlutfall í lifur. „Lömb­
in ganga í úthaga og í fjalllendi yfir
vaxtartímann. Þannig að við þurfum
ekki að hafa áhyggjur af þessum líf­
rænu mengunarefnum. Það er samt
ástæða til þess að benda á að eitt
næringarefni, A­vítamín, getur verið
í dálítið miklu magni í lifur og sér­
staklega eldri dýra.“
Hvað gerist ef neytt er of mikils
magns af A-vítamíni?
Á vef Landlæknis eru tekin
saman áhrif ofneyslu á A­vítamíni:
Of mikil neysla á A­vítamíni
á formi retínóls, retínólsýru eða
annarra retínóíða er óæskileg, eink­
um er hún varhugaverð á meðgöngu
þar sem stórir skammtar geta valdið
fósturskaða. Barnshafandi konum
er eindregið ráðið frá því að taka
meira en 3.000 µg (míkrógrömm) af
retínóli á dag sem fæðubótarefni og
jafnvel er talin ástæða til að vara við
of mikilli neyslu á mjög A­vítamín­
ríkum fæðutegundum, eins og lifur,
á meðgöngu.
Auk fósturskaða geta stórir
skammtar af retínóli haft neikvæð
áhrif á blóðfitu, leitt til lifrarskaða og
haft áhrif á bein þannig að af hljótist
beinþynning. Ýmis óþægindi geta
einnig fylgt stórum skömmtum af
A­vítamíni, eins og ógleði og höfuð­
verkur.
Efri mörk neyslu á A­vítamíni
hjá fullorðnum eru 3.000 µg á dag,
en mörkin eru lægri hjá börnum.
Þar sem þessi efri mörk taka e.t.v.
ekki nægilegt tillit til hugsanlegrar
hættu á beinbrotum hjá viðkvæm­
um hópum er konum eftir tíðahvörf,
en þeim er hættara við beinþynn­
ingu og beinbrotum, ráðlagt að tak­
marka neyslu sína á A­vítamíni við
1.500 µg/dag. Í hundrað grömmum
af lifur eru samkvæmt Matís 17.000
µg. Það er í lagi að neyta slíkrar fæðu
af og til en varla gott að hafa lifur á
matseðlinum oft í viku. n
LIFUR
Ofurfæðan:
Lifur
n 100 grömm af lifur:
C-vítamín innihald:
n 100 grömm epli 7,0 g
n 100 grömm gulrætur 6,0 g
n 100 grömm rautt kjöt 0 g
n 100 grömm lifur 27,0 g
B-12 innihald:
n 100 grömm epli 0 g
n 100 grömm gulrætur 0 g
n 100 grömm rautt kjöt 1,84 µg
n 100 grömm lifur 111,3 µg
Innmatur vinsæll Bretar og
Nýsjálendingar eru hrifnir af innmat.
Mataræði uppvakninga Nýjasta heilsu-
æðið felst í því að skilgreina innmat sem
ofurfæðu vegna hás næringarinnihalds.
Kristjana Guðbrandsdóttir
blaðamaður skrifar kristjana@dv.is
„Nýting á innmat til
manneldis á Íslandi
hefur farið minnkandi.
Innmatur í sælkerabúningi:
Matreiðslu-
hugmyndir
Lifur og innmat má matreiða á
ýmsa vegu. Gott húsráð er að láta
lifur liggja í sítrónusafa til að ná
bitru bragðinu úr. Þá er ráð að
ofelda ekki lifur, hún verður beisk­
ari við það.
Lambalifur með
viskírjómasósu
Uppskrift: Matreiðsluvefur the
Guardian, guardian.com
Marokkó-kjötbollur úr
lambahakki og lifur
Uppskrift: levanacooks.com
Lambalifur með
steiktum lauk
Uppskrift: waitrose.com
Lifur með balsamikediki
og sesamfræjum
Uppskrift: belleaukitchen.com
Steikt lifur
Uppskrift: culinaryartwordpress.
com
Hryllingsmyndir
skipta litlu máli
Hryllingsmyndir á sígarettupökk­
um af ljótum tönnum eða svört­
um lungum virðast ekki hafa þau
forvarnaráhrif sem til var ætlast.
Þetta er að minnsta kosti raunin í
Bretlandi, en könnun meðal ungra
reykingamanna, þar á meðal
barna, leiðir í ljós að þau kippa sér
lítið upp við myndirnar. Könnunin
var gerð meðal 2.800 ungmenna
á aldrinum 11 til 16 ára. Af þeim
reyktu 10 prósent að staðaldri.
Niðurstöðurnar voru á þá leið að
myndirnar skipta ungu reykinga­
mennina engu máli þegar þeir
ákveða að fá sér sígarettu.