Lögmannablaðið - 01.03.2013, Qupperneq 4

4 lögMannaBlaðið tBl 01/13
Árni HelGAson HDl.
leiðAri
réttarfarssektir og staða
verjenda
Í nóvember á síðasta ári féll í
Hæstarétti dómur í máli nr. 710/2012
sem er afar umhugsunarverður hvað
varðar störf lögmanna, einkum verjenda.
Í málinu hafði úrskurður héraðs­
dómara um að sakborningur skyldi sæta
áframhaldandi gæsluvarðhaldi verið
kærður til Hæstaréttar. Í dómi réttarins
var úrskurðurinn staðfestur en jafnframt
var verjanda gerð réttarfarssekt með
þeim rökstuðningi að í fyrri dómum
í málinu hefði komið fram að engin
ný atvik hefðu gerst sem „réttlætt gæti
að hinum kærða úrskurði yrði skotið
til Hæstaréttar” og að í samræmi við
það hefði verið tekið farm að kæra
úrskurðarins hefði með öllu verið að
ófyrirsynju. Svo segir í dómi réttarins:
„Þrátt fyrir þetta hefur úrskurður
um framlengingu gæsluvarðhalds til
Hæstaréttar enn á ný verið kærður
af hálfu varnaraðila án þess að í
greinargerð verjanda hans sé að finna
nokkra ástæðu til slíks málskots að
undangengnum áðurnefndum dómum
Hæstaréttar. Er kæra úrskurðarins því
algjörlega tilefnislaus og verður verjanda
varnaraðila því gert að greiða 100.000
krónur í sekt í ríkissjóð samkvæmt 5.
mgr. 223. gr. laga nr. 88/2008.“
niðurstaðan, eins og hún er framsett
í dómi Hæstaréttar, sætir furðu en á því
virðist byggt að lögmaðurinn hafi ekki
haft tilefni til að kæra úrskurð í málinu
og gengur dómurinn nokkuð langt í
að leggja mat á hvort tilefni hafi verið
til kærunnar. Þá er sú niðurstaða að
sekta lögmanninn fyrir að kæra málið
að tilefnislausu gagnrýniverð.
Hafa verður í huga að dómurinn
fjallar um gæsluvarðhald, það úrræði
sem er hvað mest íþyngjandi í garð
borgaranna enda er þeim gert að sitja
í fangelsi á grundvelli grunsemda og án
þess að hafa fengið dóm þess efnis. Þá
virðist af orðalagi dómsins að dæma það
vera takmörkunum háð hvenær tilefni
sé til þess að kæra slíka úrskurði.
Í málinu hafði sakborningur í eitt
skipti verið úrskurðaður í gæsluvarðhald
á grundvelli rannsóknarhagsmuna
en í sex skipti þar á eftir hafði
gæsluvarðhald verið framlengt á
grundvelli þess að „sterkur grunur“
léki á því að sakborningur hefði
framið brotið. Það hve algengt er að
gæsluvarðhald sé framlengt ítrekað í
málum sem þessum er reyndar sjálfstætt
umhugsunarnefni, enda er með því
búið að snúa við grundvallarreglunni
um að enginn sæti fangelsisvistar án
dóms og það í þokkabót á grundvelli
matskennds orðalags í lagaákvæðinu
um að brotið „sé þess eðlis að ætla
megi varðhald nauðsynlegt með tilliti
til almannahagsmuna“.
Öll rök hníga að því að sakborningur
í þessari stöðu eigi ávallt að hafa ríkan
rétt á að fá úrskurð um gæsluvarðhald
endurskoðaðan og yfirfarinn af æðra
dómi. nýlega var íslenska ríkið dæmt
bótaskylt vegna þess að sakborningur,
sem síðar var sýknaður í sakamáli, hafði
verið í gæsluvarðhaldi svo mánuðum
skipti.
Hver úrskurður um gæsluvarðhald
hlýtur að byggja á sjálfstæðu mati á
því hvort skilyrðin séu fyrir hendi og
mat á því getur breyst, t.d. við það eitt
að lengra hafi liðið frá meintu broti en
áður. réttur sakborningsins til þess að
kæra úrskurð um gæsluvarðhald getur
ekki verið minni, þótt ítrekað sé búið
að framlengja gæsluvarðhaldið, heldur
ætti hann þvert á móti að vera ríkari.
Sú staða sem lögmenn eru settir í
miðað við þetta fordæmi Hæstaréttar
er umhugsunarverð. Sakborningur í
gæsluvarðhaldi kann að krefjast þess við
sinn verjanda að hann láti á það reyna
hvort skilyrði fyrir gæsluvarðhaldi séu
fyrir hendi með kæru til Hæstaréttar.
á lögmaðurinn þá að hafna þeirri
kröfu, eftir að úrskurðað hefur verið
um gæsluvarðhald í nokkur skipti, á
grundvelli þess að hann geti ekki tekið
áhættuna á því að fá réttarfarssekt frá
dómnum?
Slík staða er óviðunandi fyrir
verjendur og vinnur gegn því að
sakborningar njóti réttlátrar máls­
meðferðar.