Fréttablaðið - 05.12.2015, Qupperneq 18

Útgáfufélag: 365 miðlar ehf. Stjórnarformaður: Ingibjörg Stefanía Pálmadóttir forStjóri: Sævar Freyr Þráinsson Útgefandi og aðalritStjóri: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is
aðStoðarritStjórar: Fanney Birna Jónsdóttir fanney@frettabladid.is, Hrund Þórsdóttir hrund@stod2.is, Kolbeinn Tumi Daðason kolbeinntumi@365.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis
á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSn 1670-3871
fréttaBlaðið Skaftahlíð 24, 105 reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is ÞróunarStjóri: Tinni Sveinsson tinni@365.is helgarBlað: Ólöf Skaftadóttir olof@frettabladid.is og Viktoría Hermannsdóttir viktoria@frettabladid.is
menning: Magnús Guðmundsson magnus@frettabladid.is ljóSmyndir: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is framleiðSluStjóri: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚtlitShönnun: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
Gunnar
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir
Kristín
Þorsteinsdóttir
kristin@frettabladid.is
Fyrir jólin 1982 seldust fjórtán þúsund eintök af sund-laugarbláa fótanuddtækinu frá danska raftækja-framleiðandanum Clairol í Radíóbúðinni sálugu.
Fjórtán þúsund eintök af þessum upphafna bala hvíla nú
í geymslum um allt land fullir af grifflum og legghlífum
sömu jóla, Sodastream-tækjum, Lazer-Tag byssum og
öðrum afturgöngum hátíðar Mammons. Hvað verður það
í ár? Skrefateljari og hrukkubani í smekklega hönnuðu
armbandi? Djúsgerðarvél sem varðveitir vítamín og eilífa
æsku? Í stað þess að bæta við grafreit mistakanna þessi
jólin er ég með hugmynd.
Eitthvað fallegt
Hún lifði aðeins sjötíu og fjórar mínútur. Hope Lee lét
hins vegar meira gott af sér leiða á skammri ævi en margir
sem lifa heila öld.
„Rétt áður en hún dó kreisti hún á mér fingurinn,“ sagði
faðir Hope í samtali við breska fjölmiðla. „Ég brotnaði
saman.“
Foreldrar Hope, hjónin Andrew og Emma Lee frá smá-
bænum Newmarket á Englandi, vissu að dóttir þeirra
myndi ekki eiga langa ævi. Þegar Emma var komin þret-
tán vikur á leið, en hún gekk með tvíbura, kom í ljós að
annað fóstrið var með alvarlegan galla í miðtaugakerfi.
Þeim var boðið að eyða fóstrinu. Foreldrarnir voru hins
vegar staðráðnir í að snúa þessum hræðilegu fréttum upp
í eitthvað fallegt.
Fyrir rétt rúmri viku varð Hope Lee yngsti líffæragjafi
Bretlands. Emma ákvað að ganga með stúlkuna, þrátt fyrir
að henni væri ekki hugað líf eftir fæðingu, svo einhver
fengi að njóta góðs af nýrum hennar og frumum úr lifur.
„Eitthvað gott kom út úr þessu,“ sagði faðirinn klökkur.
„Það er kona sem er nú á batavegi þökk sé Hope. Fyrir
okkur var dóttir okkar hetja.“
Tifandi tímasprengja
Nokkrum dögum síðar, síðastliðinn þriðjudag, gengu í
gildi í Wales lög um ætlað samþykki fyrir líffæragjöf. Varð
Wales þar með fyrsta land Stóra-Bretlands til að stíga það
skref að ganga út frá því að fólk vilji gerast líffæragjafar við
andlát sé þess kostur nema annað sé tekið fram.
Á Íslandi er þessu öfugt farið. Gengið er út frá ætlaðri
neitun. Engan þarf því að undra að mikill skortur er á líf-
færagjöfum hér á landi.
Samkvæmt skoðanakönnunum vilja áttatíu til níutíu
prósent Íslendinga gefa líffæri eftir andlát sitt. En þegar til
kastanna kemur stöndum við okkur illa í samanburði við
nágrannaþjóðir. Á árunum 2008 til 2012 komu 24 látnir
einstaklingar til álita hér á landi sem líffæragjafar. Sextán
þeirra gáfu líffæri en í átta tilfellum var líffæragjöf hafnað,
eða í þriðjungi tilfella.
Nú þegar tuttugu dagar eru til jóla og spurningin
hvað-skal-setja-í-jólapakkana-í-ár vofir yfir eins og
tifandi tímasprengja vil ég benda lesendum á lausn sem
bæði einfaldar lífið og kann að bjarga mannslífum. Að
gerast líffæragjafi er gjöf verðmætari en öll fótanuddtæki
veraldarinnar samanlögð. Hún kostar ekki neitt og krefst
ekki einu sinni taugatrekkjandi leiðangurs í Kringluna. Á
vefsíðu Landlæknisembættisins er á einfaldan hátt hægt
að skrá sig sem líffæragjafa en það tekur einungis nokkrar
mínútur.
Og við getum gert meira.
Hreinar nasir
Ekki alls fyrir löngu lögðu níu þingmenn fram lagafrum-
varp á Alþingi um líffæragjafir. Vilja þingmennirnir að
nema megi brott líffæri úr líkama látins einstaklings, hafi sá
hinn sami ekki lýst sig andsnúinn því.
Mikið hefur verið rætt um hve lítið sé að gera í þingsal
Alþingis um þessar mundir og þar sitji menn og bara bori
í nefið til að fylla upp í aðgerðaleysið. Nú þegar þingmenn
hljóta að vera komnir með hreinustu nasir á íslenskum
vinnumarkaði er spurning hvort þeir geti ekki tekið fingur-
inn úr nefinu eitt andartak og rætt þetta mál. Málefnin
gerast varla mikið brýnni en lagasetningin gæti bjargað
fjölda mannslífa ár hvert. Það væri mögnuð jólagjöf.
Mögnuð jólagjöf
RANDALÍN, MUNDI OG AFTURGÖNGURNAR
ÞÓRDÍS GÍSLADÓTTIR OG ÞÓRARINN M. BALDURSSON
ER ÞAÐ SATT AÐ
VEITINGASTAÐIR
SELJI KATTAKJÖT?
Þórdís Gísladóttir
Fyrsta bók höfunda
hlaut Bóksalaverðlaunin
og Fjöruverðlaunin.
Þórarinn M. Baldursson myndskreytti.
FRÁBÆR BÓK
FYRIR 5-10 ÁRA
Kristján Þór Júlíusson heilbrigðisráðherra hefur gefið út að stefnt sé að því að fjölga sálfræðingum í heilsugæslunni um átta á næsta ári. Hann hefur sagt að hann vilji fjölga sálfræðingum enn frekar – um fjór-tán til viðbótar árin 2017 og 2018. Þessu
ber að fagna.
Talið er að um helmingur þeirra sem glíma við sjúk-
dóma í Evrópu glími við geðraskanir. Einn af hverjum
fimm þjáist af þunglyndi og kvíða á ári hverju.
Engin ástæða er til annars en ætla að íslenskar tölur
séu sambærilegar. Samt fara eingöngu um 6,5 prósent af
útgjöldum heilbrigðiskerfisins í geðheilbrigði. Og það
þrátt fyrir þá staðreynd að gríðarlegur fjöldi Íslendinga
þjáist af geðröskunum. Birtingarmyndirnar eru allt í
kring og þarf vart að tíunda hér. Þó er bent á að sjálfsvíg
er algengasta dánarorsök ungra karlmanna. Vandinn
blasir við. Hann er grafalvarlegur. Samt hefur rúmum
á geðsviði Landspítalans fækkað úr 240 í 118 á síðustu
15 árum.
Geðlyfin virka ekki ein og sér. Samkvæmt nýjustu
rannsóknum er samtalsmeðferð langáhrifaríkust þegar
kemur að því að meðhöndla kvíða og þunglyndi, sem
eru algengustu geðraskanirnar. Því skýtur skökku við að
sálfræðiþjónusta sé ekki niðurgreidd af ríkinu, en geð-
læknar fá greitt úr sameiginlegum sjóðum. Það ætti því
engan að undra að við séum Evrópumeistarar í notkun
þunglyndislyfja. En þrátt fyrir þrettánfaldan vöxt á
notkun geðlyfja frá árinu 1975 hér á landi hefur þeim
ekki fækkað sem falla fyrir eigin hendi og öryrkjum
vegna þunglyndis hefur fjölgað. Raunar eru 38 prósent
af örorku á Íslandi til komin vegna geðrænna veikinda.
Árið 2000 var beinn og óbeinn kostnaður vegna
þunglyndis á Íslandi varfærnislega áætlaður um sex
milljarðar króna. Framreiknað mætti nærri tvöfalda
þá tölu. Niðurgreiðsla sálfræðiþjónustu, sem Kristján
Þór ætlar nú að ýta undir, er gleðiefni. Meiri og betri
meðhöndlun mun að dómi margra fræðimanna skila
sér í færri veikindadögum, minnkandi örorkubótum,
auknum skatttekjum og meiri framleiðni. Mest er um
vert, að hópi fólks mun líða betur.
Að borga fyrir einkatíma hjá sálfræðingum er ekki
á allra færi. Tímarnir eru dýrir. Það er mikilvægt sem
aldrei fyrr að færa sálfræðinga nær fólkinu – gera reglu-
legar heimsóknir til þeirra að sjálfsögðum hlut fyrir þá
sem vilja og þurfa.
Við eigum gott fagfólk á geðsviði Landspítalans sem
hefur þurft að þola óþolandi niðurskurð og fengið alltof
litla athygli stjórnvalda.
En þrátt fyrir allt er það samt galin hugmynd að
fyrsta stopp ungmenna sem finna fyrir depurð sé geð-
deild og að innlögn sé inni í myndinni. Stundum getur
gott samtal komið í staðinn og gert kraftaverk – og
sparað stórfé.
Sálfræðingar á heilsugæslustöðvum er skynsamlegt
fyrsta skref heilbrigðisráðherra í þessum efnum.
Geðlyfin virka
ekki ein og sér
Vandinn
blasir við.
Hann er
graf alvarlegur.
Samt hefur
rúmum á
geðsviði
Landspítalans
fækkað úr 240
í 118 á síðustu
15 árum.
5 . d e s e m b e r 2 0 1 5 L A U G A r d A G U r18 s k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
SKOÐUN
1
1
-1
2
-2
0
1
5

0
9
:2
9
F
B
1
3
6
s
_
P
1
3
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
3
6
s
_
P
1
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
3
6
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
3
6
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
7
A
7
-B
4
3
4
1
7
A
7
-B
2
F
8
1
7
A
7
-B
1
B
C
1
7
A
7
-B
0
8
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
1
3
6
s
_
4
1
2
2
0
1
5
C
M
Y
K