Són - 01.01.2013, Side 95

lAnd, ÞjÓð og tungA 93
náttúr una aftur á móti að sér stöku yrki sefni í kvæðum sínum, að því
ógleymdu að hún var helsta við fangs efni hans sem vísinda manns. Í fljótu
bragði virðist þetta gera allan saman burð á verkum þeirra ómark tækan
hvað yrkis efni varðar, svona eins og þegar borin eru saman epli og appel-
sínur. Það var að minnsta kosti mín fyrsta hugsun þegar ég lagðist í
saman burð á verkum skáld anna tveggja. En þegar betur er að gáð er
þetta frekar spurning um ólíkar leiðir sem þeir fara að sama mark inu,
sem er að upphefja hið þjóðlega. Prešeren vinnur meira í flókn um brag-
formum en upp hafn ing in hjá Jónasi er aftur á móti skyn rænni og beinist
frekar að lýsingu landsins. Ef við höfum í huga fleyg orð Snorra Hjartar-
sonar, „Land þjóð og tunga, þrenn ing sönn og ein“ (1952:16), má segja
að þjóð ernis leg upp hafn ing Jónasar og Prešerens sé þríþætt, en að þeir
leggi mis mikla áherslu á hvern þátt. Báðir upp hefja land, þjóð og tungu,
en áhersla Prešerens er þó síst á landið, en aftur á móti ber mikið á land-
inu eða fóstur jörðinni í kvæðum Jónasar.
Þeir sem fjallað hafa um þjóð mynd un og þjóð ernis stefnu á 18. og 19.
öld hafa bent á að þá fari skáld og rit höf undar að hverfa frá klassískum
fyrir myndum sem ættaðar voru frá Rómverjum og Grikkjum. Kvæði
margra evrópskra skálda fyrri alda lýstu goð fræði legu lands lagi Suður-
landa, lands lagi sem þessi skáld þekktu úr forn grískum og róm verskum
bók menntum. Á 18. og 19. öld fóru skáldin að lýsa heima högum sínum
sem verðugu yrkis efni í fögrum kveðskap. Í þessu felst upp hafning
heima landsins eða fóstur jarðarinnar á list rænum for sendum. Heima-
héröðin eru þá ekki aðeins metin á hag nýtum eða hag rænum for sendum,
þ.e. í ljósi gras nytja, fram leiðni eða annars slíks, heldur eru sveitirnar
sýndar sem list rænt lands lag. Þarna er horfið frá stöðl uð um klassis isma
til áhersl unnar á fóstur jörðina sem fagra í sjálfu sér (Andrews 1989:11–
23).
Þegar Jónas lýsir íslenskri náttúru sýnir hann hana sem list rænt lands-
lag. Hann velur ákveðna staði í ólíkum héröð um, sýnir þá und ir ákveðnu
sjónar horni, rammar þá inn eins og list málari, sýnir fjar vídd þeirra,
ljós, liti, hvernig landið liggur, sjón ræna fjöl breytni þess og þar fram
eftir götunum. Jónas gerir þetta ekki bara ein hvern veginn. Í lýs ing-
um sínum á land inu kýs hann staði sem hann telur merki lega í þjóðar-
sögunni. Þing vellir koma hvað eftir annað fyrir í kvæðum hans. Þeir eru
sýndir í kvæðinu Ísland! farsældafrón, aftur í kvæðinu til herra páls
gaimard, enn og aftur í kvæðinu fjallið skjald breiður, auk þess sem
minnt er á mynd þeirra í ýmsum öðrum kvæðum Jónasar. Sögusviði
Njálu á Suður landi er lýst í gunnarshólma og þar málar Jónas stór-