Málfregnir - 01.04.1989, Page 6

og Þór eru endingarlaus í því falli og
einnig samnafnið geir.
Þá er athyglisvert að kvenmanns-
nafnið Björg beygist eins og samsettu
nöfnin Þorbjörg, Guðbjörg o.s.frv., en
ekki eins og samnafnið björg.
Kvenmannsnafnið Dis beygist hins
vegar eins og samnafnið dís og samsetn-
ingarnar heilladís og Ijóðadís, en ekki
eins og samsettu kvenmannsnöfnin Þór-
dís, Hjördís o.s.frv.
Þrátt fyrir alla þessa lausung eru kven-
mannsnöfnin býsna föst í rásinni, stað-
föst í að viðhalda eins konar misræmi
sem er fyrir löngu orðið að fastri reglu.
Undir áhrifum þessa reglubundna mis-
ræmis leitast nafnið Berglind við að hafa
aðra beygingu en venjulegar samsetn-
ingar sem enda á -lind, t.d. uppsprettu-
lind og svalalind.
Það er með öðrum orðum regla að
samsett kvenmannsnafn, sem hefir ö-
stofn eða i-stofn að síðari lið, beygist
ekki eins og síðari liður þess í samnöfn-
um. Ef nafnið Berglind er haft endingar-
laust í þolfalli og þágufalli telst sú beyg-
ing - eða öllu heldur það beygingarleysi
- til undantekninga.
Um Iterglind
Sem fyrr segir virðist hin rökrétta niður-
staða vera sú að hafa beyginguna Berg-
lindu. Þó má benda á að nafnið er ungt
og eflaust gagnsærra í hugum manna en
ýmis önnursamsett kvenmannsnöfn sem
það er í flokki með, t.d. Rannveig og
Þorbjörg. Það er nokkur röksemd eða
afsökun fyrir því að hafa nafnið óbeygt í
þolfalli og þágufalli eins og samnafn
væri.
Annað atriði er líklegt til að hafa áhrif
á þetta mál. Það eru eins konar tvímynd-
ir. Nú er til kvenmannsnafnið Rósalind
og jafnvel Rósalinda þótt sjaldgæft sé.
Þetta býður heim endingarleysi í fyrra
nafninu til að forðast árekstur við hið
síðarnefnda, sem verður að fá endinguna
-u í öllum aukaföllum, hvað sem tautar
og raular. Sama er að segja um tvímynd-
irnar Sigurlín, Sigurlína og Sigurrós,
Sigurrósa. Nöfnin með sterku beyginguna
(Sigurlin og Sigurrós) forðast að taka á
sig endingu; ella greina þau sig ekki frá
nöfnunum með veiku beyginguna. Þó er
einhver tvískinnungur í rósar-nöfnunum
að minnsta kosti. Vera má að einhverju
máli skipti hvort forliður nafns er ein-
kvæður eða tvíkvæður, Bergrós fái
fremur endingu en Sumarrós. Um þetta
skal þó ekkert fullyrt.
Um Berglindi
En hvað hefir endingin -/ sér til réttlæt-
ingar? Nærtækasta skýringin á henni
virðist vera sú að sterkra áhrifa gæti frá
öllum þeim kventnannsnöfnum sem enda
á -/ í þolfalli og þágufalli. Þó eru þau alls
ekki sambærileg við nafnið Berglind
nema helst dísar-nöfnin, sem eru þó
auðvitað frábrugðin að því leyti að þau
enda öll á -dís.
Um alllangt skeið hefir gætt tilhneig-
ingar til að hneigja sum nöfn upp á -/,
sem áður höfðu -u. Erlendu nöfnin
Elísabet, Katrín, Kristín og Margrét,
sem hér tóku að tíðkast fyrir mörgurn
öldum, enduðu fyrst á -u í þolfalli og
þágufalli. Það gera þau að vísu enn, en
þó er orðið algengara að segja Margréti,
en Margrétu, og Elísabeti er ekki óþekkt
í stað Elísabetu. Hér má einnig nefna
Elíni í stað Elínu o.fl.
Sömu tilhneigingar gætir í beygingu
ungra aðkomunafna. Sem dæmi má
nefna íris og jafnvel Mist, sem er þó
fornt íslenskt valkyrjuheiti, endingar-
laust í öllum föllum nema eignarfalli
(Mistar).
Þessi i-ending er svo áleitin að hún
sækir m.a.s. á nöfn í Þorbjargarflokki,
a.m.k. sums staðar á landinu: Guðrúni í
stað Guðrúnu, Dýrleifi í stað Dýrleifu o.fl.
Ekki skal um það fullyrt hvað þessu
veldur, en hugsanlegt er að skyld orð
með veika beygingu standi þarna á móti
í sumum orðum.
6