Málfregnir - 01.04.1989, Blaðsíða 13

leikum íslendinga í norrænni samvinnu.
Það mál mætti skoða frá ýmsum sjónar-
hornum. Á því eru a.m.k. tvær hliðar.
Annars vegar er kunnátta íslendinga í
skandinavísku. Hins vegar er þekking
hinna Norðurlandaþjóðanna á íslensku.
Fyrst vil ég minna á að íslendingar
hafa aðeins eitt mál. Öll tungumál nema
íslenska eru Islendingum erlend mál.
Tvö mál eru skyldunámsgreinar í skóla,
danska og enska. Pegar sérstaklega
stendur á getur norska eða sænska
komið í stað dönsku. Samkvæmt þessu
ætti hver fulltíða Islendingur að kunna
eitthvað í skandinavísku og ensku.
Ljóst má þó vera að jafnvel þótt öllum
grunnskólanemum sé skylt að læra
dönsku árum saman nægir það ekki til
þess að allir fullorðnir íslendingar hafi
jafngott vald á dönsku og Danir sjálfir.
Það kostar mikinn tíma og fyrirhöfn að
læra eitt af skandinavísku málunum svo
vel að unnt sé að nota það sem sam-
skiptamál, og það er enn meira verk að
læra að skilja tvö skandinavísk mál til
viðbótar til þess að geta verið virkur
þátttakandi í norrænni samvinnu.
Að læra mál eða kunna mál getur haft
ýmsar merkingar. Maður lærir mál í mis-
munandi tilgangi og til mismikillar hlítar.
Stundum er einungis um að ræða óvirka
kunnáttu eða bæði óvirka og virka eins
og hér er sýnt:
1. Óvirk kunnátta (að skilja):
a) að geta lesið og skilið ritað mál
b) að skilja talað mál
2. Virk kunnátta (að gera sig skiljan-
legan):
c) að geta talað mál
d) að geta skrifað mál
Yfirleitt má gera ráð fyrir að flestir
íslenskir unglingar hafi að loknum grunn-
skóla nokkra óvirka kunnáttu í dönsku,
en virk kunnátta sé lítilfjörleg. Við þessa
kunnáttu er bætt í menntaskólum og e.t.v.
einnig í sérskólum, sem taka við af grunn-
skóla. I sumum greinum. t.d. í stærð-
fræði, hafa íslenskir menntaskólanemar
löngum orðið að lesa kennslubækur á
dönsku og jafnvel á sænsku.
Þeir íslendingar, sem virkastir eru í
norrænni samvinnu, eru langoftast fólk,
sem lokið hefir stúdentsprófi eða hlotið
háskólamenntun. Tiltölulega margir hafa
dvalist í Danmörku. Noregi eða Svíþjóð
og þannig bætt eða aukið við málakunn-
áttu sína. Eigi að síður er Islendingur
alltaf eitthvað hamlaður. Hann stendur
aldrei fyllilega jafnfætis þeim sem getur
notað móðurmál sitt í ræðu og riti.
Ef hugsað er til íslendinga almennt
eiga þeir í miklum erfiðleikum í dansk-
norsk-sænskum félagsskap. Það sást vel í
sumar á kvennaráðstefnunni ntiklu í
Ósló, þar sem 800 íslenskar konur voru
meðal ráðstefnugesta. íslensku þátttak-
endurnir áttu við mesta erfiðleika að
etja. Einn þeirra hefir sagt mér aö fjöld-
inn allur af íslensku konunum hafi mjög
lítið getað skilið af þeim ræðum sem
haldnar voru. Finnsku konurnar voru
betur settar því að þær höfðu túlk með
sér. Islendingarnir höfðu ekki þá fyrir-
hyggju, og það varð til þess að sífellt var
verið að spyrja þær konur, sem voru vel
að sér í erlendum málum. svo að þær
urðu meira eða minna að taka að sér
hlutverk túlka án nokkurs undirbúnings.
Að kunna mál
Hvað merkir það annars að kunna tungu-
mál? I sumar lagði ég þessa spurningu
fyrir þekktan málfræðing sem ég hitti á
norræna málnefndaþinginu í Kristian-
sund. Hann svaraði að bragði: „Að
kunna mál er að þekkja menningu þess“.
Þetta var auðvitað engin vísindaleg
skilgreining, en við vitum ósköp vel öll
saman að í þessum orðum er mikill sann-
leikur fólginn. Það er óvinnandi vegur
að skilja eitthvert mál til fulls eða hafa
fullt vald á því. Jafnvel þótt maður kynni
allan orðaforða einhvers máls - en það
13